אין דעם אשכול הא׳מיר אסאך ארומגערעדט איבער דאס אז קיום המצות איז לבסוף מיוסד אך ורק אויף געפיהל (כמו מאראל בכלליות לדוד הום). האב איך געקלערט אז דאס קען געבן א טיפערן באדייט צום געדאנק פון (שבת ל. נדה סא:) במתים חפשי (תהלים פח ו) כיון שמת אדם נעשה חפשי מן המצות ע״ש. והיינו, ווייל יעדעס גוֺיל פונעם מענטש צו וואס ער וויל צוקומען איז נאר שייך טאמער ער לעבט. מיינענדיג, אויב קוקט ער ארויס אויף, לדוגמא, איבערמארגן ווען ער וועט באקומען עפעס וואס ער וויל און מיינט עפעס צו אים, איז די גאנצע תשוקה נאר שייך טאמער ער לעבט. טאמער ער איז טויט איז דאך נישט די תשוקה און נישט איר ערגענצונג בכלל שייך. ואפילו וואו ער האפט אויף אט דאס צו טאקע דערלעבן, איז דאס ווייטער נאר פון זיין יעצטיגע פּערספּעקטיוו בשעת ער לעבט. טאמער ער דערלעבט דאס נישט ל״ע, איז נישט שייך אז ער זאל טראכטן, ״אַךך! א שאד איך האב דאס נישט און כ׳האב עס נישט דערלעבט ונכזבה תוחלתי״, וויבאלד ער לעבט דאך נישט אז ער זאל אט דאס טראכטן! דאס זעלבע איז לגבי די געדאנק פון זיך זארגן איבער וואס וועט זיין מיט די ווייב און קינדער לאחר מותו. אבל עיין ברש״י (במדבר כ טו) עפ״י התנחומא בפ׳ חוקת אות יב. (ועיין מזה בשיעורי דר. שׁעלי קאגאן על המות.) ביום ההוא אבדו עשתונותיו (תהלים קמו ד). והמתים אינם יודעים מאומה ואין עוד להם שכר כי נשכח זכרם, גם אהבתם גם שנאתם גם קנאתם כבר אבדה וחלק אין להם עוד לעולם בכל אשר נעשה תחת השמש (קהלת ט ה-ו); ועיין בברכות חי.
‏
דאס איז אפילו טאמער איז יא דא השארת הנפש. ווארום אין אזא פאל איז עס דאך גאר אַן אנדערע סארט קאַנשׁעסנעס (בלשון מושאל?), אזש אז עס איז שווער צו זאגן אז ס׳זאל אים באדערן זיינע תשוקות ושאיפות וואס זענען געווארן פראָסטרעיטעד דורך זיין טויט. (און דאס וואס מ׳זעהט בשבת קנב. אז נפשו של אדם מתאבלת עליו כל שבעה ע״ש, שרייבט דר. משה הלברטל אז דער רמב״ם האט נישט געהאלטן פון די אגדה, ולכן שינה את משמעות ההלכה הנובע מזה בהל׳ אבילות פי״ג ה״ד, וכדהשיג הראב״ד שם עליו ע״ש ובלחם משנה.) בכל אופן איז גאר שווער דן צו זיין איבער וואס א מת ״פיהלט״ און/אדער ״וויל״, ואפילו ממבט דתי, על אף די גמרא בברכות חי. הנ״ל.

און דאס קען באדייטן דעם כיון שמת אדם נעשה חפשי מן המצות. והיינו, אז די געפיהל לקיום המצות (יהיה מה שיהיה) איז נאר שייך בשעת מ׳לעבט. איינמאל מ׳איז שוין טויט און די לעבעדיגע קאַנשׁעסנעס איז שוין נישטא, איז נישט שייך אז מ׳זאל האבן די געפיהל לקיום המצות בכלל; אזוי ווי ביי יעדעס זאך און גוֺיל וואס האט מיענינג צום מענטש וכנ״ל.

‏ולגבי דעם אז יעוד האנושי קען זיך חלילה ענדיגן ווי די לעצטע פון אונז, איז טאקע א שאלה אז טאמער ווערן די סארט זאַמבּיס שוין גערעכענט ווי טויט, איז טאמער ווערן זיי ״אויסגעהיילט״, תחיית המתים, צי זיי ווערן צוריק מחוייב במצות זייענדיג אז זיי זענען שוין געווען חפשי דערפון. ועיין בקובץ שיעורים (ח״ב סימן כט) דזהו הענין של ״מצות בטילות לע״ל״: זה קאי על המתים שיחיו אָז, שישארו בפיטורן מן המצות ע״ש.

***

לגבי דעם אז מ׳קען טענה׳ן היפך דזשאן סטוערט מיל, אז עס איז טאקע ענדערשער צו זיין א צופרידענער נאַר ובהמה ווי איידער אַן אומצופרידענער אדם חכם, האב איך געקלערט אז דאס קען זיין די רמז בדברי בן זומא בברכות נח. והיינו, די גמרא זאגט בחגיגה יד: אז בן זומא יצא מדעתו כשנכנס לפרדס (וואס לויט׳ן רמב״ם במו״נ ח״ב פ״ל איז דאס העיסוק במעטאפיזיקס) ע״ש. יעצט, חכמים זענען די וועלכע מאכן בעסער די וועלט (בהנדסה וכדומה), אבער הנאה האבן זיי נישט ומכח דעם (קהלת א חי) ויוסיף דעת יוסיף מכאוב - עס זענען די טיפשים ושוטים שאינם נפגעים וועלכע געניסן דערפון בתכלית. ולכן זאגט בן זומא בברכות נח. ברוך שברא כל אלו לשמשני אז זיי אלע מוטשענען זיך בעבורו ע״ש. ולרמז אז די וועלכע מאכן די וועלט בעסער און ברענגען אפיר איר פּראגרעס, החכמים, זענען ל״ד די וואס געניסן דערפון במלואה; עס זענען די שוטים והאנשים מבלי דעת וועלכע זענען די וועלכע האבן הנאה דערפון במלואה.

און דאס אליינס איז א מאמר חכמה.

***

בשעת׳ן האבן גענומען 30 מ״ג קאַנאַבּיס, בין איך געווען מיט מיין ווייב, און געהערט יאָנגבּלאָד׳ס קאָווער (בפרט פון 1:05-2:41) פון די שיר אהבה פון קיס פון 1979 (ועיין כאן). די וועג וויאזוי ער גיסט אריין זיין נשמה אינעם זמר של אהבתו להעלמה, האט מיר געמאכט פיהלן (להבדיל) דעם אור ה׳ס שיטה, אז עס איז נישט חכמה וואס איז דער עיקר תכלית, נאר רגש של אהבה. וידוע אז ״אהבה״ איז עולה ״אחד״, און די געדאנק בזה איז טאקע א דביקות ואחדות האוהב והאהוב פון ביידע צדדים. און צו דעם לעכצט יעדעס מענטש כל ימי חייו וחייה. אט דאס איז די סיבה/תכלית ״מ׳איז געמאכט געווארן פאר״ (בלשון מושאל).

לאחר המעשה איז מיר געווען אָנע שום ספק אז עס איז דא עפעס טיעף אין דעם באקאנטן ״ס*קס, דראָגס, און ראַק ענ׳ ראָל״ - ובפרט וואו עס איז עם האשה אשר אהב מקדם אין א טיפע זין, און נישט נאר ריין מחמת תאות המשגל גרידא. (און איך מוז מודה זיין אז, עכ״פ פאר מיר פערזענליך, עס איז למעשה די חרדי׳שע געזעלשאפט, עם כל חסרונותיה, און מיין זיין דערין, וועלכע האט מיר געפירט צו אט די עקספּיריענס. ועיין כאן וכאן. כמובן פארשטיי איך אז דאס איז, ליידער, לגמרי נישט וואו די געזעלשאפט צילט אז עס זאל זיין בנוגע הקשר בין איש לאשתו…)

עס איז מיר אויך פארגעקומען, ולגבי דעם קשר בין משגל וטומאה לאלקות וטהרה, ווי שמוץ און הייליגקייט וטרענסענדענס קומען צאם לאחד. והיינו, דורך די אחדות דביקות וביטול צו וואס די זמר לעכצט. עס איז נאר אז די בריאה, עכ״פ לע״ע און אין אונזער יעצטיגן לעוועל פון קאַנשׁעסנעס, קען נישט אינגאנצן דערהייבן די סארט דרך אל האחדות, ויוצא הפסד מזה. (וידוע אז עס זענען דא שטודיעס אז ראַק מוזיק שאדט צו צמחים ובע״ח אינעם נאטור.) און דאס איז מכח דעם אז דאס איז ווילד און מיטאמאל, וכעין די ענין של חטא וואס מ׳טרעפט ביי מלאכים. לע״ע איז (בראשית מט מו) וירא מנוחה כי טוב און די ״כי טוב״ פונעם בריאה איז נישט אויסגעשטעלט דערצו (עכ״פ בקביעות). אבער מ׳קען צוקומען צו דעם געדאנק פון (ברכות סד.) ת״ח אין להם מנוחה, וואס דאס איז אט ביי דעם. (ובכלל האט דאך דער אור ה׳ מקשר געווען מושג ה״זמן״ עם ״מנוחה״, לעומת אריסטו והרמב״ם שקשרו עם ״תנועה״. ולכן, וואו מ׳איז בבחינת למעלה מן הזמן, וואס כידוע האבן דאך די סמים אַן אפעקט אויף דעם מענטש׳נס פּערסעפּשאן פון זמן, איז לכאורה נישטא דעם עיכוב.)

*

אויך האב איך געקלערט אז די געים אין די זיבעטע עפּיזאָד פון סקוויד געים, ווייזט אויפ׳ן צושטאנד פונעם מענטש בהאי עלמא. די געים איז וואו ס׳איז אויסגעשטעלט א בריק פון צוויי קאלומנס פון גלאזענע טיילס. ביי יעדעס טריט איז איינע פון די קאלומנס גענוג שטארק צו האלטן א מענטש, בשעת די אנדערע גייט זיך ברעכן אויב דער מענטש גייט טרעהטן דערויף און ער גייט פאלן צו זיין טויט. איינער אויף אמאל טוהט וועהלן צו טרעהטן אויף איינע פון די צוויי. (דא טוהט מען דורך די מאטעמאטישע פּראבּעבּיליטי פונעם געים, אז וואו ס׳דא 16 שפילערס און 18 פאר טיילס מ׳דארף דורכגיין איז דא א 99% אז כאטש איינער וועט דאס מאכן. איינע פון די כאראקטערן, שפילער 062, רעכענט אויס אינדערמיט די פּראַבּעבּיליטי פונעם געים.)

כידוע ארבעטן אלע ביאלאגישע פּראצעסן דורכ׳ן פרובירן אָנצוהאלטן א מער-ווייניגער סטאבּילער צושטאנד; נישט צופיהל אהער און נישט צופיהל אהין פון א געוויסע רעינדזש - האָמיִאוֺסטעסיס. אבער עפ״י ענטראָפּי איז כסדר דא פּיטפאָלס וואס קענען אים רוב מאל אראפשטופן פונעם רעינדזש און ווי ער פרובירט צוריקצוקומען דערצו, אדער אפאר מאל ארויפשטופן צו בעסערס אבער ער וועט עווענטועל ריגרעסן צום מיען.

און דאס האב איך געשפירט איז ווי די בריק איז אזוי ווי דאס ביאלאגישע לעבן (וידוע הליקוטי מוהר״ן תניינא תורה מח דהעולם הוא כהאדם שצריך לעבור על גשר צר מאד מאד ע״ש), און עס זענען דא כסדר בה וואו מ׳קען פאלן בעיקר אויף אראפ און אפאר מאל אויף ארויף. די טיילס וואס ברעכן זיך זענען די ענטראפּיק פּראצעסן אין לעבן, אויף וועלכעס מ׳וועט בהכרח טרעטן אויף עפ״י פּראבּעבּיליטי (וואס אט דאס איז וואס ליגט אונטער די פענאמענאן פון ענטראָפּי) במשך דאס לעבן, ביז מ׳פאלט ענדגילטיג שאין אחריה תקומה שוב להגשר.

***
דאס איז ווייל אט די מאטעמאטישע פאָנקשען איז די סיין פאָנקשען. די טיפקייט פונעם וויץ איז אז שפראך איז דאך מהמוסכמות, און אט דאס האט מען אפגעמאכט צו רופן ״סיין״. אבער ווי ארויסגעברענגט במשך האשכול איז בנוגע ״ג-ט״ נישט שייך קיינע הגדרות אין שפראך. דאס מערסטע וואס מ׳קען אפשר זאגן איז אז דאס איז די ״פּרינציפּ פון מציאות״. יעצט, די מציאות שטייט דאך אויף מאטעמאטיקס (וידוע מאמרו של דר. יוּדזשין וויגנער). ווי אויך טוהט די פיזישע מציאות אונזערע שטיין ביסודה אויף קוואנטום וועיווס, וועלכע ווערן טאקע געמאדעלט עפ״י די סארט מאטעמאטישע סיין טריגאנאמעטריק (פּעריאדישע) פאָנקשענס.

ולכן איז די טיפקייט פונעם וויץ דא אז ״סיין״ איז א האָמאָפוֺין [צוויי אנדערע ווערטער וועלכע הערן זיך דאס זעלבע אבער ווערן אנדערש אויסגעלייגט] אינעם ענגלישן שפראך, פאר סיי א צייכן און סיי אט די פאָנקשען וועלכע טוהט מאטעמאטיש מאדעלן די יסוד המציאות. און די רמז(?) דערין איז אז שפראך איז צי מוגבל לידע עי״ז דאס מציאות פונעם קאנצעפּט פון ״ג-ט״. און די ״צייכן״ למציאות ה״א-ל״, וויאזוי אימער מ׳איז דאס מגדיר, ליגט אין די awe בהמציאות גופא וועלכע שטייט ביסודה אויף מאטעמאטיקס און די סארט קוואנטום וועיווס.

דאס קען זיין א משל ווי הומאר ברענגט ארויס א שטארקע פילאזאפישע געדאנק.

***

לגבי מגדף טענה'ט דר. טעאדאר לואיס אז די הארבקייט דערפון להתורה איז געווען וויבאלד מ'האט געהאט געקלערט אין יענע צייטן אז דאס קען אומברענגען א גאט. מיינענדיג, זיי פלעגן קלערן אז די שם פון א גאט איז א כח ממש, און ווען מ'לעכערט דאס, "נוקב", ברענגט מען אום דאס גאט. און דא האט ער געוואלט נוצן אט די כח פון דעם נאמען, אויף די נאמען אליינס (ועיין בסנהדרין נו.) דאס "אומצוברענגען". ולכן איז דא דערויף די חיוב מיתה כמו ברוצח, צוזאמען מיט וועלכעס עס שטייט בפ' אמור, זייענדיג אז דאס איז געווען די כוונה. (עס דערמאנט א משהו פון די סעלף-רעפערענשאל וויץ פון דאָגלעס עדעמס לגבי ג-ט.)

דר. סערגעי פראלאוו טענה'ט אז די כותבי התורה האבן געוואלט ארויסברענגען אז ג-ט גייט נישט אָן גידוף. נאר אז מ'האט אים געפרעגט הדין של מגדף, זייענדיג אז ס'האט זיי געבאדערט, האט ער אים דן געווען למיתה. אבער גראד נאכדעם איז דאס צאמגעשטעלט געווארן מיט'ן אלגעמיינעם געדאנק פון "כאשר עשה כן יעשה לו". מיינענדיג, אז ג-ט האט זיי געוואלט זאגן אז הבחירה בידם און טאמער נעמען זיי אָן אז עס איז דא דערביי א חיוב מיתה, דאן דארפן זיי זיין גרייט אז העכו"ם וועלן זיי דן למיתה פאר'ן אוועקמאכן און מגדף זיין זייערע אפגעטער.

***

ולגבי די קשר בין סייקעדעליקס/קאַנאַבּיס און נבואה, זענען דא די שטודיעס אז קאַנאַבּיס קען שאטן פאר ערעקטייל דיספאָנקשען ותאוות נשים (היפך זה). וא״כ געבט דאס נאך א רמז בהא דמצינו אז מ׳איז פורש מאשה בשעת נבואה (וקודם מתן תורה וכדומה).

‏מאידך גיסא האט די שטודיע געצייגט אז עניני משגל ווערן בעסער בין איש לאשה נאכ׳ן נעמען סייקעדעליקס. ולכן לאחר מתן תורה איז דאך געווען (דברים ה כו) שובו לכם לאהליכם, ועיין בשבת פט:

(ועיין כאן.)

***

מי אני האט געשריבן: ↑דינסטאג סעפטעמבער 26, 2023 8:39 amווי איך האב טאקע צוגעברענגט פון דר. דזשאן שעלענבערג, דארף מען אין דעם דיון פון "ג-ט" ואלקות צו נעמען אין באטראכט וויפיל דעם מין האדם איז נאך שייך צו נתפתח ווערן בהעתיד. וואס לויט דעם קומט אויס אז אפילו די מערסטע סאפיסטיקירטע קאנסעפּשאן אין דעם מושג פון "ג-ט" וואס אונז האבן כהיום, איז דאס נאך אלס גאר גאר קינדעריש און פּרימיטיוו, ואפילו פון א מענטשליכע מבט - דער (טעארעטישע) מענטש של (דעם ווייטן) העתיד. (דאס קען זיין א נייעם קנייטש אין דעם געדאנק פון (רש"י דברים כו ג) אין לך אלא כהן שבימיך. והיינו, ווי אזוי מ'פארשטייט און מ'איז מכהן וכו' דעם מושג פון "ג-ט", קען נאר זיין כבימיך. עס וועט אבער ווערן מער און מער ריפיינד וכו' בהתפתחות האדם.)

דר. ראַבּערט אַלטער שרייבט אויפ'ן פסוק (קהלת ג יא) גם את העולם נתן בלבם מבלי אשר לא ימצא האדם את המעשה אשר עשה האלקים מראש ועד סוף:

It seems more likely that the intended meaning is: man is conscious of the idea of eternity (Qohelet as a philosopher surely is), but that is the source of further frustration, for he is incapable of grasping “what it is God has done from beginning to end

ולפי"ז איז דאס נאך א טיפערע קנייטש, אז דער מענטש קען פארשטיין די עצם געדאנק פון "טיפע" צייט אויף אבנארמאלע שטרעקעס, אבער דאך קען ער דאס נישט פולקאם משיג זיין און די השלכות דאס האט אויפ'ן פארשטיין די עצם קאנצעפּט פון "אלקים" אליינס.

***

דער רלב״ג איז מפרש דעם פסוק (משלי טו טו) כל ימי עני רעים וטוב לב משתה תמיד:

כל מי שהוא עני בדעות, כל ימיו הם רעים. אך מי שהוא טוב שכל, שמח בכל ימיו כאילו יעשה משתה בכל יום, עם שתמיד הוא שותה מנחל עדני נעימות הדעות.

(ולכאורה גייט דאס אין איינקלאנג מיט הדרשה של רבא בב״ב קמה:, דטוב לב משתה תמיד קאי על בעל גמרא המעמיק בסברות ע״ש.) דאס איז לכאורה מנוגד צום פסוק (קהלת א חי) ויוסיף דעת יוסיף מכאוב, וואס לפי חז״ל האט אויך שלמה המלך געשריבן פונקט ווי משלי. ועיין במה שפירש הרלב״ג שם על הפסוק.

מ׳קען אולי זאגן אז לפי חז״ל (שהש״ר א י) האט שלמה געשריבן משלי אין זיינע מיטעלע יארן, און קהלת אויף דער עלטער כשאדם קורא תגר על הכל. ואולי קען מען זאגן ווי ר׳ תנחום הירושלמי איז מפרש הפסוק להלן בקהלת (ט ג) וגם לב בני האדם מלא רע והוללות בלבבם בחייהם ואחריו אל המתים:

כלומר לא זו בלבד שהדברים קורים להם כביכול בצורה מקרית ואין הם יכולים לבחור איזה מהם יתרחשו, אלא שבנוסף לכך לבבות בני האדם נוטים לעבר החייתיות ולמעשים רעים ולטיפשות וקלות הדעת במשך חייהם, ולאחר מכן כאשר הם מתעוררים וסר מהם טבע הטיפשות והם מתחילים להחכים מעט, אז הם מתים. כלומר, הם כל הזמן במצב של הפסד, בתחילת החיים בגלל התגברות הטיפשות, ובאמצעם בגלל התקבעות התכונות הרעות, ובסופם כאשר האדם מתעורר ומנסה לתקן את מה שקולקל, דווקא אז המוות קוטע את דרכו והוא פוסק מלהתקיים, ואם כך בשום מצב הוא אינו זוכה ליתרון, ולפיכך הוא אמר שזה רע יותר מכל מה שנאמר קודם.

והיינו, אז די מכאוב איז טאקע ווען מ׳קומט טאקע אָן צו דער עלטער און מ׳וויל זיך נעמען צו חכמה, אבער עס איז שוין שפעהט.

איך האב אבער געקלערט אז מ׳קען זאגן א נאך טיפערע רמז. ווי באקאנט, ענדיגט צו דער רמ״א או״ח סימן תרצז לגבי פורים קטן בשנת עיבור:

י"א שחייב להרבות במשתה ושמחה בי"ד שבאדר ראשון, ואין נוהגין כן. מ"מ ירבה קצת בסעודה כדי לצאת ידי המחמירים. וטוב לב משתה תמיד.

והנה, ווי ארויסגעברענגט דא, איז (אפטמאל) דאס וואס איז קובע אז דער מענטש ״איז און דארף זיין״ פרייליך ובשמחה, אויך מכח סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם. מיינענדיג, ווייניג מענטשן זענען בשמחה וכו׳ אויף פורים וויבאלד מ׳איז געראטעוועט געווארן פון המן. מ׳איז בשמחה וויבאלד די סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניסט ״vibe״ פון די געזעלשאפט איז בשמחה און לעבעדיג אויף דעם טאג. (ולכן, אפאר יאר צוריק אויף פורים ווען מיין ‏זוהן, אלט זייענדיג 12 יאר, האט מיר געזאגט, ״א שאד אז די מעשה פון פורים איז (לכאורה) נישט היסטאריש אמת. ס׳וואלט געווען בעסער אז יא.״ האב איך אים גע׳ענטפערט, ״וואס פונקטליך וואלט געווען די נפק״מ? דו מיינסט אז די אלע בחורים גרוּפּס אין די הייזער טאנצן לעבעדיג וועגן עפעס א היסטארישע געשעעניש? אלא מאי? ס׳איז די ״מצב״ וואס די געזעלשאפט נעמט אָן דערביי. און דאס דארף ל״ד זיין תלוי אין דעם צי ס׳איז יא אדער נישט היסטאריש אמת. עס איז א גוטע היסטארישע שאלה, אבער א שייכות מיט די שמחה ומצב דארף עס נישט דוקא האבן. די ״בחינה״ און ״ענין״ דערפון איז פונקט גענוג דערפאר.״) והשתא דאתית להכי, פארשטייט דער חכם, וואס איז דער ״טוב לב״ כהרלב״ג, אז דאס איז ס״ה אָנגעוואנדן אינעם קאַנסטראָט און קאנסענסוס והסכמה של הכלל. וא״כ קען ער דאס בעצם פונקט אזוי שטעלן אויף פורים קטן באדר א׳ און זיין במשתה, טאמער באקומט דאס די הסכמת הכלל.

***

לגבי דעם אז יעוד האנושי איז צו נאר שפילן געימס בתוך ובתור תענוג, וויבאלד אלע צרכים וואס זענען הכרחי פאר׳ן מענטש זענען גענצליך מסודר, האב איך געקלערט אז מ׳קען דאס מרמז זיין בירמיה. דער נביא זאגט (ירמיה טו יז-יט) לא ישבתי בסוד משחקים ואעלז מפני ידך בדד ישבתי כי זעם מלאתני, למה היה כאבי נצח ומכתי אנושה מאנה הרפא היו תהיה לי כמו אכזב מים לא נאמנו, לכן כה אמר ה׳ אם תשוב ואשיבך לפני תעמד ואם תוציא יקר מזולל כפי תהיה.

ולדרכינו, לעת עתה איז מען דאך אין א וועלט פון ״כאב״ וצער וכו׳ ומכות למין ״האנושי״ (און ווי דער אברבנאל איז דארט מפרש ״שהחולי שהוא [ירמיהו] היה סובל, יתחברו בה הרעות כולם כי הוא חולי נושן״ ע״ש. ‏(ואגב בזה אז מ׳האט מקשר געווען דעם געדאנק פון נבואה מיט א סייקעדעליק טריפּ, קען מען טאקע אפשר זאגן אז ירמיהו הנביא האט באטראכט זיין נבואה ווי א ״בּעד טריפּ״ - עס איז אים געווען כעין א פיבער חלום אדבר בו; ‏וועלכע זענען בד״כ מער נעגאטיוו. ואגב עוד, ס׳איז דא א שטודיע אז קאַנאַבּיס האט אנטיבּאקטיריעל פּראַפּערטיס.)), און עס איז טאקע נישט שייך אז דער עיקר זאל זיין לישב ״במשחקים״ און געימס אלס אַן עיקר. אבער טאמער קומט דאס מענטשהייט צו צום מדריגה צו ערגענצן די בריאה צו אזא סארט מצב וואו עס איז שוין טאקע נישטא קיין צער ויש אך ורק תענוג למין האנושי, מ׳איז ״מוציא יקר מזולל״ דערביי, און די עיקר ווערט טאקע דאס שפילן געימס, דאן ״כפי תהיה״, איז מען כביכול אזוי ווי ג-ט אין דעם מיט׳ן ערגענצן און משלים זיין די בריאה.

דאס קען געבן א כוונה ופשט צום מימרא פון העראקליטוס:

Man is most nearly himself when he achieves the seriousness of a child at play

ווי אויך צו דאס וואס דער שרייבער קאָרמעק מקאַרטי האט געשריבן:

Men are born for games. Nothing else

און גילבּערט קיִט טשעסטערטאן:

The true object of all human life is play

דאס איז דער יעוד של האדם באשר הוא אדם.

ואולי קען דאס זיין א רמז בהפסוק (איוב כט ב) מי יתנני כירחי קדם וגו׳, און שפעטער (שם ד) כאשר הייתי בימי חרפי, ופי׳ הרלב״ג בימי נערותי ע״ש. און ער איז ממשיך שפעטער (שם כד) אשחק אליהם לא יאמינו. והיינו, לגבי די ‏רעות ויסורים בהעולם, שזהו ענינו של ספר איוב, איז די האפענונג של מין האנושי צוצוקומען לבסוף זיך ארויסצוזעהן דערפון לגמרי און צוקומען צו וואו מ׳איז נאר פארנומען מיט משחקים כמו ילד ונער. (כמובן אבער אָן די צער וחסרון הדעת וואס א ילד האט; צוקומען צו דעם אז אפילו עס איז דא א יוסיף דעת, איז אבער נישטא דערמיט א יוסיף מכאוב וכעס - ווי לאנג עס איז נאך דא דעם כי ברוב חכמה רוב כעס, איז דאן נאך אלס גילטיג דעם (קהלת ז ג) טוב כעס מ״שחוק״.)

ולכן קען מען טאקע זאגן אז ביים בענטשן, וואס דעמאלטס דערמאנט מען דעם שם הדין ווייל הדין נותן לכלכל את ברואיו (תויו״ט בברכות פ״ז מ״ג), זאגט מען דעם פסוק (תהלים קכו ב) אז ימלא ״שחוק״ - די יעוד איז זיך ארויסצוזעהן מכל צער און וואו די תכלית איז רק לשחוק במשחקים; עס איז מלא מיט נאר דאס. (און אז מ׳האט דערמאנט אז רעליגיע אליינס איז אויך בעצם א ״געים״, איז דאס ווייטער די רמז אז לע״ל, כשמין האדם מגיע אל יעודה, איז (צפניה ג ט) כי אז אהפך אל עמים שפה ברורה לקרא כלם בשם ה׳ ולעבדו שכם אחד. והיינו, לרמז אז די יעוד האנושי איז צוצוקומען צו אך ורק משחק ותענוג, וואס לעבדו שכם אחד איז דאך א געים מיט געמיינזאמע געזעצן צו וואס מ׳שטעלט זיך צו. ‏(און ״שפה ברורה״ הא׳מיר שוין צוגעברענגט אז שפראך איז טאקע א געים.))

און דאס וואס די גמרא זאגט (ברכות י: פסחים נו.) אז חזקיהו המלך האט געטוהן א גוטע זאל מיט׳ן גונז זיין די ספר הרפואות ע״ש (ובברכות ס.), איז נישט קיין פירכא צו דעם אז יעוד האנושי צו וואס די מענטשהייט דארף ארבעטן און שטרעבן איז להסיר צער מבני אדם. ווייל ווי דער רמב״ם איז מסביר בפירוש המשניות (פסחים פ״ד מ״ט) איז די פראבלעם מיט די ספר הרפואות געווען אז עס זענען געווען קמיעות און איראציאנאלע מיטלען, וואס לויט אים איז דאך סרך ע״ז (ועיין בהל׳ ע״ז פי״א). (ולכאורה איז דאס אין איינקלאנג מיט דעם אז כיתת נחש הנחושת ג״כ, שהודו לו חכמים ג״כ בזה כדאיתא התם, וואס לפי הרמב״ם, לגבי להתרפאות על ידה, איז דאס זיכער מדרך איראציאנאלקייט וע״ז.) אדער אז מ׳האט געקענט נוצן די סמים דערין סיי לטוב און סיי לרעה, און מ׳האט עס מער גענוצט לרעה ולהמית (וממילא חזקיהו׳ס דאס׳ן דערפאר גונז זיין דעם ספר קען דערמאנען אביסל פונעם טראַלי פּראבלעם והשלכותיה). ער שרייבט דארט ווייטער (נגד שיטת רש״י ודעימיה,‏ והרמב״ן בפ׳ בחקותי והטור ביו״ד סימן שלו וטו״ז שם ס״ק א):

ואני הרביתי לך דברי בזה העניין לפי ששמעתי וכן פרשו לי העניין, כי שלמה חבר ספר רפואות כשיחלה שום אדם או יקרנו שום חולי מן החולים, היה מתכוין לאותו הספר והיה עושה כמו שכתוב בספר והיה מתרפא. וכאשר ראה חזקיה כי בני אדם לא היו סומכין על השם יתברך, הסיר אותו וגנזו.

ואתה שמע הפסד זה המאמר ומה שיש בו מן השגעונות, ואיך יחסו לחזקיהו מן האוולת מה שאין ראוי ליחס כמותו לרעועי ההמון, וכמו כן לסיעתו שהודו לו. ולפי דעתם הקל והמשובש, האדם כשירעב וילך אל הלחם ויאכל ממנו בלי ספק שיבריא מאותו חולי החזק חולי הרעב, אם כן כבר נואש ולא ישען באלקיו, נאמר להם הוי השוטים, כאשר נודה לשם בעת האכילה שהמציא לי מה שישביע אותי, ויסיר רעבתנותי ואחיה ואתקיים, כן אודה לו שהמציא לי רפואה ירפא חליי כשאתרפא ממנו.

ולא הייתי צריך להקשות על זה העניין הגרוע, לולא שהיה מפורסם.

און ווי דער ב״י שרייבט דארט ביו״ד סימן שלו:

וש"מ כל רופא שיודע בחכמה ובמלאכה זו חייב הוא לרפאות, ואם מונע עצמו ה"ז שופך דמים

וכן פסק שם בשו״ע בסעיף א. ועכ״כ אז להלכה האט דער רופא בעצם נאר צו נעמען שכר בטלה והטורח, און נאר רעכענען די קאָסט פרייז פון די סמנים/מעדעצינען, כדפסק שם בסעיף ב׳ וג׳ ע״ש.

ועיין בהמאמר של @גראדעמעכעלע.

***

לגבי דעם אז להרמב״ם מוז מען מעיקרא האבן מדות טובות כדי לקנות מושכלות, שרייבט ער בפירוש המשניות על אבות (ג ט) אז עס דארף זיין יראתו קודמת לחכמתו:

הנה דבר זה מוסכם עליו מהפילוסופים גם כן, שהרגל המעלות כשיקדם לחכמה עד שיהיה קניין חזק, ואחר כך ילמד החכמה אשר תזרזהו על הטובות ההם, יוסיף שמחה ואהבה בחכמה ובחריצות להוסיף ממנה אחר שתעוררהו למה שהורגל.

וכשיקדמו קנייני הרעות, ואחר כך ילמד ותהי החכמה מונעת אותו ממה שיתאוה בהרגל, תכבד עליו החכמה ויניחה.

פאלגענד איז א חלק פון א התנצלות מיינער באישי (מיט רעדאגירונג), צו א חשוב׳ע מיטגליד וואס גלייכט נישט דעם אשכול:

מי אני האט געשריבן:איך פערזענליך האלט אז ״אמונה״ (אליינס) איז זיכער נישט קיין סאָפישענט בסיס צו זיין אַן ערליכער איד א שותומ״צ - אויב האַסט מען דאס, אדער מ׳איז ״קאלט״ דערצו, וועט דאס עווענטועלי פּלאצן בהזנחה און וועט נישט האבן קיין קיום; וכמו שכתבתי לעיל. ואפילו בעפאר די אמונה פלאצט, איז אויך נישטא קיין געהעריגע שמירת התומ״צ טאמער איז נאר דאס דאס וואס טרייבט דער מענטש דערצו. ופוק חזי כמה קלי קלים איכא בשוקא וואס זענען בעצם נישט קיינע (בכלל געלערענטע אדער) כופרים, והמפורסם אינה צריך ראיה.

די שאלה איז נאר צי אמונה (במובן הפשוט), הגם עס איז טאקע נישט קיין סאָפישענט קאנדישאן צוצוברענגען צו שמירת התומ״צ וכנ״ל, איז עס אבער א נעסעסערי קאנדישאן דערצו, מיינענדיג אז אָן דעם איז עס אבער נישט שייך. מיינענדיג, עס איז טאקע נישט אמת אז:
אמונה ← שמירת התומ״צ

וכנ״ל. אבער איר קאנווערס איז יא אמת אז:
שמירת התומ״צ ← אמונה

{״←״ מיינט ״דעמאלטס איז בהכרח דא״. ועיין לעיל}

מיין טעזע איז אז ניין - עס איז נישט קיין נעסעסערי קאנדישאן דערצו אויך נישט. און וועגן דעם האלט איך אז די אשכול מיינער איז וויכטיג. וויבאלד פאר א נבוך וואס קען נישט אקצעפּטירן בדעתו די דאָגמאַס (כולם או למחצה לשליש ולרביע), מיט א ״יא״, אויב איז אמת אז:
שמירת התומ״צ ← אמונה

דאן איז בע״כ איר קאָנטראַפּאזיטיוו אויך אמת:
~אמונה ← ~שמירת התומ״צ

מיינענדיג, אז טאמער איז נישטא קיין אמונה דאן קען בהכרח אויך נישט זיין קיין שמירת התומ״צ (סיידן טאמער דער מענטש איז טאקע נישט לאגיש קאנסיסטענט און ער איז פוסח על שתי הסעיפים ותופס את החבל בִּתְּרֵין רֵאשִׁין, און ער פאָפּט און איז נישט אמת׳דיג מיט זיך; ובאנו לקאגניטיוו דיסאנענס וייסורי הנפש).

איך טענה אבער אז ניין. וויבאלד עס איז נישט קיין נעסעסערי קאנדישאן דערצו, זענען די צוויי אפגעטיילט און עס איז שייך צו זיין א פולקאמער שותומ״צ ובאמת, אפגעזעהן פון דעם מענטש׳ס שטאנד באמונה בדעתו. וויאזוי? איז שוין א שמועס פאר זיך, אבער אַן איינגעבאקענער געפיהל למצות, נישט קיין חילוק ווי אזוי עס איז למעשה געווארן איינגעבאקן מעיקרא, קען בלייבן און מען קען דאס אלס פארטייטשן אויף נייע אופנים לאור זיינע יעצטיגע דעות.

איך זאג נישט אז אמונה ״קען נישט״ צופירן צו שמירת התומו״צ. איך הייב דאך אָן דעם אשכול מיט די ראשונים וואס האבן זיך אזש געוואונדערט אויפ׳ן רמב״ם פאר׳ן מגדיר זיין אמונה אלס א מצוה, זייענדיג אז דאס איז ממילא די בסיס פאר כל המצות. וידוע ‏מש״כ ר׳ יוסף יעבץ באור החיים פ״ה. איך ברענג אויך טאקע צו דעם תניא.

איך זאג אבער אז, עכ״פ כהיום, איז דאס זיכער נישט קיין סאָפישענט קאנדישאן, והנסיון מוכיח, ואפילו נישט קיין נעסעסערי קאנדישאן. והשתא דאתית להכי, זאל די פאקוס זיין אויף די געפיהל למצות, וואס דאס דאס איז א נעסעסערי און סאָפישענט קאנדישאן דערצו. ואיה״נ אז ״געפיהל״ גייט אין גאר גאר אסאך פעלער צוזאמען מיט אמונה, אבער נישט אלעמאל. און פאר די וואס נישט, טאמער איז מען דאס דוקא מקשר, פירט דאס דערצו אז ווען זיי זענען מזניח די אמונה, פליהט די געפיהל למצות ארויס און אוועק צוזאמען דערמיט. והנסיון מוכיח. דו ווייסט טאקע נישט וואס גייט פאר מיט׳ן, אזוי גערופענעם, ״אמונה קריזיס״, ובפרט ביי די קלוגערע בינינו? מיט די ים פון ״באהאלטענע אפיקורסים״ וואס זענען דא, און די נומערן טוהן וואקסן? איך גלייב אז מער פון די סארט רעדן צו מיר ווי צו דיר.

איך בין נישט זיכער און גארנישט וכבחתימתי, אבער גאנץ זיכער אז מיין מהלך איז אויסגעהאלטן, און איז עלול צו ״ראטעווען״ היבש מער ווי דיינס. ואיה״נ אז לאו כל מוחא סביל דא, און טאמער האט מען טאקע אמונה פשוטה במובן הפשוט איז דא בדרך כלל דאס געפיהל למצות. מיינענדיג, אז פאר׳ן ״נישט גרויסן חכם״ איז גוט מיט׳ן האבן אמונה אין א פערזענליכע ״ווייסע בארד״ גאט, ווייל אט דאס קען אים געבן בדרך כלל דאס געפיהל דערצו, וידוע המו״נ בח״ג פכ״ח אודות אמונות הכרחיות, וואס איך ברענג טאקע צו בריש האשכול. אבער פאר׳ן חכם גייט דאס נישט ארבעטן. מיינענדיג, פאקוסירן אויף אים צוריקברענגען צו גלייבן, כבמחזירי התשובה למיניהם, איז על הכלל כולו א fool’s errand; ס׳דא א סיבה מ׳זאגט ״איך בין א נאַר און איך גלייב״, ודי בזה (ועיין כאן; און זיי ברענגען טאקע צו אז די נעגאטיווע קאָרעלעישאן איז בעיקר צווישן קלוגשאפט און גלויבונג). וממילא לא׳דיך אפ פונעם פאקוס אויף אמונה, וואס אפילו פאר׳ן חכם וואס איז בעצם נאך יא א מאמין, פארשטייט ער אז דאס גאנצע דיון אינעם מושג פון ״ג-ט״ האט נישט קיין שחר, וכמו שהארכתי בהאשכול עפ״י הרמב״ם ודעימיה.

ער האט דערנאך געפרעגט:

חשוב'ע מיטגליד האט געשריבן:מיינע ספיקות אין דיינע ווערטער:
פארוואס איז דיר וויכטיג צו ״ראטעווען״?
און מער ספעסיפיק, ״וואס״ איז די פראבלעם וואס מ׳זיכט א ישועה דערויף?
וויאזוי ארבייט דיין מהלך פון געפיל פאר תומ״צ אָן אמונה?

צו וועלכע איך האב גע'ענטפערט:

מי אני האט געשריבן:1-2). אלס עטיקס. א מענטש איז בצער און עס איז די עטישע זאך אים צו העלפן. ער קען איבערלאזן די גאנצע זאך, אבער דאס ברענגט ווייטער מיט א געוואלד צער פאר זיינע ארומיגע, ואין מן הצורך להאריך; וועגן דעם בלייבט ער דאך און פירט א דאפלטן לעבן. וממילא בלייבט ער צוריסן ביי זיך און דאס איז די קאגניטיוו דיסאנענס וואס איך דערמאן, וואס דאס האט ווייטער א נעגאטיווע תוצאה אויף אים און זיינע ארומיגע. איך גלייב אז אויב קענסטו נישט פערזענליך אזעלכע, קענסטו דיר אבער פארשטעלן ווען א מענטש, וואס איז נישט קיין קל ובדרך כלל אפילו געווען א גוטער קלוגער בחור (ואפילו א ת"ח), צופאלט אים זיין אמונה (וממילא מיינט ער אז) וכל הדרך החיים שלו. וכנ"ל האט דאס נעגאטיווע השלכות אויף זיין שלום בית וכו' וכו' וכו'. אדרבה, ליין דעם ארטיקל אין וועקער 9 צו וועלכע איך ציטיר.

אט דאס איז וואס מ'דארף א "ישועה" אויף. דו דינגסט דיך אויף דעם?

3). ווי איך האב געזאגט אין אָנהויב אשכול, לא הרי הדרך של זה כהרי הדרך של זה. א דוגמא קען מען געבן, אז אפילו איינער וואס גלייבט נישט אין אַן א-ל פרסונלית וואס איז א "שומע ומקבל" תפילה, קען אבער דאך האבן א מעדיטעטיוו געפיהל אין דאווענען. צב"ש, אין דעם ווי עס ברענגט ארויס די תשוקה צו בעסערס און העכערס אין א פאעטישע לשון "כאילו" עס איז יא דא אזא סארט ג-ט וואס "הערט אויס און ענטפערט" תפילות. אדער כעין זה לגבי תפילה (ועיין בהארטיקל שלי בוועקער 18). עכ"פ ס'איז מעגליך און שייך. והשתא דאתית להכי, אפשר לדון מינה ג"כ אשארא. אבער ווי איך האב געזאגט, לא הרי הדרך של זה כהרי הדרך של זה.

ער האט דערנאך געשריבן:

חשוב'ע מיטגליד האט געשריבן:איך מיין אז דער פראבלעם היינט איז א כלליות׳דיגע און לאוו דוקא נאר בנוגע אמונה ודעות, און דאס איז דאס ארויסהייבן און מחשיב זיין ״נאלעדזש״. אמאל איז קאגניטיוו פאוער און הארטע data געווען סעקאנדערי, עטליסט ביים המון עם, מ׳האט פיל געלעבט [און אלע הינזיכטן פונעם לעבן] מיט אינטואישן, און די אריגינעלע מהות האדם איז נישט געווארן אזוי באמבאדירט מיט לאדזשיק/שיטות.

דאס קלאפט אויס אין א רייע פראבלעמען, אמונה, מענטל העלט, רילעשנשיפס, פיזיקעל העלט וכו׳

[זעסט דאך אליין; בשעת׳ן זיין אינטערן אייאוואסקע אינפלוענס האסטו נישט געהאט קיין שום אישו מיט גארניש ]

און מיין אנטווארט:

מי אני האט געשריבן:אפילו מ'וועט זאגן אז דו ביסט גערעכט (אשר יש לדון עליו, וכמו שהושבתי ל@בְּתוֹךְ עַמִּי סיי אנגעהויבן פון דא אינעם אשכול, און סיי אין א שמועס מיט אים אָנגעהויבן פון דא), איז האב איך אבער געשריבן אז כהיום, אינעם עידזש פון אינפארמאציע, איז די נאַלעדזש ורדיפת אחריה א מציאות וואס'ן זיך שלאגן קעגן דעם און נישט מיטארבעטן דערמיט, א פעולת ריק. מ'דארף דאס אקצעפטירן (ובפרט אז, כנ"ל, קען מען גאר שטארק טענה'ן אז דאס איז מעלת שלימת האדם) און ארבעטן דערמיט. דאס איז די געדאנק דא בנוגע פראבלעמען וואס עס ברענגט באמונה. און די מהלך איז אז עס איז נישט דייקא וויכטיג פאר'ן חכם, און ער קען פארבלייבן א פולקאמער ערליכער איד אָן דעם אויך.

סך הכל וואס דו טענה'סט איז אז (קהלת א חי) ויוסיף דעת יוסיף מכאוב. נו נו. דאס מאכט אבער בכלל נישט אוועק מעלת הדעת והמעלה לרדוף אחריה, כמובן. ועיין בברכות לג.

נ.ב. ס'איז געווען פּסילאסייבּין. איך האב נאכנישט פארזוכט אייאוואסקע/DMT. ס'איז, ווי איך פארשטיי, שוואכער און שנעלער.

ווייטער:

חשוב'ע מיטגליד האט געשריבן:איז זעה דיין פראבלעם און ווי אויך דיין תיקון וואס דו פרובירסט, אבער ס׳איז לדעתי פארפעדזשד און קען נישט ארבייטן פאר רובא דרובא בלתי מאמינים.

איך אלץ ״נאר און איך גלייב״ סארט מאמין (האפענטליך בעז״ה) קוק איך אָן די זאך פון אמונה ווי א קוואלעטי וואס אדער האסטו עס אדער נישט. פונקט ווי א מאנקי האט נישט דעם שכל האדם און קען בשום אופן נישט משיג זיין וואס א מענטש קען, קיין חילוק ווי סאפיסטיקעטעד ער ווערט אדער פראבירט.

דעריבער, פון מיין פרעספעקטיוו, אויב עמיצער האט נישט דעם אמונה, איז בעסער אויב ער פארלאזט יא אלסדינג און גייט זיך מאכן א חיים טובים בעוה״ז און ער זאל נישט קאליע מאכן די וואס האבן יא, וכידוע איז לעת עתה שעת הבירור. ואולי איז דאס פשט אינעם ״רצה הקב״ה לזכות את ישראל.... ״הרבה להם״ ווייל מיט אזויפיל תומ״צ און דיטעלס איז נישט מעגליך (כנ״ל) פאר א בלתי מאמין זיך צו-צובינדען צו תומ״צ. ״זַכות״ = אויסלייטערן, אויסלייטערן פון די בלתי מאמינים...

און מיין אנטווארט:

מי אני האט געשריבן:קען זיין דאס איז טאקע farfetched, און ווי איך האב געזאגט און מודה געווען, איז אוודאי אז דער פשוט'ער "ווייסע בארד גאט" מאמין בתמימות מער שייך צו האבן דעם געפיהל. מיין טענה איז אז דאס "קען" ארבעטן אָן אמונה, און עס איז בכלל נישט מוכרח אז אָן אמונה וועט זיין געפיהל עווענטועל לגמרי צאמפאלן.

וכמובן, בין איך בהדיא ובכל התוקף מחולק מיט דיר און דיין שיטת התבדלות.

ועוד, לענ"ד שמעקט דאס אפילו (גאנץ שטארק) פון נוצרי'שע (Rapture) אינפלוענסן, וואו נאר "פעיט/Faith" ראטעוועט. מיינענדיג, "אמונה" איז דער עיקר, ו"מצות המעשיות" זענען נאר א טפל ומבוא אויף צוצוברענגען לזה. ועכ"כ אז עס איז, ווי דו זאגסט, אויסצולייטערן די unbelievers ארויס פון די believers. ואפילו דער רמב"ם וואס זאגט במו"נ ח"ג פכ"ז, אז מטרת חלק מהמצות זענען להביא לדעות אמתיות, איז דאך ווי צוגעברענגט דורכאויס דעם אשכול אז דאס איז טאקע כדי ענדגילטיג צוצוקומען צו אט דעם טיפן געדאנק באמונה, אליבא דהרמב"ם, אז מ'קען ניטאמאל דן זיין דערויף. ווייט ווייט נישט וואס דו זאגסט. (דר. גערי סטיווענס טענה'ט טאקע [18:55-19:22] אז חז"ל האבן פארט נישט געלייגט אזא דגוש אויף מין ואפיקורוס מכח דעות, וויבאלד זיי האבן געזעהן ביים חורבן וואס די סארט התבדלות'ן בהעם קענען אלס צוברענגען צו.) און די סארט "טויט צו אלע אינפידעלס" עטיטוד גייט אויך נישט אין איינקלאנג מיט'ן באקאנטן חזו"א ביו"ד סימן ב ס"ק טז לגבי ביטול דין מורידין ולא מעלין בזה"ז, וכלשונו: וכיון שכל עצמנו לתקן, אין הדין נוהג בשעה שאין בו תיקון, ועלינו להחזירם בעבותות אהבה, ולהעמידם בקרן אורה במה שידינו מגעת.

ובאמת איז דיין שיטה גאנץ שטארק קריסטליך. דו האלטסט און דו ביסט מודה אז "אמונה" איז לגמרי שלא בבחירה. דו גלייכסט עס טאקע צו צו דעם אז א קוף האט נישט קיין בחירה צו האבן שכל, וכלשונך "פונקט ווי א מאנקי האט נישט דעם שכל האדם און קען בשום אופן נישט משיג זיין וואס א מענטש קען". אין אנדערע ווערטער, דאס אז איינער האט אמונה איז ריין בגזירת הבורא.

אבער פונדעסטוועגן דאך שרייבסטו, אז בעפאר די "ענד אָוו דעיס" וועט זיין א "שעת הבירור", ולכאורה מיינסטו מהקב"ה, ארויסצולייטערן אט די "אָנבּעליווערס" פון די "בּעליווערס" אז זיי זאלן זיין "damned".

איך ווייס נישט צי דו ווייסט, אבער אין קריסטליכע טעאלאגיע, וואס ווי איך האב דיר געזאגט זענען זיי די וואס האבן מחדש געווען דעם דגוש אויף "אמונה" לעומת שמירת המצות, האבן זיי א דגוש אויף פּרידעסטינעישאן. דאס איז, בקיצור, אז טאקע אלעס איז בגזירת הבורא, און דורך זיין "גרעיס" וועהלט ער ווער זאל זיין פון די "געראטעוועטע", וואס זיי רופן די "אָנקאָנדישאנעל עלעקט", און ווער נישט, און עס איז סוף כל סוף טאקע נישט באמת תלוי בבחירת האדם. (ועיין ערך "Rapture" אין זייער עסכעטאלאגיע לגבי אחרית הימים.) איך פארשטיי אז ס'דא חילוקים בתוך די פארשידענארטיגע קריסטליכע שטריכן, אבער על הכלל יצא.

יעצט, קום מיר נישט מיט די פסוקים בסוף ישעיה וכדומה, ווייל, כמובן, איז פשט בהן לגבי די רשעים במעשה. די נוצרים זענען די וואס האבן דאס שפעטער פארדרייט צו זיין אויף די וואס האבן נישט קיין אמונה. ולגבי די גמרא בר"ה יז. וכדומה, האב איך דאך דאס מסביר געווען אז ס'איז בענין "האומר" ובמעשה.

זאלסט מיר ביטער אנטשולדיגן (אדער נישט) אבער איך וועל עני דעי וועהלן אַן אטעאיסם ווי איידער אזא "אמונה". ווען איך זאל ווען האלטן ווי דו אז "אמונה" מאכט אזוי אויס, וואלט איך ווען געזאגט "חזור בך" (אבער דו האלטסט דאך, און אין דעם בין איך ל"ד מחולק, אז ס'ממילא נישט דא קיין בחירה בנוגע מה שאדם מאמין...).


אין קורצן, איך פארלאז זיך שטארק אויפ'ן ערשטן חלק פון "ולוואי אותי עזבו ותורתי שמרו", און דו פארלאזט דיך דייקא אויפ'ן צווייטן חלק פון "מתוך שהיו מתעסקין בה המאור שבה היה מחזירן למוטב". איך טייטש אבער סתם אזוי נישט אז "המאור שבה היה מחזירן למוטב" מיינט דוקא אמונה ווי דו זאגסט און פארשטייסט זי. פארקערט, עס מיינט א טיפערן געדאנק אין דעם גאנצן ענין פון אלקות און "ג-ט", און די הכרה אז אפילו פון א טעאלאגישן מבט קען מען ניטאמאל דן זיין אין דעם. ודומו סלה. וככל הנ"ל. מיינענדיג, עס שטייט נישט "מחזירן אלי" נאר מחזירן למוטב. וכעין אזא סארט העגעליען געדאנק פונעם סינטעטיס, דעם "נישט-יא", וואס קען באטראכט ווערן ווי א השוואה צווישן די טיִסיס און אנטיטעטיס פונעם "יא" און "ניין".

דער רמב״ם שרייבט במו״נ בהקדמתו לח״ג, לגבי וואו ער האט נישט בקבלה די פירוש על מעשה מרכבה און אז ער איז אליין צוגעקומען דערצו בסברתו, אז איבערגעבן איש מפי איש פנים אל פנים וואלט ווען טאקע געווען דאס בעסטע וועג, אבער חכמת מעשה מרכבה איז פארלוירן געגאנגען מבין עם ישראל, וויבאלד ס׳איז איבערגעגעבן געווארן איש מפי איש בפה בכעי״ז:

והנה בארו עומק מעשה מרכבה והיותו רחוק מדעות ההמון, והתבאר שאפילו מה שיבין ממנו מי שחננו השם תבונה, אסרה התורה ללמדו אלא פנים בפנים למי שיש לו המדות הנזכרות, ואין מוסרים לו ממנו אלא ראשי פרקים לבד. וזאת היא הסבה בהפסק ידיעתו מן האומה לגמרי, עד שלא נמצא ממנו דבר קטן או גדול. וראוי היה להעשות בו כך, כי לא נעדר מקבל מפי מקבל, ולא חובר בו ספר כלל.

ואחר שהוא כן, איך יש לי תחבולה להעירך על מה שאפשר שנודע לי, והתבאר אלי בלא ספק במה שהבינותיו מזה. אבל המנעי מחבר דבר ממה שנודע לי בו, עד שיהיה אבדו באבדי, אשר אי אפשר מבלעדיו, היה בעיני אונאה גדולה בחקך וחק כל נבוך וכאילו הייתי עושק האמת מן הראוי לו, או קנאת המוריש ביורש על ירושתו, ושתיהן מדות מגונות.

ואמנם ביאור דבריו כבר זכרנו מה שיש בו מהזהרת התורה, מצורף למה שנותן אותו השכל; מחובר אל היותי גם כן בעל סברא במה שנודע לי ממנו, ולא באתני בו נבואה אלקית להודיעני שכן נתכוון בענין, ולא קבלתי מה שאאמינהו בו ממלמד; אבל הוריני הכתוב בספרי הנבואה ודברי החכמים, עם מה שאצלי מן ההקדמות עיוניות, שהענין כן בלא ספק, ואפשר שיהיה הענין חלופו ותהי הכוונה דבר אחר.

והנה עוררתני בו המחשבה המיושרת והעזר האלהי אל ענין שאספרהו, והוא שאני אפרש לך מה שאמר יחזקאל הנביא עליו השלום, על דרך שיחשוב כל שישמע פרושי, שאני לא אמרתי דבר נוסף על מה שיורה עליו הכתוב, אבל כאילו אני מתרגם מלות מלשון אל לשון, או מבאר בקצרה ענין דברים גלויים. וכשיסתכל בו מי שחובר לו זה המאמר ויתבונן בפרקיו כלם בהשגחה שלמה, יתבאר לו הענין כלו אשר התבאר לי ונגלה עד שלא יעלם ממנו דבר. וזהו תכלית היכולת לקבץ בין התועלת לכל אדם ובין מניעת הבאור בלימוד דבר מזה הענין כמו שצריך.

און ווי דער אפודי איז דארט מסביר:

וזאת היא הסבה בהפסק ידיעתו - ר״ל שמצד שהוא אסור ללמוד אלו הסודות כי אם פנים בפנים, מפני זה נפסקה זאת הידיעה מן האומה לגמרי מצד הגלות וגם לא נמצא ממנה דבר קטן או גדול בספר.

‏וראוי היה להעשות בו כך כי לא נעדר - ראוי שלא ללמד זאת החכמה כי אם פנים בפנים, כי לא נעדר מקבל מפי מקבל והרב ילמד לתלמידו ותלמידו לתלמידו בצד שלא תשכח לעולם אילו לא היה הגלות, אבל סיבת הגלות חייבה שנעדר מקבל מפי מקבל וגם לא חובר לעולם ספר כלל מאלו הסודות העצומים.

ועכ״פ ס׳איז נישט משמע מדבריו אז ער פארלאזט זיך אויף אַן אָרעל איש-מפי-טראדיציע אויף ווייטער. (ואולי כל זה אכניס אז דאס אליין איז פון וואס ס׳שטייט אינעם ספר און אויף וואס מ׳קען זיך פארלאזן…)

*

ובענין זה איז מערקווידיג צוצוצייכענען צו וואס דר. מנחם קעלנער שרייבט לגבי דעם דרך הכתיבה פונעם רמב״ם:

אני נוהג לומר לתלמידיי, שהרמב״ם כתב למגוון קהלים, גם לחבריי החרדים גם לי, ואופן כתיבתו הוא כה מיוחד, עד שכל אחד מאתנו מאמין שפירושו הוא הנכון.

התפיסה השלטת, שלדעתי הופרכה, היא תפיסתו של ליאו שטראוס, הסבור שהרמב״ם הוא ביסודו אריסטוטלי אורתודוקסי (אדוק), ורק העמיד פנים שהוא מה שאנו מכנים כיום יהודי אורתודוקסי. גישה זו הובילה את שלמה פינס, בהקדמתו לתרגומו ל״מורה נבוכים״ לאנגלית, לכנות את מפעלו ההלכתי של הרמב״ם רק ״תחביב [האַבּי]״. איני מאמין שתלמיד המכיר היטב את ״משנה תורה״, ואין צורך לומר מי שמכיר גם את ״פירוש המשנה״ ו״ספר המצות״ וכתבי השאלות ותשובות של הרמב״ם, יכול לעמוד שווה נפש ולא להשתומם לנוכח היחס האדיש המבטל את התחום ההלכתי שהשקיע בו הרמב״ם את מירב כוחותיו ושכלו כל ימי חייו. יתר על כן, הרמב״ם הקדיש אנרגיה עצומה לניהול ענייני העולם הזה בקהילה היהודית שבמצרים של ימיו. האם זו התנהגותו של מי שמאמין שחיי נצח אפשריים, ושאפשרות זו תמומש אך ורק בפיתוח שכלו האנושי?! הלוא מבחינה זו, כל רגע שאינו מנוצל להירהור פילוסופי הוא רגע מבוזבז שלעולם לא ישוב. חשוב לציין שלאחר שסיים לכתוב את ״מורה הנבוכים״, בשנת 1191 לערך, לא הוסיף לכתוב חיבורים אחרים בפילוסופיה או במדעים, ומצד שני מעולם לא חדל מלהתעסק באותו ״תחביב״.

די שאלה איז אבער צי וואו א ״האַבּי״ איז כל מגמתו של אדם און וואס געבט אים א משמעות לחייו, צי דאן איז דאס דייקא א נעגאטיווע זאך בכלל, און צי עס זאגט גארנישט לגבי ״אמת״ באיזה משמעות של המילה.

***

לגבי תואר ״מציאות״ על הא-ל, איז מן הראוי לציין ללשונו של הרמב״ם במו״נ ח״א פ״ס, וואו ער זאגט אז אפילו די וואס וועלען יא וועלן זאגן א פּאזיטיוון תואר על ה׳, וועלן פארט מוזן צוקומען צו שלילה ווען געדרוקט צום וואנט:

אמנם תארו ית' במחייבות יש בו סכנה גדולה. כי כבר התבאר שכל מה שנחשבהו שלימות (אפילו אם היה השלמות ההוא נמצא לו לדעת האומרים בתארים) שאינו ממין השלימות אשר נחשבהו אבל בהשתתף יאמר לבד כפי מה שבארנו. הנה בהכרח תצא לענין השלילה. שאתה אם תאמר "יודע במדע אחד במדע ההוא שאינו משתנה ולא מתרבה ידע הדברים הרבים המשתנים התדירים להתחדש מבלתי שיתחדש לו מדע וידיעתו בדבר - קודם היותו ואחר היותו נמצא ואחר העדרו מן המציאות - ידיעה אחת אין שינוי בה" - הנה כבר גלית שהוא יודע לא במדע כמדעינו. וכן יתחייב שהוא נמצא ולא בענין המציאות בנו. הנה כבר באת בשוללות בהכרח ולא עמדת על אמיתת תואר עצמי אבל עמדת על הריבוי והיותך מאמין שהוא עצם אחד יש לו תארים נסכלים שאלו שתחשוב לחייבם לו אתה תרחיק מהם הדמיון באלו התארים הידועים אצלנו ואם כן - אינם ממינם. וכאילו הוציאך הענין בחייב התארים שאמרת שהאלוק ית' נושא אחד ינשאו עליו קצת נשואים לא הנושא ההוא כאלו הנושאים ולא הנשואים ההם כאלו הנשואים ויהיה תכלית השגתנו בזאת האמונה - השיתוף לא דבר אחר. כי כל נושא בעל נשואים בלא ספק והוא שנים בגדר - ואם הוא אחד במציאות - כי ענין הנושא בלתי ענין הנשוא עליו. והנה יתבאר לך בפרקים מזה המאמר המופת על המנע ההרכבה בו ית' אבל הפשיטות הגמורה בתכלית האחרונה.

ואיני אומר שמחייב תארים לאלוק ית' מקצר בהשגתו או משתף או השיגו בחילוף מה שהוא; אבל אומר הרחיק מציאות האלוק מאמונתו והוא לא ירגיש. וביאור זה כי המקצר בהשגת אמיתת דבר אחד הוא המשיג קצתו ויסכול קצתו כמי שישיג מענין האדם חיובי החיות ולא ישיג חיובי הדיבר - והאלוק ית' אין ריבוי באמיתת מציאותו שיובן ממנו דבר ויוסכל דבר אחר; וכן המשתף לענין אחד הוא אשר יצייר אמיתת עצם אחד כפי מה שהוא וחייב כאמיתות ההוא לעצם אחר - ואלו התארים לפי דעת מי שיחשבם אינם עצם האלוק אבל ענינים נוספים על העצם. וכן עוד אשר ישיג הדבר בחילוף מה שהוא אי אפשר בהכרח מבלתי שישיג ממנו דבר אחד כמה שהוא; אמנם מי שיציר שהטעם - כמות איני אומר שהוא צייר הדבר על חילוף מה שהוא אבל אומר סכל מציאות הטעם ולא ידע זה השם על מה זה נופל. וזה עיון דק מאד - והבינהו.

און ווי דער אפודי איז דארט מפרש:

כבר באת בשוללות בהכרח - ר״ל כבר הוצרכת לבוא אל השוללות בהכרח, כי אתה תצטרך שתאמר ״שאין ידיעתו כידיעתינו ושלא תשתנה בריבוי הידועים״, וא״כ מה שרצית לחייב לו יתעלה, והוא מה שאמרת ״שהוא יודע במדע״, לא תוכל לעמוד על התואר ההוא, אבל תאמר ״שאין מדעו כמדעינו״, וזהו ענין השלילות, וא״כ לא הרווחת מאומה בלייב לו תואר עצמי, אבל יגיעך נזק והפסד שאחר אשר תארת לו ית׳ ״יודע״ יהיה תואר חיובי והתואר ההוא נשוא על המתואר, ויגיע אל שהוא ית׳ נושא התוארים.

עס איז מן הראוי לציין אז דארט שפעטער אין פס״ג שרייבט דער רמב״ם אז שם ״אהי-ה אשר אהי-ה״ ווייזט אויף דעם אז הקב״ה איז מחוייב המציאות און (וואס דאס איז) ״נמצא ולא במציאות״ ע״ש. און ווי לעיל מהעיקרים במאמר ב פכ״ז אז ״עכטע אמת״ קען אויך נאר געזאגט ווערן אויף הקב״ה, לעומת ווען מ׳נוצט דאס ווארט ״אמת״ בסתם, כמו ב״עכטע מציאות״, איז דאך דאס דער רמז אז ״אהי-ה״ פעמים ״אהי-ה״ איז עולה מספר ״אמת״ וכמש״כ החת״ס בתורת משה על הגש״פ.

***

אז מ׳האט דערמאנט דעם געדאנק פון דזשאן סטוערט מיל, האב איך געקלערט אז מ׳קען טענה׳ן קעגן אים אז איה״נ: ס׳איז טאקע בעסער צו זיין א צופרידענער נאַר ווי איידער אַן אומצופרידענער חכם, און ס׳איז טאקע בעסער צו זיין א צופרידענער חזיר ווי איידער אַן אומצופרידענער מענטש. די שאלה איז אבער צי אויב אזוי גייט דאס נאך ווייטער, אז עס איז בעסער צו אינגאנצן נישט עקזיסטירן, וואס דעמאלטס איז דאך נישטא קיין צער בכלל, ווי איידער זיין דער צופרידענער חזיר. אבער מאידך גיסא איז דאס שוין אפשר שונה במין. וויבאלד מ׳זאגט אז ווי העכער ״צופרידענהייט״ איז, איז דאס וואס מ׳זאל נאכגיין. אבער בכלל נישט עקזיסטירן, אעז דאך נישטא קיין צופרידענהייט אויך נישט, הגם עס איז אויך נישטא קיין צער כלל. ולכן איז דאס נישט וואס פאַלוֺיט פון דעם אז מ׳איז אפילו גרייט צו זיין א צופרידענער חזיר, אבי מ׳איז צופרידן. אבער טאמער ווערט ״צופרידענהייט״ דעפינירט אלס נעגאטיווע קאנסעקווענטשעליזם, וואו פארמינערן צער איז די מטרה ווי איידער פארמערן תענוג, דאן איז דאך דאס נישט עקזיסטירן כלל, וממילא שיין פטור פון צער בכלל, יא דאס נעקסטע לאגישע סטעפּ.

ובזה האב איך אויך געהאט געטראכט לגבי די לימיטס פון לאגיק, אז מ׳קען טאקע מאכן א קעיס פאר די ראציאנאליטעט פון זעלבסטמארד, ואולי אפילו אז דאס איז וואס מ׳דארף ווען צו טוהן לפי שכל, אבער אויף דעם איז דא די באקאנטע מימרא פון יונתן סוויפט:

Reasoning will never make a man correct an ill opinion, which by reasoning he never acquired

והיינו, בע״כ אתה חי אָן דעם וואס מ׳האט דיר דא געשטעלט עפ״י דיין ריִזען וסברא (ואפילו מכח די ריִזען פון די עלטערן איז אויך תלוי בספק, וויבאלד הריונו איז צושטאנד געקומען דורך פּעשאן ול״ד סברא), און ארויסנעמען פון דעם בסברא איז שווער פון עפעס ווטס דו ביסט אריינגעקומען שלא בסברא.

***

איך האב געהאט גענומען מוצ״ש 50 מ״ג פון קאַנאַבּיס. בשעת׳ן טריפּ דערפון איז מיר בייגעפאלן אז איך וועל בעצם נישט קענען געדענקען דעם עקטשועל געפיהל פון דאס אלעס (סיידן אולי אז איך פרוביר דאס בשעת מעשה אראפצושרייבן אין ווערטער. וכולי האי ואולי). וואס איך וועל געדענקען איז אז ״ס׳איז געווען עפעס א גוטע געפיהל״ וואס מ׳וויל איבערגיין. ואם כנים אנחנו בזה, איז דאס אולי, ווי געשריבן, אז מ׳זוכט צוריקצוגיין כשהיה במעי אמו און וואס ער האט פארגעסן מחמת סטרו של המלאך (נדה ל:) - מ׳געדענק נישט ״וואס״ עס איז געווען, ווי איידער דאס אז מ׳געדענק/שפירט (סאָבּקאַנשׁעסלי) ״אז״ עס איז געווען.

***

דר. ארנע נאעס האט מסביר געווען (במשנתו של שפינאזע וואו "ג-ט = נאטור") אז די וועלט/בריאה קען נישט האבן קיין תכלית, וכדכתב המו"נ בח"ג פי"ג (מלבד עצמותו), וויבאלד דאן לייגט דאס דאך א הגדרה וגבול אויף די מושג פון "ג-ט" דורך דעם אז א "גרענד דיזיין" איז העכער דעם.

***

עס איז אויך מן הראוי לציין אז דר. ווילערד וואן אָרמען קוויין האט געשריבן אז ווען צוויי מענטשן טענה׳ן זיך ארום אין אנטאלאגיע צי עפעס עקזיסטירט צי נישט, האט דער וואס נעמט אָן אז נישט, א פראבלעם. והיינו, אז ער זאל פארמולירן צו א צווייטן די מחלוקת זיינער צווישן אים און זיין בר פלוגתא, וועט ער דאך זאגן אז יענער נעמט אָן אז עפעס עקזיסטירט און ער נישט. אבער אין דעם זאץ געבט ער דאך א ישות פאר׳ן זאך. ***

ולגבי דעם אז שאלות וקושיות זענען חשוב'ער ווי ענטפערס, האט וואלטעיר געזאגט: ***

ועיין כאן וואו איך האב צוגעגליכן דאס (היפּאטיזירטע) אומעגליכקייט פון א נאקעטע סינגולעריטי, צום העלם בענין השגת אחדות ומהות הקב"ה. דא איז מען מסביר וואו א סינגולעריטי אליינס קען מעגליך טאקע צוברעכן די געזעצן פון פיזיקס (ווי אונז פארשטטיען מיר זיי), וואס גייען נישט אָן דערביי.

***

לגבי דעם אור השם'ס קשיא אויפ'ן רמב"ם'ס מצוה פון אמונה אז עס איז נישט שייך בוחר צו זיין אין וואס צו גלייבן, איז דא אין עפּיסטעמאלאגיע א שיטה וואס רופט זיך דאָגזעסטיק/עפּיסטעמאלאגישע וואלונטעריזם. אין איר דירעקטע ווערסיע נעמט דאס אָן אז א מענטש קען יא בוחר זיין אין וואס ער גלייבט. (אזויפיל טענה'ט דר. בּאַס וואַן פראַסן, אז טאמער דער מענטש האלט אז אינעם עתיד וועט זיין פּראַבּעבּיליטי פאר די אמת פון דעם גלויבונג זיין א געוויסע נומער, מוז זיין פּראַבּעבּיליטי דערפאר יעצט אויך זיין אזוי.)

***

איך האב אויך געקלערט לפי די שוועריקייט וואס @אלפא ברענגט ארויס, איבער דאס צופאסן און צאמברענגען פארשידענארטיגע מימרות בהלכה אונטער איין גדר און פרעימווארק, אז דאס קען זיין א רמז צו וואס די באקאנטע גמרא זאגט אין ברכות ח. אז כהיום אין לו להקב"ה בעולמו אלא ארבע אמות של הלכה בלבד ע"ש. והיינו, אז פונקט אזוי ווי מ'קען נישט מגדיר זיין הקב"ה, דאס גאנצע מושג פון "ג-ט", אזוי אויך קען מען נישט געהעריג צאמברענגען אין איין קביעות'דיגע "מקום" די גדרי ההלכה. קוב"ה ואורייתא חד הוא (און אינעם רמב"ם'ס געדאנק פון "חד", והיינו פשטות הגמור וואס דערלאזט נישט קיינע הגדרות וכו').

***

http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.p ... 17#p534017

***

מי אני האט געשריבן:עפ״י חכמה קומט מען טאקע צו צו דעם ויוסיף דעת יוסיף מכאוב, און ווי מישעל דע מאַנטעין האט געזאגט אז ״צו לערנען פילאזאפיע, איז צו לערנען ווי אזוי צו שטארבן״, און ווי אלבּערט קאמוס האט געשריבן אז שאלת הפילוסופיה איז צי מ׳זאל באגיין זעלבסטמארד.

שפינאזע שרייבט אבער אין זיין עטיקס (פ"ה):

אז איך האב געהאט דערמאנט מיין עקספּיריענס מיט פּסילאסייבּין, איז מיר אויך געווען אינטרעסאנט אַן עקספּיריענס מיט קאַנאַבּיס. איך האב גענומען איין נאכט (איך נעם נאר ביינאכט ווען טירדות היום זענען שוין בעצם נישטא) א דוֺיס פון 30 mg עדיבּלס דערפון; א הייבּריד פון סעטיוואַ און אינדיקאַ. בשעת די טריפּ האב איך געשפירט/געזעהן(?) ווי תענוג און חכמה זענען נישט דאס זעלבע, נאר אין למעלה מעונג; לכאורה דלא כדברי כאן (הגם מ'קען זאגן אז כל זה אכניס: די הכרה אליינס איז אויך חכמה). עס האט מיר אויסגעזעהן ווי חכמה איז אַן אינפיניט סעט, אבער דאך בתוך א וואָן-סיידעד בּאָבּל וואס ווערט געבּאָרדערד ביי א סארט 3D שיפע ליניע (איך פארשטיי אז דאס מאכט נישט אינגאנצן קיין סענס). אלעס ארום דעם איז עונג וואס איז אסאך מער, א ״גרעסערע״ אינפיניטי, און די קלענערע אינפיניטי פון חכמה איז יונק דערפון.

איך האב דעמאלטס אויך משמש געווען מיט מיין ווייב (הגם אז ביי נבואה טרעפן מיר אז מ׳דארף פורש זיין מאשתו… ‏(ואולי וועגן דעם האב איך ״געזעהן״, בשקר ובטעות, א חילוק צווישן חכמה ותענוג…)), בשעת די טרענס מיקס האט געשפילט (בעיקר די ערשטע טרעק דערויף). איך האב געשפירט דעם געדאנק ווי אונז זענען אלס געווען איינס ובשר אחד (בנשמה) ממש בגן עדן מקדם a parte ante אינפיניטלי, און איך האב געשפירט א שאד אז יעצט זע׳מיר פארט נישט איינס ממש ממש בגוף, און אונז זע׳מיר פארט פאר זיך יעדע איינע א פלג גופא. די תשמיש גופא איז אָנגעגאנגען פאר א שעה אהאלב צייט אויפ׳ן זייגער. עס האט געפיהלט ווי היבש לענגער.

עס איז לכאורה נישט געווען קיין פראבלעם פון לשמש בשיכרות שאסור כמבואר באו״ח סימן רמ סעיף ג, ווייל מ׳קען מצדד זיין אז עס איז נישט געווען בגדר נתבלבלה דעתי (איך האב געקענט געהעריג פונקצאנירן ולהשיב על לאו לאו ועל הן הן געהעריג), וואס רק אז איז אסור וכדהביא המשנ״ב שם בס״ק חי בשם הפרמ״ג. און ווי הרב דר. ברוך פינקעלשטיין וויל מצדד זיין בכלל, איז שיכרות דוקא ביי אלקאָהאָל, וועלכע איז א גאנץ צווייטע סארט שיכרות ווי קאַנאַבּיס בכלל, וחלוק במין. אלקאָהאָל טרינק איך גאר גאר זעלטן. דר. ענדרוּ הוּבּערמאן איז שטרענגער ביי דעם לגבי געזונט, ווי ביי קאַנאַבּיס אדער פּסילאסייבּין. עס איז אויך נישט געווען זמן אַוויוּלעישאן אז כלל, ודי בזה.

צוויי טעג שפעטער, פרייטאג-צו-נאכט שבת חזון, האב איך גענומען מיין צווייטע ״העראָאיק דוֺיס״ פון פּסילאָסייבּין (ומכח שבת איז דאס געווען אָן מוזיק אין די זייט דאס מאל). די פטריות זענען א מאכל בריאים ואינם לצורך רפואה וממילא מותרים בשבת, ועיין באו"ח סימן שכח סעיף לז ובמ"א שם ס"ק מג. (און אויב די מחזה ווערט גערעכענט ווי לשאול מן השד בשבת, איז דאך דאס נאר מותר בשבת אויב ס'איז יא לצורך רפואה, וכדאיתא במ"א לעיל בסימן שז ס"ק כו... וכמובן איז דאס דאך בכלל נישט לנחוש ולסימן, וכדציין שם המ"א ליו"ד סימן קעט סעיף ד וסעיף טז. וע"ש וואו דער רמ"א איז דאס מתיר, בחול, אף כשאינו שואל על ענין פרטי דוקא, הגם ער זאגט אז דאס איז א סכנה ע"ש.) דאס מאל איז דאס געווען א שטערקערע עקספּיריענס ווי דאס ערשטע מאל (און ביי דעם איז יא, ווי נישט, נתבלבלה דעתי). מיין שאלה איז בשעת מעשה געווען צי דאס איז מכח ווייל די מאָשרומס זענען געווען שטערקער מיט א העכערע פּסילאָסייבּין קאנטענט, צי ווייל דאס ערשטע מאל צוויי וואכן צוריק האט מיר שוין מער ״גע׳עפענט״ דערצו (דר. הוּבּערמאן זאגט טאקע אז לגבי טעראפּי נעמט מען צוויי פּסילאָסייבּין דוֺיסעס אויף צוויי אנדערע טעג), צי ווייל עס איז געווען נאך נאר צוויי טעג וואס איך האב נאך געהאט קאַנאַבּיס אין מיין סיסטעם, צי אלע דריי סיבות צוזאמען. עס איז מיר געווען מסתבר אז עס איז אלע דריי, אדער עכ״פ א געמיש פון זיי, מכח ווייל איך האב שטארק געשפירט דעם געדאנק אז א מענטש איז די סומע פון אלע זיינע עקספּיריענסעס והרפקתי דעדי עליו.

אָנגעהויבן האט זיך דאס מיט׳ן שפירן ווי איך קען וועהלן א ״בּאַקס״ פון עקספּיריענסעס, מתוך אינפיניט עקספּיריענסעס, און דאס ווערט אָנגעפילט מיט א געפיל (אין די פארעם פון שׁעיפּס; א סארט סינעסטעזיע) וואס קען זיין שלעכט (א ״שלעכטע טריפּ״) אדער גוט. עס איז מיר אריינגעקומען און קאפ און איך האב געשפירט דעם באקאנטן געדאנק בספר יצירה (ב ז) אין בטובה למעלה מענג ואין ברעה למטה מנגע, און איך האב געשפירט אז ואין בין זה לזה אפילו כמלוא נימא; זיי זענען צוויי זייטן פון ממש די זעלבע מטבע ומעורבים זה בזה, און מ׳דארף פאקוסירן אויפ׳ן חלק הטוב פון עונג, שאין למעלה ממנו.

פון דארט האב איך געשפירט אז דער מענטש וכל היקום לעכצט צום תענוג להתקרב אל שורשו, וואס דאס איז דאס געדאנק פון ״ג-ט״. אבער וואס בּלאַקט אים פון דאס גרייכן/זעהן איז כעין א גרויסע דוֺים וכיפה וואס וואו ער דרייט זיך צו ״קוקן״ וכו׳ איז דאס אלעמאל ביי זיין צענטער און בּלאַקט אים. דאס מערסטע וואס ער קען טוהן איז פרובירן צו קוקן פּעריפערילי אויף די זייט העכער דעם (אזא סארט אספקלריא שאינה מאירה). די דוֺים איז מקושר לשורשו ועצמותו (מחמת חומרו) און דערפאר איז אים אומעגליך דאס מסלק צו זיין. עס איז טאקע כעין אזוי ווי די מאָשרום מ׳האט גענומען וואס די קעפּ איז אלס מחובר לשורשו די סטעם. אויב נעמט ער דאס אראפ כדי להתקרב אל השורש ותענוג, ווערט ער נתאפס לגמרי; (שמות לג כ) כי לא יראני האדם (זייענדיג אַן אדם חומרי) וחי. די וואס נעמען דאס יא אראפ ווערן אבער גראד צוריק מגולגל(?) פון פריש כמו שהיו מקודם. (איך האב געפיהלט ווי דאס איז די געדאנק ורמז ביי כמהין ופטריות טאקע, וואס איז די רמז פון דאס וואס ברענגט דעם טריפּ וממילא ההארה וההכרה, אז עס איז יונק מן האויר בברכות מ: ובנדרים נה: - איך קען דאס נישט געהעריג מסביר זיין, אבער דאס איז וואס איך האב געשפירט.)

פון דארט האב איך ווייטער געשפירט אז ישעיה האט געשפירט דעם תענוג פון לחזות בנועם ה׳ און די בּיעטיטוד פון (כביכול) לראות פני ה׳, וואס איז (מיר געווען) א געוואלדיגע תענוג בכל הגוף. אבער ער (און איך) האבן געשפירט די חומר המעכב פונעם מענטש׳נס גוף וואס לאזט דאס דאך נישט גרייכן און עס קומט מיט לעת עתה מיט א צער מחמתו (די פריערדיגע ״ואין בין זה לזה אפילו כמלוא נימא״). און אויף דעם האט ער געזאגט (ישעיה סד ג) עין לא ראתה אלקים זולתך יעשה למחכה לו, וידוע הגמרא בברכות לה: - ער און דאס מענטשהייט לעכצט און איז מחכה צו דעם און אז דאס זאל טאקע זיין די אמת צו וואס מ׳עווענטועל גרייכט.

לאחר מזה, נאך אזא דריי שעה אויפ׳ן זייגער, האב איך געשפירט ווי איך וויל אז די טריפּ זאל זיך שוין ענדיגן און עס איז שוין צי סאך; ס׳איז טאקע א געוואלדיגע גוטע טריפּ אבער (עכ״פ במצב החומרי העכשיו פונעם מענטש) איז אינן יכולין ברוב הטובה (דר. הוּבּערמאן זאגט טאקע אז עס זענען דא וואס זאגן אז דאס איז געווען דאס מערסטע profound עקספּיריענס אין זייער לעבן, מער ווי דאס געבורט פון זייערס א קינד, אבער זיי ווילן דאס בשו״א נישט איבערטוהן). אבער דאן איז מיר אריינגעקומען א געדאנק און געפיהל פון ״אז דו ביסט שוין ממילא דא, טריפּ אריין! לא׳דיך אפ!״ - געב דיך פולקאם דערצו און טראכט נישט פון קיין פרייזן דו וועסט צאלן דערויף שפעטער (אפילו 12 שעה נאכ׳ן דאס דורכגיין, האב איך געהאט א געוואלדיגע קאפוויי). איך בין געווען אויסגעשטרעקט אויפ׳ן קויטש און געסטרעטשט מיין גוף כסדר דאס אינגאנצן אריינצונעמען.

די געדאנק האט זיך נאכדעם אָנגעהויבן אויסברייטערן במוחי, אז די געדאנק דארף מען דזשענערעלייזן און עס גייט ארויף אויף אלעס. והיינו, עס איז מיר געקומען א הארה אז די געדאנק וואס קהלת ברענגט ארויס בספרו איז אז דער חכם טוהט טאקע פילאזאפירן, און מיט רעכט און עס איז טאקע וויכטיג אויך, אז הכל הבל, און אז ער האט נישט געבעהטן דא צו זיין און געבוירן ווערן, ובע״כ אתה חי ומת. אבער ״אז דו ביסט שוין ממילא דא״, בכל מצב שהיא (וואס געפעלט דיר נישט אינגאנצן), ״טריפּ אריין אין דעם! לא׳דיך אפ!״ - עמבּרעיס לייף! פאָקוס אויף די פּאזיטיוו שבה! דאס איז געשטארקט געווארן, ומסתמא מיוסד אויף דאס וואס איך האב צוויי טעג פריער געשפירט אונטער קאַנאַבּיס, אז תענוג, והאדם לא נברא אלא להתענג (על ה׳, וואס אלעס איז דאך געטליכקייט, אבל עיין במסילת ישרים פ״א שהיא לעוה״ב), איז למעלה מחכמה. עפ״י חכמה קומט מען טאקע צו צו דעם ויוסיף דעת יוסיף מכאוב, און ווי מישעל דע מאַנטעין האט געזאגט אז ״צו לערנען פילאזאפיע, איז צו לערנען ווי אזוי צו שטארבן״, און ווי אלבּערט קאמוס האט געשריבן אז שאלת הפילוסופיה איז צי מ׳זאל באגיין זעלבסטמארד. אבער אויף דעם זאגט קהלת, דער חכם מכל האדם, ״שוטה איינער! לא׳דיך אפ!״ - ״סוֺי וואַט אז חכמה זאגט?! עמבּרעיס לייף! דו ביסט שוין ממילא דא!״ גיי מיט א דאַוּאיסט סארט מהלך פון גיין מיט די פלוׂי פון לייף, און קאנטראל נאר וויפיל דו קענסט קאנטראלירן; די איבעריגע עמבּרעיס.

איך האב דאס איבערגעזאגט צו מיר נאכאמאל און נאכאמאל מיט טרערן פון סיי פרייד וצער (ווי געזאגט, ואין בין זה לזה אפילו כמלוא נימא). דאס איז געווען צוזאמען מיט׳ן לאכן פונעם חכם וואס איז סטאָק בתוך זיין חכמה און זעהט דאס נישט בשעת׳ן ארומחוש׳ן אין חכמה און מיסן די פּוינט. מיין ווייב האט זיך אויפגעוועקט פון מיין לאכן, און ווען איך האב איר דאס מסביר געווען (הויכערהייט) האט זי מיטגעלאכט מיט מיר דערויף. איך האב דאן געשפירט ווי דאס איז די בינה יתירה שניתנה לאשה (נדה מה:), והיינו אז זי אינטוּאיט שוין אט די אמת וואס דער זכר דער חכם זעהט נישט בחכמתו, ולכן דעתן ״קלה״ עליהן, מיינענדיג אז זייער דעת שווימט ארויף גרינגער העכער אט די בּאָבּל פון חכמה כדי דאס צו איינזעהן. און אבי (געוויסע) זכרים חכמים האלטן זיך גרעסער פון זיי אז זיי זענען קליגער. שוטים. (נישט ״טיפש״, ווייל ער איז למעשה א חכם. ס׳איז ״שוטה״ מיט דעם אז טראץ, דורך, און מיט זיין חכמה, איז ער נאך אלס (חגיגה ג:-ד.) א מאבד דאס פרייד פון לעבן מה שנותנין לו, און איז א לן בבית הקברות פון כסדר לעבן מיט׳ן טויט כנ״ל, בשעת׳ן פרובירן כסדר לקרע את כסותו החומרי און ארויסגיין דערפון און דערגיין מער ווי מה שהרשית להתבונן, וואס ברענגט אים דאך צער. והיינו נמי אז המשמרת דבר אחר מחמת גיטה (גיטין סד:), עפעס אנדערש אנשטאטס דעם כריתות פון "לא'דיך אפ", איז א שוטה.) און דאס איז וואס קהלת איז מרמז (ז כח-כט) אדם אחד מאלף מצאתי ואשה בכל אלה לא מצאתי וגו׳ אשר עשה האלקים את האדם ישר והמה בקשו חשבונות רבים. והיינו, אז ער האט נישט געטראפן דעם מענטש וואס זוכט און מאכט חשבונות אויף חשבונות וואס זאל האבן די הכרה און אינטואישאן פונעם פרוי אז ״לא׳דיך אפ!״ און עמבּרעיס דעם פשוט׳ן ישרות וואס דו האסט שוין ממילא מיט'ן פשוט שוין דא זיין בהעולם. (ואגב, אז איך האב פריער מדמה געווען דעם געדאנק פונעם טריפּ צו לשאול בשדים, האט דאך קהלת דערמאנט שדים בספרו, סיי זכרים און סיי נקיבות, ועיין בגיטין סח.)

ובזה קען מען זאגן אז דאס זאגט ער מיט (קהלת ט ט) ראה חיים עם אשה אשר אהבת כל ימי חיי הבלך אשר נתן לך תחת השמש כל ימי הבלך כי הוא חלקך בחיים ובעמלך אשר אתה עמל תחת השמש. והיינו, ווייל סקראט זאגט אין אפלטון'ס סימפּאָזיאום אז וואס טרייבט "אהבה" איז דאס וואס מ'וויל לעבן לנצח. זאגט קהלת אז "לא'דיך אפ" פון אריינ-פילאזאפירן איבער טויט והיפיכו: ראה חיים, און לעב יעצט דא, עם אשה אשר אהבת, וואס קומט ממילא דערפון פון חיים לנצח (און איז דאך להוליד, וואס איז א פארעם פון אָנגיין. ועיין בב"ב קטז.).

עס איז מיר פארגעקומען אז דאס איז די געדאנק פונעם נביא, וועלכער אינטוּאיט און טרענסענד די חכמה פון דעם חכם (ואפילו לפי שפינאזע וואס האט זיך געדינגען מיט׳ן רמב״ם און געהאלטן אז דער נביא איז ל״ד א חכם).

לגבי וואס איך האב אלס געשריבן דא מסביר צו זיין (עטוואס) מיין עקספּיריענס, זאגט דר. מעטיו דזשאנסאן, וועלכער שטודירט סייקעדעליקס, בדרך צחות: על דרך אפילו שיחתן צריכה לימוד (סוכה כא:) גייט דאס אין איינקלאנג מיט דעם וואס איך האב פריער געשריבן, אז מ'קען נישט געהעריג רעדן ולהסביר משגל, און (להבדיל) מ'קען אויך נישט רעדן פון (עקספּיריענסן) ג-ט. וואס א סייקעדעליק טריפּ איז דאך כעין א רעליגיעזע עקספּיריענס. ולכאורה איז דאס טאקע סתם אזוי אַן עפּיסטעמעקלי טראנספארמאטיוו עקספּיריענס, וואס מ'דארף אליינס דורכגיין צו ריכטיג פארשטיין.

*

ומענין לענין באותו ענין, איז מיר געווען אינטרעסאנט צו זעהן וואו די דעקל פון א בוך ווי פילאזאפן טוהן דורך דאס געדאנק פונעם טויט וחיים לנצח, ווייזט ווי א זאמד זייגער, וואס ווייזט אויף די חיי זמני פונעם מענטש און זיין ענדגילטיגער טויט, ווען מ'דרייט דאס 90⁰ און מ׳שטעלט אפ דעם לויף פון זמן, ווערט עס פארוואנדעלט אין צו ∞, די סימבאל פון אינפיניטי: