לגבי דעם געדאנק פון תענוג לעומת חכמה, איז מיר געווען אינטרעסאנט ווי דר. דוד פּענאַ-גוזמאן איז מסכם דר. עלען מקי׳ס בוך איבער ״פאָן״ פון א פילאזאפישן פּערספּעקטיוו:

His thesis is that it's no wonder that philosophers like Adorno and Horkheimer would devalue fun, because philosophy itself is an upper middle class activity that channels rather than critiques the values of the class that makes it possible. And so philosophers, it doesn't matter how radical they think they might be, tend to be middle class individuals with a middle class set of values - which is why philosophers will always like art and they will judge it by the standard of beauty rather than fun. Therefore, when they judge entertainment they also vilify the criterion for good entertainment, which is fun rather than beauty. And so they scoff at entertainment precisely because it is a working class product and they reject fun because they see it quite literally as a plebeian value

דר. מקי טענה׳ט אז ״פאָן״, וואס איז תענוג אָנע תכלית דערנאך, איז די יסוד פון לעבן דאס גוטע (ואפילו פילאזאפישע?) לעבן.

ולגבי געימס איז דר. עלי ענדערסאן דארט מציין צו פּראפעסאר יאָהאַן הוּאיזינגאַ׳ס ‏שיטה דערין:

Huizinga says that all play means something. But this isn't just in a simply instrumental sense. The essence of play is actually the very absorption and intensity of the experience of playing. And on one of the few pages where he talks about fun specifically, he says that the fun of playing resists all analysis, all logical interpretation. So as a concept, fun can't be reduced to any other mental category. So the significance of that is that fun is irreducible; it's not open to logical interpretation

***

לגבי די קשר בין סייקעדעליקס ונבואה האב איך געקלערט אז א חלק פון די טרענירונג פון די בני הנביאים לנבואה, איז טאקע געווען וויאזוי צו האנדלען ״שלעכטע טריפּס״. והיינו, ווייל ווי דער רמב״ם איז מאריך במו״נ ח״ב פל״ב, פעהלט אויס א הכנה בלימוד והשכלה ודעת קודם לנבואה; אנדערש קומט מען נישט צו צו די מדריגה און עס איז נישט מער ווי א גאר שטארקע דמיון מכח ונפש המדמה ע״ש.

יעצט, ווי ארויסגעברענגט דא איז דאס ״שלעכטע טריפּ״ די מְאוּיָּים׳דיגע געפיהל פון אבנארמאלע פחד, והגם אז בעצם האט זיך גארנישט פאקטיש געטוישט נישט אין זיין סעטינג וואו ער איז במקום און נישט מעידזשאר פיזיאלאגיש אין זיין גוף אויך נישט. און ווי איך האב צוגעברענגט פון דר. נאָעל קעראל, איז די הנאה פונעם האַראַר גאנער וויבאלד למעשה ווייסט מען אז בגוף בין איך משומר. עס איז נאר אז יעדעס נאראטיוו פאר א מענטש ארבעט סאָבּקאַנשעסלי אויף די ידיעה וואס ער זוכט דערפון. און ביי דעם איז עס א סארט גרייכן ווייטער ממה שהרשית להתבונן און דאס דראנג צו טשעפענען מיט דעם במופלא ממך אַל תדרוש (חגיגה יג.). און דאס אליינס איז, לבסוף, א סארט הנאה הגם די גרייכן ווייטער קומט מיט קאנסעקווענצן בפחד, זייענדיג אז לבסוף קען זיין שכל דאס נישט פארנעמען (במדת מה).

ועפי״ז קען מען זאגן אז אין דעם איז געווען א טרענירונג. והיינו, אז מ׳קומט צו בשעת א טריפּ צו א סארט הכרה ע״י הנפש המדמה (וועלכע מ׳דארף טאקע דערנאך דורכלייגן דעם כור המבחן של השכל). און מ׳קען באטראכטן א ״שלעכטע טריפּ״ ווי דאס אז זיין הכרה דעמאלטס גייט צי ווייט צו דאס וואס ער קען (נאך) נישט דערהייבן; וכעין ענין חטא שמצינו בהמלאכים השכליים עפ״י היערות דבש. וכדאיתא בחגיגה יד: לגבי בן זומא דדרשו עליו בזה הכתוב (משלי כה טז) דבש מצאת אכול דַיֶךָּ פן תשבענו והקאתו. ולכן איז די טרענירונג אז ער זאל זיין גרייט דערויף און דאס אקצעפּטירן בשעת מעשה אלס דאך א חלק פונעם ״פאָן״ און עקספּיריענס; מקבל זיין אט די ״ידיעה״ וואס ברענגט אים דאס פחד.

ואגב, אז מ׳פארגלייכט אט דעם געדאנק פון מעשה מרכבה און סייקעדעליקס לאכילת דבש (ועיין בחגיגה יג.), האב איך געקלערט א שטיקל רמז לגבי דאס וואס כ׳האב געשריבן אז א יעוד אנושי לעתיד איז וואו דאס גאנצע מענטשהייט זענען אין פּאַדס אויף א סייקעדעליק טריפּ של תענוג ממושכת כל ימי חייהם. און אין ב״ב סו. איז ר׳ אלעזר מפרש שיטת ר׳ אליעזר אז כוורת של דבש הקבוע ומחובר לקרקע ווערט גערעכענט ווי קרקע, עפ״י הכתוב אצל יהונתן ביערות דבש (שמואל א יד כז) ע״ש. און ר׳ אלעזר זאגט אויך ביבמות סג. אז עתידים כל בעלי אומניות שיעמדו על הקרקע (און טאקע פון א פסוק וואס יחזקאל הנביא האט געזאגט) ע״ש. והיינו הרמז אז ר׳ אלעזר זאגט לעתיד וועלן (האפענטליך) אלע מענטשן, דורך דעם וואס אלע בעלי אומניות און זייערע טאלאנטן געבן צושטייער צום התפתחות האנושי הכללית, שטיין ״על הקרקע״, וואס א כוורת דבש אליביה (אליבא דר׳ אליעזר) ווערט נחשב כקרקע, וואס ״דבש״ איז דאך מרמז צום סייקעדעליק עקספּיריענס ונבואה.

ומי יתן כל עם ה' ‫נביאים‬ (במדבר יא כט).

***

אז איך האב דערמאנט אז די מהלך לשמירת הלכה באשכול הלז האט פּאראלעלן מיט קאַנפוּשעניזם, טוהט דר. גליה פת-שמיר דורך די השוואות בין ״דאַוּ״, די ״וועג״, בקאַנפוּשעניזם, און ״הלכה״ ביהדות. זי זאגט אז די עיקר חילוק ביניהם איז וואס אין קאַנפוּשעניזם איז אלעס בעצם מעטאפיזיש איינס און אט דאס איז די מטרה פונעם ״דאַוּ״ מהלך החיים צו צוקומען דערצו, משא״כ ביהדות איז ״ג-ט״ מקודש ומובדל מכל דבר און צו די אנערקענונג דארף מען צוקומען ע״י הלכה. אבל עיין ענין דביקות.

The follower of dao and, likewise, the follower of Halakha are both occupied by the search for the way of the past in their walking toward a morally improved future. If halakha should never be deviated from since it was given by God, dao should never be abandoned since the human is responsible for it. Dao includes the "do's" and "don'ts" in the daily life of a Confucian, and yet there is a sound humanist suggestion in its various presentations in Confucian classics. Thus, dao is as solid as halakha as a source for appropriate human behavior. Asked to introduce the Confucian perspective "in a nutshell," in a class on East Asian religions entitled "Religions with No God," Professor Yoav Ariel, an Israeli Jewish scholar of Confucianism, focused on two passages from Anakcts regarding Dao: "It is Man who is capable of broadening the Way. It is not the Way that is capable of broadening Man" (Anakcts 15.29) and "having heard about the Way in the morning, one can die in the evening" (Anakcts 4.8)

ואגב, שרייבט זי דארט לגבי העקידה:

The last distinctive feature of the Jewish faith in this context is that of the exemplary person who internalizes the concept of "that than which nothing greater can be conceived." Abraham serves as the ultimate believer who exemplifies true understanding of the way; in the story of the binding of Isaac we learn about a third motif in the Jewish picture in addition to separation and disharmony, namely test. From the perspective of human life, especially human practice, it can also be taken as its hinge. The test was given to human beings in Eden by the two forbidden trees, and they failed it by responding with a lack of trust. The test is presented again in Babel through the human community being forced to build a town in cooperation; yet the people were not allowed to reach heaven, not even to conceive of a possibility of something as great as God, since He is that of which "nothing greater can be conceived." Again, humans fail. Only Abraham responded properly to the riddle posed by God, since the riddle was introduced this time with a very personal flavor: "give all you have and get all you can have in a single act." Perhaps he answered correctly because he understood what was fully meant by separation, disharmony, and living through an ongoing test. He was the first to understand that to be Jewish is to properly understand that life is a test incessantly given by God to human beings, and one that has to be practiced relentlessly

If the Jewish tradition offers an exemplar characterized by being endlessly tested by God, the Confucian understanding of the exemplary personality is expressed in terms of self-reflexivity which is ultimately manifested by the sage. This self-reflexivity discloses a view of life as a mystery that mirrors one's life but is not given from outside, which is to be deciphered step by step. The whole picture is never given, and can only be approximated and approached by reproducing it in one's own practice. This practice is echoed in Confucian texts

ועיין במו״נ ח״ג פכ״ד. ועיין ג״כ ערך חשבון הנפש ביהדות.

***

לגבי די סימיולעישאן ארגומענט פונעם קאמפּיוטער סייענטיסט/ענדזשיניר גרעידי בּוּטש:

האבענדיג גענומען 25 מ״ג קאַנאַבּיס און ליגענדיג נעבן מיין ווייב, שפילענדיג דערביי די groovy קום מיט מיר און נאר חברים פאָנקי עלעקטראנישע (שירי עגבים) טרעקס, האב איך געפיהלט די ענין פון אפלטון׳ס צורות דערין - וואו מ׳וויל זיך מאחד זיין צוזאמען צום צורה פון פּערפעקטע ״גוטס״ און ״שיינקייט״ דורך אהבת איש לאשתו, און אט פון דעם איז נובע תענוגו. אפלטון׳ס געדאנק איז אז יעדעס גוטע מושג ״עקזיסטירט״ ממש אין איר פּערפעקטע אידעאלע סטעיט. אלס וואס אונז זעה׳מיר בעלמא הדין פון וואו די מושגים זענען אינסטענשיעיטעד, זענען קאפּיִס דערפון, ולכן לעולם אימפּערפעקט. ווי נענטער עס איז צום (אינפיניטלי) פּערפעקטן צורה דערפון, אלס מער א השלמה פיהלט מען אין זיך, וזהו התענוג.

עס קומט אבער אויס אז די צורה ומושג שלפניך קען מען נאר מגדיר זיין בשלילה. מיינענדיג, ווען מ׳זעהט עפעס א קאנקריט זאך בהעולם מהמושג, קען מען זאגן אז דאס איז ״כמעט״ עס. און פארוואס נישט ״אינגאנצן״? דאס איז ווייל דאס-און-דאס אין די זאך איז אַן אימפּערפעקשאן וואס מאכט אז עס זאל פעהלן פונעם ״גאנצקייט״ פונעם ״עכטן״ מושג. ונמצא מזה אז די מושג ווערט בעצם נישט מוגדר אלס וואס דארף יא צו זיין דערין, נאר איידער אלס בכל מקום די פרטיות׳דיגע פראבלעם וואס מ׳זעהט יעצט וואס דארף נישט צו זיין דערין. ונמצא מזה אז די מושגים טובים וערכיים האבן די זעלבע געדאנק ווי נעגאטיווע טעאלאגיע ביים מושג פון ״ג-ט״, וככל האמור בהאשכול.

דאס האט מיר געמאכט שפירן ווי די הגדרה פון ״ג-ט״ איז ״מאראל = הקב״ה״. עס איז נישט אלס ״מאראל״ איז agential באיזה אופן, ווי דאס אז עס פשוט ״איז״ (אָננעמענדיג מאראלישע ריעליזם באיזה אופן). יעצט, עס איז טאקע שווער, צי גאר אומעגליך, צו דעפינירן (ולבסס) ״מאראל״ און וואס איז די עטישע התנהגות בכל צד ושעל - צי איז עס לפי דוד הום על געפיהלן, צי לפי קאנט על ראציאנאל און דעאנטאלאגיע וואו איך קוק נאר ממש בו בהעת, צו לפי קאנסעקווענשעליזם וואו איך שאץ תוצאות העתידים של כל מעשה ופעולה (און די חילוקי דעות אין וויאזוי מ׳שאצט טאקע אט דאס), צי לפי אריסטו און זיין ווירטוּ עטיקס אז עס איז טאקע נישטא קיין סיסטעם לפרטיותיו רק אדם מאראלי על הכלל. דאס איז טאקע ממש כמו די מושג פון ״ג-ט״ עצמו, וועלכע לאזט זיך נישט דעפינירן חוץ ע״י שלילה.

פון דארט האב איך געשפירט אז אונזער עולם ויקום החומר כולו, איז כאילו בתוך א צעל וואס האט א פּערמיעבּל מעמבּרעין. דאס נעמט אריין אלעס וואס אונז קענען זיך פארשטעלן: די מעגליכע אינפיניט מאָלטיווערס כמו שאנחנו משיגים אותו - והיינו יעדעס ענין וואס איז עכ״פ מכמו חומר ״ודברים״ באיזה אופן; עס אינהאלט אט די אינפיניט סעט פון כל ״דבר״ שהיא ״חומרי״ באיזה אופן. ועכ״כ אז זייענדיג אז אט די השראות כעין נבואה זענען באאיינפלוסט פונעם מענטש׳נס פערזענליכע עקספּיריענסעס ומה שיש כבר בשכלו אין וויאזוי עס ווערט ריפרעקטעד פאר אים, איז עס מיר פארגעקומען ווי די ״אלעס״ בתוך די ״צעל״ איז כעין די סצענע אינעם מאַרוועל פילם דאקטאר סטרעינדזש אין די מאָלטיווערס פון שיגעון, דירעקטירט דורך סעם רעימי. דאס איז וואו דער כאראקטער דער מכשף סטיפען סטרעינדזש שפרינגט דורך אפאר מיני יוּניווערסעס, ועכ״כ אז אין איינס איז גאר די גאנצע יקום פון כעין פּעינט, מיט די כאראקטער אמעריקע טשאוועז וועלכע קען מאכן פּאָרטעלס צווישן זיי אבער קען דאס נישט געהעריג קאנטראלירן. (אגב, פון מאַרוועל ובענין די מאָלטיווערס איז גאר שטארק רעקאמענדירט די ענימעיטעד צוויי פילמס פון די מיילס מאָראַלעס ווערסיע פון ספּיידערמען אינעם מאָלטיווערס; וגם לרבות די לעצטע לייוו-עקשאן ספּיידערמען: קיין וועג אהיים פילם, וועלכע איז עוסק אין דעם געביט און איז א שטיקל קשר מיט׳ן דאקטאר סטרעינדזש פילם.)

דא האבן זיך מיינע געפיהלן ומחשבות גענומען גיין טיפער (אבער אביסל אנדערש) איבער וואס איך האב געשפירט דאס פריערדיגע מאל, ווי דא באשריבן:

מי אני האט געשריבן: ↑דאנערשטאג מאי 09, 2024 5:36 pmבשעת׳ן האבן גענומען 25 מ״ג קאַנאַבּיס, האב איך געשפירט ווי עס איז גאר מעגליך פארקערט פון וואס כ'האב דא געשריבן. מיינענדיג, "קאַנשׁעסנעס" איז דאס דעת און סעלף-עוועירנעס פונעם בּיאינג וואס איז קאַנשעס צו קענען דאדורך מגדיר זיין סביביו; ווי מער דערפון דאס האט, אלס מער קאַנשׁעס איז דאס. אבער אט די דעת איז בניגוד צו תענוג, און טאקע דעם יוסיף דעת יוסיף מכאוב. ווי ווייניגער דעת מ׳האט, אלס מער פיהלט מען ווי מ׳איז אויף א טריפּ כסדר, וואס מ'קען טאקע נישט מגדיר זיין (חוץ אלס "גוט" אדער "שלעכט"; עס איז אינעפעבּל און סאָבּליים). ולכן טאקע פיהלן תינוקות ווי זיי זענען אויף א כסדר׳דיגן טריפּ. און דאן גייען די בּיהעיוויארס פונעם באשעפעניש נאך ריין בּיהעיוויאריזם פון קאָז-און-עפעקט, אָן קיין קאַנשׁעס אבזערוואציע בדעת דערויף. דאס תענוג שטופט דערצו בלא דעת. ונמצא מזה, אז בע״ח וואס האבן נאך ווייניגער דעת, האבן אלס מער תענוג, וואס איז אינווערסלי פּראָפּאָרשענעל צו וויפיל דעת און אינטעליגענץ זיי האבן. אין אנדערע ווערטער, ריין קוואַליאַ של תענוג איז ווייניג קאַנשׁעסנעס - ווי ווייניגער דעת וממילא קאַנשׁעסנעס מ׳האט, אלס מער תענוג קוואַליאַ האט מען; די דעת שטערט גאר צו די תענוג קוואַליאַ. (ואולי משו״ה איז כל מי שאין בו דעה אסור לרחם עליו כדאיתא בברכות לג., ווייל וויבאלד שוטה אינו נפגע כבשבת יג: פעהלט נישט אויס דיין רחמנות בכלל; ער טריפּט בקוואַליאַ של תענוג און ער שפירט נישט צער אויף דיין לעוועל בכלל עניוועי.) ועיין בדברי דר. מיכאל מוּרעי. ווי אויך איז נמצא מזה אז לפי פּענסייקיזם און ״מיינד-שטאף״, איז ווי מער קרוּד ופשוט א יצור האט, אלס מער תענוג האט דאס. (דאס קען האבן קלאנגען פון דעם וואס דער רמב"ם שרייבט במו"נ ח"ב פ"ד אז די גלגלים האבן "נפשות" און דרייען זיך מחמת תשוקתם להא-ל ע"ש.)

והיינו, אז דעם צעל של היקום (הבב״ת) כולו איז מיוסד אויף דעת ולאגיק; גארנישט קען גיין דערקעגן בתוכה. אט די דעת ולאגיק איז וואס איז כובש תענוג און דערלאזט איר נישט (אינגאנצן), וכנ״ל ביי דאס פריערדיגע מאל. וואס נעמט ארום אט דעם צעל כולו איז א גרעסערע אינפיניטי וואס איז ריין מאראל און תענוג; אט די צורות של אפלטון וואס זענען רבים שהם אחד. וכנ״ל איז מאראל טאקע ל״ד מיוסד (כולו) על דעת. (ועיין בהל' תשובה פ"י ה"ג אז אפילו דעת/חכמה אליינס קען די תשוקה דערצו בשורשה זיין איראציאנאל ע"ש.)

אט די ״צעל״ מיט די אינפיניט תענוג/צורות ארום איר זענען אלס דארט געווען עטערנעלי מקדמות; ביידע דאס זעלבע. די צורות זענען כולל בתוכה דבר והיפיכו: די פּערפעקטע טוב און די פּערפעקטע רע לעומתה. ביידע זענען נובע פונעם זעלבן איינעם שורש און זענען צוויי זייטן פונעם זעלבן מטבע. דאס באדייט אז די תענוג מהטוב איז א ״גוטע טריפּ״ לעולם, משא״כ ביים רע לעומתה איז דאס א ״שלעכטע טריפּ״ לעולם.

אינעם צעל פונעם סעט החומרי קומט אבער ארויס בהכרח פון זיך, ע״י ‏עמערדזשענס, קאַנשׁעסנעס, וואס איז ל״ד מקושר אין חומר און איז שוין דומה צו א צורה פאר זיך. דאס, ווען עס שיידט זיך גענצליך אפ פונעם חומר, גייט דורכגיין די פּערמיעבּל מעמבּרעין להתחבר צו דאס וואס נעמט ארום די צעל.

די ארומנעמענדע צורה פון טוב ומאראל איז פון זיך נובע אריין אהין אדורך די פּערמיעבּל מעמבּרעין, אָן א ״רצון״ ‏וכדומה, דאס געפיהל ונבואה צו מאראלישע געפיהרעכץ; דורך כל מיני רעליגיעס למיניהם. דאס איז וויבאלד דאס שטופט דעם מענטש׳נס קאַנשׁעסנעס ונפשו בתוך דעם צעל, צו די זייט וואס ווען נפשו ווערט נתפרד גייט עס דורך דעם מעמבּרעין לרק א גוטע טריפּ ותענוג; ווי מער צו די זייט, אלס מער תענוג פונעם גוטע טריפּ לעולם. וההיפך בהיפך ווען די קאַנשׁעסנעס ווערט געשטופט און רעאיפייד צו די אנדערע זייט פון רע און אימאראל. ונמצא מזה אז די מטרה בחיים עלי אדמות איז צו ווערן ווי מער נשלם במאראל אלס גוטער מענטש, כדי להגיע להתחבר אל מאראל וטוב שהיא תענוג. איך האב געשפירט ווי רוב מענטשן קומען טאקע לבסוף אָן צום גוטן זייט. און די קשיא פון בּערנארד וויליאמס איז אויך נישט דייקא שווער. והיינו, ער האט געפרעגט אז חיי נצחיים, ואפילו בתענוג, גייט אָלטימעטלי זיין א רע פאר׳ן מענטש, זייענדיג אז ער גייט בהכרח ווערן בּאָרד דערפון אָן קיין מעגליכקייט ארויס. אבער די הכרח׳דיגע בּאָרדאָם איז לכאורה נאר שייך אויב ס׳איז דא דעת וואס מאדעלט די עתיד פאר א גוֺיל און ציהל וכדומה. דאס איז אונזער קוק-ווינקל טאקע בתוך דעם צעל, אבער עס איז נישט שייך דארט אינדרויסן וואו דעת (כמו שאנו ״יודעין״ ומבינין אותה) ווערט בטל.

ולכן, אויב וויל מען אָנקומען צום ריינעם תענוג און ״גוטע טריפּ״ לעולם, באדארף טאקע דאס עיקר פון עני קוֺיד אָוו קאַנדאָקט זיין נארמאטיווע מאראל, וואס דאס מענטשהייט על הכלל ״פיהלט״ איז עטיש און מאראליש. און דאס וואס מ׳זעהט אז אלע רעליגיעס האבן בתוכם דאקטרינעס וואס האבן אוועקגעדרייט פון נארמאטיווע מאראליטעט, איז דורך נביאיהם וואס האבן אריינגעטעפּט דערצו בשעת׳ן האבן א ״שלעכטע טריפּ״, וואס האט גורם געווען אַן אומריכטיגע מיספארשטענדעניש און פארדרייט די חוקות דתיים. (איך האב געטראכט אז דאס קען ליגן אינעם פסוק ביחזקאל (כ כה) וגם אני נתתי להם חקים לא טובים ומשפטים לא יחיו בהם. וואס דר. בנימין שׁענאן שרייבט טאקע אז נבואתו של יחזקאל הנביא במעשה מרכבה איז מעגליך געווען דורך א סייקעדעליק טריפּ. וממילא האט יחזקאל פארשטאנען וויאזוי דאס קען פאסירן.) דאס איז ווייל ״מאראל״, זייענדיג ממקור ממעלה מדעת, וועט בהכרח דארפן פרשנות (ועיין בהאמונות והדיעות להרס״ג מאמר ג פ״ג). און דאס געבט די מקום פאר א (כעין) רעיאיפיקעישאן פאָלאָסי אפירצוקומען, וואו מ׳געבט עפעס א מראה א ממשות וואס קומט זיך איר נישט. כמובן אז איך פארשטיי אז די גאנצע זאך ו״מראה״ (מראות) מיינע ליידן לכאורה פונקט אזוי דערפון; ובפרט וואו מ׳פארשטייט ווען מ׳איז געהעריג וואַך די מאטעריאלע מעכאניזם וואס ברענגט אפיר די סייקעדעליק העלוּסינעטאָרי סארט אָלטערד קאַנשׁעס סטעיט.

‏ס׳איז יתכן אז מיינע דמיונות דערויף ווערן שוין שטערקער. איך ווער מער ״טרענירט״ דערויף. כ׳האב געקלערט אז דאס קען זיין א רמז וואס מ׳טרעפט לגבי מדריגות נבואה ביבמות מט: חילוקים דערינען בענין אספקלריא המאירה ע״ש (ובסוכה מה:). והיינו, אז עס איז דא א חילוק אין ווי שטארק און אינטענס די מראות זענען און אינעם קענען מאכן קלארע לאגישע סענס פון, און צו איבערגעבן לעלמא הדין, אט די מראות; די שוועריקייט אין די הסברה איז פּראָפּאָרשענעל צו די אינטענסיטי און קאמפּלעקסיטי פונעם מראה וגעפיהל שבה. און אט אויף דעם ‏טרענירן זיך די ״בני הנביאים״ (ועיין במו״נ ח״ב פל״ב). ועיין בדבריהם וואו, פון א פסיכאלאגישן פּערספּעקטיוו, קען דאס הייבן די פּראבּעבּיליטי פון אריינלייגן בשכל האדם פאלשע אמונות.

אגב, דר. פּאוועל גלאדזשיעווסקי טענה׳ט, פון א פסיכאלאגישע קאגניטיוו פּערספּעקטיוו, אז דאס וואס מ׳פיהלט און זעהט אונטער די רושם פון סייקעדעליקס קען יא גערעכענט ווערן עפּיסטעמיקעלי ווי א ראציאנאלישע יסוד פאר מעטאפיזישע מדע וואס מ׳ווייסט איבער די יקום. און דאס איז אָן דארפן צוקומען צו שוין האבן א רעליגיעזע אדער מיסטישע סארט צוגאנג צום יקום מעיקרא. ער ברענגט ארויס אז אפילו פון אַן עפּיסטעמאלאגישע שטאנדפונקט, איז דאס׳ן דאס נעמען אַן עפּיסטעמיקלי טראנספארמאטיוו סטעיט וואס מ׳קען נישט געהעריג אפשאצן אָן דאס אליינס דורכגיין; וידוע די געדאנק פון מערי׳ס צימער, וואו עס איז יא ראציאנאל צו זאגן אז עס איז דא נייע מדע הגם מ׳קען נישט דעפינירן וואס און וויאזוי. ווי אויך נעמט די סייקעדעליק אוועק די ״הייפּערפּרייאר״ הנחות וואס ער האט בשכלו, וועלכע צווינגען אים צומאל אז מדע דארף שטימען מיט געוויסע (סאָבּקאַנשעס) הנחות מעיקרא. אבער די הנחות מוזן נישט זיין דוקא אמת. (ער זאגט אז דאס איז בפרט לגבי שטארקן די שיטה פון קאַסמאָסייקיזם, וואו כל היקום כולו וכל מה שבה איז בעצם איין איינציגע קאַנשׁעסנעס, און די אינדיווידואלע פארשידענארטיגע קאַנשׁעסנעסעס וואס דאכטן זיך פאר מענטשן אז זיי האבן, קומען אפיר פון פשוט׳ע רילעישאנשׁיפּס פון די חלקים בתוך די איינע קאַנשׁעסנעס אזוי ווי איברים בתוך גוף אחד; עס איז א שטערקערע געדאנק פון אבן רשד׳ס שיטה, וועלכעס איז נאר לגבי די נפש פונעם מענטש. און דאס זעלבע לגבי די שיטה אז עס איז באמת נישטא קיין ״זעלבסט״. און דאס זעלבע בנוגע די דעבאטע איבער די מהות פון ״זמן״ - עטערנעליזם/בּלאַק יוּניווערס לעומת פּרעזענטיזם.) ער ברענגט ארויס אז עס איז ענדערשער צו באטראכטן סייקעדעליק סטעיטס, פון אַן עפּיסטעמאלאגישן קוק-ווינקל, מיט א מאדעל אז דאס איז מסיר עיכובים וואס דערלאזן אים נישט מקשר צו זיין ידיעתו אל ה״אמת״ בסתם, ווי מיט א מאדעל אז דאס איז מקשר ידיעת האדם עם ה״אמת״ בקום ועשה. ער שרייבט אויך:

It is also essential to notice that a person’s psilocybin session does not impede her autonomy or capacity as an epistemic subject. To understand this point, compare psychedelic states with monothematic delusions. The latter are often thought to constitutively involve the inability of a person to be rationally responsive to evidence against her delusion (see Bortolotti 2005; Coltheart et al. 2011). Now, notice that even if the psychedelic state itself may resemble a psychotic episode (see Carhart-Harris et al. 2016), it is transient. Following the experience, the person regains the core judgmental or cognitive skills that characterize her in a sober state. In particular, she is able to understand and respond to any evidence against her newfound beliefs. For example, she can understand and be responsive to a debunking argument on which her beliefs may be merely powerful illusions that feel veridical but are not. Thus, if the person decides to change her metaphysical beliefs, it is despite her recognizing that different parts of her evidence point in different directions. In this sense, she is not delusional. To generalize this, much of the epistemologically relevant part of psychedelic transformation takes place in a sober state, where a person faces the challenge of rationally integrating the (purported) lessons drawn from the experience with her previous worldview

Psychedelics allow epistemic subjects to obtain experiences whose core structure differs from that of ordinary states of consciousness. Thus, deep psychedelic states radically and transiently broaden the range of cognitions that could inform metaphysical inquiry. As such, psychedelic states can provide otherwise unachievable epistemic benefits: (1) they can block arguments “from experience” in favor of certain commonsense metaphysical claims, (2) they can directly challenge (in)conceivability claims (and their purported modal consequences) that figure in metaphysical debates, and (3) provide extra support for metaphysical projects that rely on positing conscious states with non-ordinary phenomenal character (like non-dual or selfless forms of consciousness). Furthermore, because our default ways of experiencing can be either limited or altogether off-track with respect to metaphysical truth, at least some aspects of psychedelic experiences can count as dissolving such truth-obstructing cognitive structures. Crucially, psychedelic states can be transformative in a way that does not impede one’s epistemic autonomy, allowing one (when in a sober state) to rationally integrate the fruits of psychedelic exploration with one’s preexisting beliefs. Given all this, I think it is reasonable to think that at least some instances of psychedelic-induced metaphysical beliefs are more than comfortable delusions

ווי געזאגט, פעהלט אויס צו דערנאך דורכלייגן די עקספּיריענס דורך דעם כור המבחן של השכל. ער ברענגט אויך ארויס אז למעשה האבן די עקספּיריענסעס אַן עלעמענט פון שיכרות בתוכם, וועלכע שטערן דעת. ובפרט וואו צוויי מענטשן וואס זענען דורכגעגאנגען די סייקעדעליק עקספּיריענס קענען אָנקומען צו פארקערטע מעטאפיזישע מסקנות, וועלכעס זענען לכאורה מיוסד אויף שיטות וכו׳ וועלכע זיי האבן שוין געהאט מעיקרא.

‏די שטודיע האט געצייגט אז מענטשן וואס נעמען סייקעדעליקס טוישן אין אלגעמיין זייער מיינונג פון א ריינע מאטעריעליזם/פיזיקעליזם שיטה, אז די יקום ביסודה איז אך ורק מחומר. און דאס האלט אָן אפילו א האלבע יאר שפעטער; ובפרט וואו מ׳האט דאס גענומען אין א צערעמאניע צוזאמען מיט א גרופע. דאס איז געווען נאך שטערקער ביי אינגע, ביי פרויען, און ביי די וועלכע האבן דאס גענומען דאס ערשטע מאל.

ווי אויך טוישט דאס זייער מיינונג צו א מער פעטעליסטיק דיטערמעניזם, אז אלע מעשים זענען בגזירה און עס איז באמת נישטא קיין בחירה חופשית. הגם אבער אז דאס בלייבט נישט דייקא פאר א האלבע יאר צייט. זיי קלערן אז דאס איז מכח דעם וואס אין די געזעלשאפט ובחיי היומיומית ווערט למעשה דאס שטאנדפונקט פון בחירה חופשית געשטארקט מיט שכר ועונש און די אחריות אויף קאנסעקווענצן של מעשי האדם. ואדם נפעל כפי פעולותיו וסביביו.

‏זיי ברענגען אויך צו אז אין א סורוועי איבער דעם האבן 2/3 פון די מענטשן וועלכע האבן זיך אידענטיפיצירט אלס "אטעאיסט" מקודם די סייקעדעליק עקספּיריענס, זיך נישט אידענטיפיצירט אזוי נאכדעם. (הגם אבער אז זיך אידענטיפיצירן אלס "מאנאָטעאיסט" איז אויך אראפגעגאנגען פון פאר׳ן דאס נעמען צו נאכדעם.)

עס איז מן הראוי לציין אז דר. קריס לעטעבּי טענה'ט אז די פסיכאלאגישע בּענעפיטן פון סייקעדעליקס האבן ל"ד א שייכות מיט די טויש אין מעטאפיזישע גלויבונגען וואס עס ברענגט אפיר.

*

עס איז מיר אויך בייגעפאלן לפי וואס איך האב דא געשריבן:

מי אני האט געשריבן: ↑דינסטאג פעברואר 28, 2023 3:59 pmאז אונז הא׳מיר גערעדט אינעם אשכול פון זיך רעכענען מיט דורות העתידים, די געדאנק פון ברענגען אַן ענדע צו דאס מענטשהייט, און דאס געדאנק פון AI בהעתיד, טענה׳ט דער קאמפיוטער סייענטיסט דר. האנס מאָראַוועק אז מ׳דארף בעצם ארבעטן אויף צו אפירברענגען סיי דאס אויפשטייג פון AI אזוי אז זיי זאלן אונז איבערנעמען אזוי ווי אונז הא׳מיר איבערגענומען און איבער געלעבט פריערדיגע לייף-פאָרמס. דר. דערעק שילער טענה׳ט אויך ענליך. ער טענה׳ט אז וויבאלד אויב איז ביכולת פונעם מענטש אפירצוברענגען א סיגניפיקענטלי בעסערע וועלט אין דעם עתיד פאר צוקונפטיגע דורות, איז דאך דאס דאן דאס עטישע זאך צו טוהן, איז דעמאלטס משו״ה דארף מען זעהן אפירצוברענגען סיי דאס אויפשטייג פון AI וואס קענען בעסער און מער עפישענטלי נוצן די resources פון די וועלט, און אפירברענגען צוביסלעך אונזער אונטערגאנג אזוי אז דאס זאל זיין פי כמה בעסער פאר זיי.

אז לפי די יעוד וואס כ'האב דערמאנט, קען מען פארדינען ביידע. והיינו, אז מענטשן, וועלכע קענען האבן די סארט קאַנשׁעס תענוג עקספּיריענסעס פון א לעוועל 4 אויפ'ן שולגין סקעיל, זאלן דאס האבן דורכ'ן זיין אין די פּאַדס, בשעת AI, וואס קענען דאס לכאורה נישט האבן, זאלן זיין אין די "עכטע" וועלט.

***

דר. יצחק מלמד טענה׳ט אז מ׳האט נישט אפצולערנען שפינאזע ווי אַן ״אטעאיסטישע״ פילאזאף, נאר איידער אלס א ״ראדיקאלער רעליגיעזער״ פילאזאף. ער טענה׳ט אז שפינאזע׳ס דאקטרין איז נישט פּאנטעאיזם, ווי איידער פּאנענטעאיזם, וואו ״ג-ט״ איז טאקע נאטור אבער מער ווי דעם אויך. ער איז וואס מ׳באקומט ווען מ׳שטעלט צאם קבלה'ס קאנסעפּשאן פון "ג-ט" מיט׳ן רמב״ם'ס. ועכ"כ, אז עס איז יתכן אז ער האט ארויסגעגעבן זיין טראקטאטוס (אין אנאנים, אבער מ'האט געוואוסט אז ס'איז ער), כדי זיך צו פארטיידיגן אז ער איז למעשה נישט קיין "אטעאיסט" גמור (הגם אז די בוך האט טאקע נאר ערגער געמאכט זיין שם אין דעם געביט).

דאנערשטאג נאכט האב איך גענומען א 25 מ״ג קאַנאַבּיס עדיבּל. דאס איז אבער געווען דאס ערשטע מאל וואס איך האב געהאט א גאר גאר ״בּעד טריפּ״. און פונקט אזוי ווי עס איז גאר גאר שווער מפרט צו זיין בשפוותא די גוטע געפיהל פון א גוטע טריפּ, איז אזוי אויך גאר גאר שווער מסביר צו זיין וואס א ״בּעד טריפּ״ באדייט. עס איז געפערליך במלוא מובן המילה. די נענטסטע מ׳קען עס מסביר זיין איז אַן אומגעהוירע פחד און פּאַרענויע פון עפעס וואס מ׳קען ניטאמאל קלאר ארויסהאבן. אבער עס איז נישט דאס אויך נישט; עס איז אסאך מער ווי דעם, און פונקט אזוי ווי א גוטע טריפּ איז ״גן עדן״ איז א שלעכטע גיהנום ממש - די גאנצע גוף איז אוחזו פלצות און מ׳פיהלט דאס איבעראל און עס איז נישטא וואו זיך אהינצוטוהן. צייט פיהלט זיך ווי עס שטעלט זיך אפ און מ׳וועט לעולם פארבלייבן אזוי. מ׳פיהלט וואו מ׳דארף זיך ממש ראנגלען זיך צו האלטן ביים זינען. פשוטו כמשמעו. (און, ווי איך פארשטיי, אויב דאס פאסירט ח״ו ביי העראָאיק דוֺיסעס פון סייקעדעליקס, איז דאס נאך ערגער. ועיין כאן. דאס אלעס דערמאנט פון ווי ער טוישט די דזשאָנט מעשה.)

כ׳האב שוין געהאט געטוהן ריסערטש איבער דאס מעגליכקייט דערפון, און געליינט אז די איינציגסטע וועג איז דורך; נישט זיך שלאגן דערמיט. איך האב כסדר פרובירט צו לעיזער-פאקוסירן אויף מיין ראציאנאלער חלק השכל, וועלכעס ווערט היפש אפגעשוואכט פון די דראָג, וואס זאגט אז למעשה איז דאס אלעס נאר אינעם דמיון. עס איז אבער משונה׳דיג שווער אין די אָלטערד סטעיט פון קאַנשׁעסנעס. איך בין געלעגן אין בעט מיט מיין ווייב און איר סאָפּאָרט, און אויך געפאקוסט אויף דעם פּלעיליסט. צוביסלעך האט עס פג געווען נאך א צוויי שעה.

נאך די צוויי שעה האט זיך עס אבער מתהפך געווען מקצה אל הקצה. עס איז געווארן גאר גאר גוט, ועכ״כ אז עס האט געפיהלט ווי איך בין ענדערשער אויף א פּסילאסייבּין טריפּ ווי איידער ״סתם״ קאַנאַבּיס. ולא זו בלבד, נאר דאס האט געלעסט 16 שעה אין טאָטעל פון ווען כ׳האב עס גענומען. עס איז מיר געווען אינטרעסאנט, וויבאלד איך האב דאס נאך קיינמאל נישט בייגעוואוינט מיט קאַנאַבּיס, ובפרט מיט די דוֺיס. איך נעם דאס בערך צוויי מאל א וואך ביינאכט, אויב מעגליך, ואפילו גרעסערע דוֺיסעס אין אלגעמיין פאר בערך א יאר צייט; איך קען די דראָג. (אולי איז דאס אַן עדיטיוו עפעקט פון 25 מ״ג לאָסערטאן וואס איך דארף נעמען יעדעס נאכט.)

דאס אלעס האט מיר געמאכט טראכטן, בשעת׳ן זיין אויף די ״גוטע״ חלק דערנאך, פון די השלכות דערפון צו א טעאדיסי על הרעות. והיינו, אז יעצט אז איך בין דורך די געוואלדיגע רע פונעם ״שלעכטן טריפּ״, איז בין איך ממש צופרידן אז דאס האט טאקע פאסירט. ס׳איז נישט אז איך וויל דאס נאכאמאל דורכגיין, אבער יעצט אז איך שטיי שוין דערנאך, בין איך למעשה צופרידן אז דאס האט פאסירט ווי איידער אז דאס האט ווען לגמרי נישט פאסירט מעולם. (עס דערמאנט אביסל פון וואס דר. דערעק פּאַרפיט האט געזאגט לגבי א מענטש׳נס צוגאנג צו מאורעות ער האט געהאט אינעם עבר.) דאס איז ווייל עס האט געהאט צוויי חלקים: איינס, אז די גוטע חלק דערנאך איז געווען בעסער ווי כמעט סיי וואס איך געדענק, און אפשר טאקע וועגן די רוע בעפאר. און צוויי, ווייל יעצט בסתם בין איך למעשה צופרידן אז איך האב למעשה געהאט די סארט עקספּיריענס אויך, און עס האט למעשה נישט איבערגעלאזט קיין צרה ממשכת; עס איז דורך און פערטיג - איך האב די סארט עקספּיריענס אויך אונטער מיין בּעלט און מיינע סארטן עקספּיריענסעס על הכלל זענען רייכער מחמת זה (ווי אויך אז טאמער ס׳פאסירט נאכאמאל, קען איך מיך פרובירן אָנצוכאפן אויף די זיכרון פון דעם אז איך בין שוין אמאל דורך ענליך וגם זה יעבור). עס דערמאנט אויך אביסל פון היק’ס /איראַנעיען ״נשמה-מאכן״ טעאדיסי.

כמובן, שטעלט זיך די שאלה צי ס׳איז מן הנמנע צו האבן די סארט תענוג אָן דארפן דורכגיין שלעכטע מאורעות ח״ו. וג״כ די געדאנק פון אפילו אז יא איז אולי יתכן לומר אז לא הן ולא שכרן.

דאס (און אנדערע סיבות) האט מיר געטריבן איינצושטעלן און דאס נעמען נאך אמאל צוויי טעג שפעטער (מוצ״ש) 15 מ״ג. דאס מאל איז עס אויך געווען גאר שטארק און גוט. עס האט מיר אויסגעברייטערט די ‏קשר בין סייקעדעליק/קאַנאַבּיס טריפּס ונבואה, און די הכרה און געדאנק וואס כ׳האב אויבן געשריבן:

מי אני האט געשריבן: ↑מאנטאג אקטאבער 23, 2023 6:03 pm

מי אני האט געשריבן: ↑זונטאג יולי 09, 2023 12:44 pmאיך האב אויך געפיהלט אז ווען א מענטש איז במעי אמו ווערט ער און איז ער פארשוועמט אין און מיט האָרמאָנען וכו׳ וואס געבן אים די אָלטימעט רואיגע תענוג אשר אי אפשר להשיגו כלל אח״כ און וואס ער ניטאמאל געדענקט. ער האט דורכאויס זיין לעבן גאר שנעלע פלעשׁעס און גלימפּסעס דערפון אין די פיִטעל פּאזיציע ארומגענומען מיט א סארט וועלוועטי געפיהל (בלשון מושאל כמובן) און ער בענקט זיך צוריק דערצו. (ועכ״כ אז דאס קען זיין א פרוידיען סאָבּקאַנשעס חלק פון וואס אונטערליגט תאוות התשמיש צוריק אריינצוגיין במעי אשה ואמו; עכ״פ פון א זכר׳ס פּערספּעקטיוו.) און די געפיהל האבן חז״ל פרובירט צו קעפּטשורן אין ווערטער בנדה ל: עפ״י הפסוקים באיוב פון די תענוג א מענטש האט במעי אמו און וואו ער פארגעסט דאס אלעס אחרי שיצא לאויר העולם. און די שאלה איז צי ס׳לוינט זיך צו געבוירן א מענטש (וואס פאסירט טאקע ע״י תשמיש דורך די סאָבּקאַנשעס לאָנגינג פונעם זכר צוריק אריינצוגיין במעי אשה כנ״ל) לחיי העולם שיש בו בהכרח צער ועגמת נפש פאר די 9 חדשים פון אבנארמאלע בּליס ותענוג וואס ער האט במעי אמו, דְּלָא אֶפְשַׁר לְמִפְרַט בִּשִׂפְוָתָא, און וואס ער ניטאמאל געדענקט נאכדעם.

דר. עֶלי ענדערסאן לערענט אפ דר. עליסאן גאפּניק אז תינוקות שפירן טאקע (אפילו לאחר לידתן) ווי אויף א כסדר'דיגע סייקעדעליק טריפּ, מכח דעם אז די ענטראפּי פון זייערע ניוראסטעיטס אין זייער מח איז העכער ווי ביי ערוואקסענע.

איך האב געשפירט ביים טריפּ (אויסהערענדיג די דיעפּ טרענס מיקס), ובפרט ווען איך האב געקוקט בילדער פון מיין יוגענט, אז אט די געפיהל און קאַנשׁעסנעס האט טאקע א קינד. עס וועפּט צוביסלעך צוביסלעך גאר גרעדועלי אויס, אזוי אז ווען מ׳ווערט עלטער געדענקט מען נאר די מאורעות אבער נישט ממש די געפיהל דארונטער. (און אט וועגן דעם טאמער האט א קינד ל״ע טראומא, גייט דאס נאך טיפער אריין בנפשו, ווי ווען דאס געשעהט ווען מ׳איז מער ערוואקסן.) עס איז א צייט פון ריין הארה ע״י נפש המדמה, וועלכע פיהלט גאר גוט און איז גאר גאר שטארק, אבער מ׳האט נאך לגמרי נישט דאס נפש השכלי דאס דורכצולייגן דעם כור המבחן של השכל. (איך פארשטיי אז ס׳איז יתכן אז איך האב פשוט פּראַדזשעקטעד מיין יעצטיגע קאַנשׁעס סטעיט בשעת׳ן זיין אויף קאַנאַבּיס, אויף דעם אז דאס איז ביי א קינד אין אלגעמיין. אבער עס איז דא אבּיעקטיווע דאטא פון ניוראלאגיע אז עס איז מעגליך טאקע אזוי וכדהבאתי.)

דאס האט מיר געמאכט קלערן פון וואס דער מהר״ל שרייבט טאקע אויף די באקאנטע גמרא (ב״ב יב:) א"ר יוחנן מיום שחרב בית המקדש ניטלה נבואה מן הנביאים וניתנה לשוטים ולתינוקות:

פי׳ כי הנבואה היא מן השמים ומפני כן השוטה שאין לו דעת ואין פועל בשכלו, לכך מקבל הדבר הנעלם מעליונים. אבל החכם, מפני שפועל בשכלו, דבר זה מבטל מה שהוא מקבל עליונים. ומטעם זר, ג״כ אמרו שנתנה רשות לבהמה, לראות יותר ממה שנתן לאדם, וכל זה מצד נפש המדמה, כמו שבארנו בב״ק (דף ס:) אצל כלבים שוחקים אליהו בא לעיר כלבים צועקים מלאך המות בא לעיר, כי בע״ח מוכנים לקבל דברים כמו אלו מצד שהם תמימים, ולכן הם יותר מקבלים, וכן התינוק ג״כ שאינו פועל בשכלו מקבל נפש המדמה שלו ידיעת העתידות מעליונים, מאחר שאינו פועל בשכלו והוא תמים מקבל נפש המדמה העתידות. אבל הפועל בשכלו אין נפש המדמה פנוי לקבל הידיעה כי הוא פועל בשכלו וזה מבטל הקבלה. ובודאי כאשר היה בית המקדש קיים, יותר היה מוכן לנבואה החכם ממה שהיה מוכן לנבואתו הבלתי חכם, כי היה הש״י קרוב אל העולם, והוא יתברך קרוב אל החכמים יותר מאשר הוא קרוב אל הבלתי חכם. אבל כאשר חרב ב"ה, והנבואה באה לעולם מצד שכך גזר הש״י על העולם, והגזירה הזאת מסר אל העליונים הממונים על זה, לדבר הזה קרובים השוטים והתינוקות מן הטעם אשר אמרנו.

דער חת״ס שרייבט דארט אויך:

כי לפעמים נשמת אדם רואה דברים ולבו אומר לו אלא שנראה לו כדברים רחוקים ואין שכלו מניח לו להוצא דברי שטות כאלו מפיו, ובאמת הם דברים נגדרים למעלה ובעיניה כדברים רחוקים. והשוטה אשר יראה יגיד.

ואגב דער ריטב״א שרייבט דארט בע״א לגבי וואס די גמרא זאגט דארט:

אמר רבי אבדימי דמן חיפה מיום שחרב בית המקדש ניטלה נבואה מן הנביאים וניתנה לחכמים. אטו חכם לאו נביא הוא? הכי קאמר אע"פ שניטלה מן הנביאים מן החכמים לא ניטלה. אמר אמימר וחכם עדיף מנביא

אז דאס שטימט למעשה מיט די קאנסעפּציע פונעם רמב״ם בנבואה, אז עס קען נישט זיין קיין נביא וואס איז נישט קיין חכם (ועיין במו״נ ח״ב פמ״ה):

וחכם עדיף מנביא. פירוש מאותו נביא שיש לו כח לראות עתידות, ואין לו דרכי הנבואה שהם מצד החכמה, שרוח שכינה שורה עליו. וכמו שביאר הרמב״ם ז״ל בספרו הידוע כי הנבואה ההיא אינה שורה אלא על חכם.

וכן הוא ברבינו גרשום שם. דער מהר״ל שרייבט דערויף:

ומה שאמרו חכם עדיף מנביא כי הנבואה הוא בחידה ובמראה ואילו החכם יודע הנעלם והבלתי ידוע לאחרים לא במראה ולא בחידות רק שהוא משיג השגה ברורה, אשר הש״י מוציא שׂכל האדם מן הכח אל הפעל. והחכם יודע העתידות ג״כ שהרי יודע ומשיג דרכי ה׳ ואם רואה לפניו רשע משיג שכך יהיה לו לעתיד, וכן כל הדברים, עד שאם הוא חכם וגדול יכול לדעת העתידות שיבואו יותר מן הנביא, כי אין דבר במקרה רק הכל הוא מסודר ממנו יתברך, והוא יתברך בא ממנו בסדר השכלי, ולכך האדם שהוא חכם יודע אף העתידות.

ובכלל האב איך ביי דעם געזעהן ווי אזוי די בּיהעיוויאריסט מהלך, וועלכע קוקט אך ורק אויף ההתנהגות הניכרת פונעם מענטש, האט השלכות דערצו. מיינענדיג, איך האב עטליכע מאל געזאגט פאר מיין ווייב זאל מאכן מיט מיר אזא כעין טורינג טעסט אויף מיר בשעת איך בין ״הויך״. דאס איז ווייל איך וויל נישט זיין צו לאַסט אויף איר בשעת איך בין אזוי (און דערפאר נעם איך דאס נאר ביינאכט ווען די מצב ערלויבט). א טורינג טעסט איז צו זעהן צי א קאמפיוטער איז ״אינטעלידזשענט״. און דאס איז אויב א מענטש רעדט דערמיט דורך טעקסט, נישט וויסענדיג מעיקרא אז דאס איז נאר א מאשין, און ער קען נישט כאפן אז דער מיט וועמען ער רעדט איז נישט קיין מענטש, האט די קאמפּיוטער געפּעסט די טעסט. (כמובן האט דאס השלכות לגבי די דיון איבער דאס ״קאַנשׁעסנעס״ פון מאשינס און דאס פארנעפעלטע הגדרה דערפון בכלל. וידועים דברי דר. דוד טשאַמערס.)

און ענליך איז דא. מיין ווייב זאגט מיר אז חוץ פון דעם אז איך האב ווייניגער ענקזייעטי בהתנהגותי, דערקענט מען נישט אז איך בין ״שיכור״ און הויך ווי א קייט. ונמצא מזה אז פון א בּיהעיוויאריסט אין כאן כלום, עכ״פ אין טערמינען פון שיכרות. (עכ״פ אָן סקינער׳ס ״ראדיקאלע״ בּיעהעיוויאריזם און זיין געדאנק פון פּריוואטע עווענטס, וואו עס זענען פארהאן ״התנהגות׳ן״ במוחו/בשכלו של האדם וואס זענען נאר בתוכו פונעם מענטש, און דרויסענדע קענען נאר וויסן דערפון ע״י זיינע שפראך אקטן.) עכ״פ איך האב (אין אלגעמיין) נאך די קאנטראל אויף די שׁולגין סקעיל.

‏ומדי דברי בה, איז מיין ווייב טאקע ממש א חד במין (תרתי משמע). שלי ושלכם שלה הוא, ושמחת לבו של אדם היא אשתו (עיין בשבת קנב.). ומה׳ אשה לאיש (מו״ק חי:), ווייל איך דיזערוו איר נישט (ועיין בסוטה ב.). ועיין כאן. און אויב איז אשה רעה מער ווי כל רעה (שבת יא.), איז יתכן אז אשה טובה איז מער ווי כל טוב. אשרי לי שזכיתי, ואשת חיל ״‏מי״ ימצא.

***

מי אני האט געשריבן: ↑מוצ"ש יאנואר 20, 2024 7:09 pmולגבי דעם געדאנק פון ״האומר״ שאין וכו׳, זאגט דר. תמרה מאָרסעל-אייזענבערג לגבי ההתייחסות של הרבנים באותה תקופה של פולמוסו של היעב״ץ נגד ר׳ יהונתן אייבשיץ:

As some historians have shown, many of the sort of establishment rabbis were not at all keen on rooting out heretics if they weren't openly breaking Jewish law or openly associating with Christianity or Islam, depending on the kind of heresy we're talking about - they'd rather not create any issues

‏אין אנדערע ווערטער, מ׳קען באטראכטן אז אפען זאגן און האלטן ״שוואנצאנעס״ איז ערגער ווי זיין א באהאלטענער שבתאי בדעת גרידא.

ס'איז אינטרעסאנט וואס וויקיפידיה ברענגט צו פון דר. משה אריה פרלמוטר בנוגע די פולמוס:

יחס זה, של אהדה לחלק מהרעיונות השבתאיים, אך תוך דחיית שבתי צבי עצמו, יכולה להסביר את התנהגותו של רבי יהונתן אייבשיץ עצמו, בהשקעת מפעל חיים של החמרה ודקדוק במצוות, הנוגדות לכאורה את השבתאות. וכפי שתמה החוקר ד"ר משה אריה פרלמוטר בספרו: לא נפתרה הבעיה הפסיכולוגית - איך שבתאי באמונתו עוסק כל ימיו בהלכה ובהרבצתה? איך אדם המאמין באמונה אנטינומיסטית ברורה וקיצונית ומפיץ אותה ברבים, עסקו הוא בהלכה דווקא?

לגבי דעם קשר צווישן נבואה און סייקעדעליקס, קלערט דר. בנימין שׁענאן (מזרע ישראל וועלכע וואוינט בא״י), וועלכער האט אליינס גענומען אייאָוואסקא 160 מאל, אז נבואת משרע״ה/כתיבת התורה איז געווען אונטערן איינפלוס פון אייאָוואסקא און ענליכע ענטעאָדזשענס/סייקעדעליקס. ער ברענגט צו אז דר. דען מערקור האלט אז ס׳איז מעגליך אז די מן איז א רמז צו די סייקעדעליקס (אלס די ערגאַט מאָשרום) וואס זענען גענוצט געווארן להשראת נבואה וכו׳ און די יסוד פון התגלות התורה. ‏(ועכ״כ אז מ׳קען טענה׳ן אז מ׳האט מצניע געווען די מן, עס געהאלטן אין ביהמ״ק, און נישט געלאזט נאכמאכן די שמן המשחה וקטורת, וויבאלד דאס אלעס האט געהאט סייקעדעליקס, מיט די לחם הפנים, וועלכע זענען געווען רעזערווירט פאר די עליטע כהנים.) דר. שׁענאן ברענגט צו אז ענליכע זאכן וואקסן אין יענע געגענט:

In the arid areas of the Sinai peninsula and Southern Israel there grow two plants containing the same psychoactive molecules found in the plants from which the powerful Amazonian hallucinogenic brew Ayahuasca is prepared.The two plants are species of Acacia tree and the bush Peganum harmala

און דאס וואקסט אויך נעבן וואו די כת האיסיים פלעגן זיין במערות קומראן בזמן בית שני. ער ברענגט סתם אזוי צו:

In his book Poisons sacrés, ivresses divines, Philippe de Félice puts forward the hypothesis that the use of psychotropic substances is deeply embedded in human culture and intrinsically intertwined with what he characterizes as the most basic human instinct — the search for transcendence. Thus, he proposes, the use of psychotropic substances is at the root of perhaps all religions. For instance, psychoactive plants and substances played a key role in the religions of the old world. Wasson (1968) proposed that Soma, the magical nectar of the Hindu Vedas, was actually an infusion of a hallucinogenic mushroom, Amanita muscaria. The sacred drink employed in ancient Zoroastrian religion, the Homa or Haoma, was also suggested to be a psychoactive agent, its constituent plant being the shrub Peganum harmala

ער ברענגט צו דר. אַלעגראָ׳ס טעזע אז די שורש פון נוצרות איז מיוסד בסייקעדעליקס, און ער ברענגט צו אז עס איז יתכן אז ביי איסלם איז אויך אזוי:

Similar suggestions were also made in conjunction with Islam. Studying Arab and Bedouin folklore in southern Jordan, the independent investigator Rami Sadji hypothesized that Islam and pre-Islamic Arab religion are grounded in the use of entheogens (Sajdi at www.acacialand.com). And just as this manuscript went to press, a most interesting scholarly work discussing entheogens in Islam appeared (see Dannaway, Piper, and Webster 2006

ער שרייבט אז דאס קען זיין פשט במראה הסנה:

I propose that this event involved no change in the real world, having nothing to do with either the bush or the fire. Rather, it reflected a radical alteration in the state of consciousness of the beholder—that is, Moses. Moses’ sense of time changed, and an actual moment in physical time was subjectively perceived as an eternity. Such altered perception of time is common with high levels of Ayahuasca inebriation (Shanon 2001a). Thus, gazing at the bush, Moses felt that much time had passed. In particular, he felt that enough time had passed for the bush in front of him to be burnt and consumed. But in the external physical domain, only a fraction of a second had elapsed, hence no actual change in the bush was perceived

Also of interest is a comment made by Feliks (1994) in a lexicon of plants of the Holy Land. He notes that various (uncited) investigators have proposed that the bush was either a plant that produces light scintillations or that it was a hallucinogen. In the latter case, he suggests the gum that grows on acacia trees

עצי שיטים זענען acacia, און דאס האט אין זיך DMT.

The acacia tree is mentioned again in later Jewish texts. In the Talmud (Tractate Gittin, 69b) it is noted that the sap of Acacia serves as a medicine. In another context, the Talmud explains that the word shittim is derived from the word shtut (nonsense) (Tractate Sanhedrin, 106a). Is this an allusion to the psychological modifications that this plant can induce? Curiously, after enumerating the medicinal qualities of the plant, one Talmudic interpreter notes that some say that this is the sneh [the aforementioned bush from the biblical story] in biblical language

ער טענה׳ט אויך אז בשעת מ׳איז אויף אייאָוואסקא זעהט מען אפט מראות פון נחשים ותנינים. ער זאגט אז דאס איז אויך אפשר די געדאנק פון ״רואים את הקולות״ ביי מעמד הר סיני, ווי סינעסטעזיע וואו חושים ווערן צאמגעמישט, איז א פענאמענאן וואס פאסירט ביי סייקעדעליק טריפּס. ווי אויך זאגט ער אז ס׳איז מעגליך אז דאס איז די ״קרן אור פניו״ וועלכע קומט נאך א סייקעדעליק טריפּ. (און עס איז מערקווידיג טאקע אז פאר מתן תורה איז געווען שלשת ימי הגבלה ואל תגשו אל אשה, ומשרע״ה נשא ק״ו מזה לפרוש לגמרי מציפורה אשתו כדאיתא בשבת פז., און סייקעדעליקס זענען דאך עפראָדיזיעקס וועלכע שטארקן תאוות המשגל.)

ער ברענגט ארויס אז פונקט ווי דער רמב״ם טוהט דורך מדריגות בנבואה (מו״נ ח״ב פמ״ה), זענען דא מדריגות אין סייקעדעליק טריפּס, ווענדענדיג זיך ווי עקספּיריענסד דער נעמער איז:

As every long-term user of Ayahuasca discovers, with experience one learns to handle the brew and the mental energies it generates. And with experience one can go farther and advance in one’s journeys in the regions of non-standard consciousness. As explained in detail in Shanon (2002a, 2002b), with experience one’s interaction with one’s visions becomes more active. At the beginning, one only sees ‘things’, later (or with higher levels of inebriation), one may step into scenes. With more experience, one can interact with the entities, creatures or objects that one sees in one’s visions. In the most advanced (hence, rare) cases, one might even direct (as does the director of a film) what is going to happen during the vision. Moreover, whereas the novice is utterly passive, advanced drinkers of Ayahuasca will often exercise more effort and attempt to penetrate the ‘Ayahuasca world’ more deeply. Some people may be more insistent than others. Facing a gate, some will venture to enter, others will be afraid to do so; seeing a door, some will attempt to open it, whereas others will pass by; if the door does not open, some will insist, implore, perhaps pray, hoping that it eventually opens, revealing more and more secrets. Indeed, many see the Ayahuasca experience as precisely that — an occasion to discover secrets — of this or other realities. My own investigations indicate that it is precisely the person with this attitude (as compared, for instance, to those who partake of the drink just in order to be cured and to gain well-being) who has the most powerful visions. Having such an attitude is symptomatic of certain personality traits; these include inquisitiveness, venturesomeness, courage, daring, determination, insistence, perseverance, as well as a propensity to be attracted to the magical and secretive. Reading the Scriptures reveals that Moses exhibited all these personality traits

ער זאגט אויך אז די דודאי ראובן זענען סייקאָעקטיוו [mandrakes], ווי אויך אז די עץ הדעת איז (בהרמז שבה) געווען מהמין של סייקעדעליקס. ער שרייבט ווייטער אז ס׳איז יתכן אז בהקטורת איז געווען קאַנאַבּיס, ״קנה בושם״, און אנדערע סייקאָעקטיוו זאכן:

For quite some time now, it has been suggested that the term ‘cannabis’ is a cognate of the Hebrew term knei bosem, which means fragrant reeds and is indicated as one of the ingredients of the sacred incense employed first in the tabernacle and later in the two temples of Jerusalem (for the original hypothesis, see Benetowa 1967 [1936]; for further discussion, see Bennett and McQueen 2001). Very recently, I have been told of a yet unpublished research project currently conducted by Mechoulam and Moussaieff (personal communication). These Israeli pharmacologists have discovered that the Boswellia resin is a mild psychoactive agent. This resin, levona in Hebrew, was a major component of the incense burned in the Jewish Temple in Jerusalem. It was also used in religious rituals by the ancient Egyptians and Greeks, as well as from the fourth century by Christians. Yet another curious piece of information is encountered in the writings of first-century Jewish historian Josephus Flavius who mentions that on the mitre of the Jewish High Priest there was golden image of the plant Hyoscyamus.This plant is known to be highly psychoactive (see Schleiffer 1979, pp. 169–70

Lastly, after this paper had been written, I asked an orthodox Jew well versed in the rabbinical and kabbalistic literature to read it. He directed me to the writings of Rabbeinu Be'cha'yei ben Asher, a medieval Jewish scholar (1255–1340) famous for his interpretation of the Torah. Rabbeinu Be'cha'yei writes that the purest of foods were created at the very beginning of Creation in order to allow for the attainment of higher knowledge. He explicitly relates this to the biblical tree of knowledge, and comments further that such higher knowledge can also be gained through the use of drugs and medicines available at his time. In addition he notes that the Manna had such qualities as well

ער איז מרמז בריש זיין בוך איבער די פענאמענאלאגיע, עקספּיריענס, און פסיכאלאגיע פון אייאָוואסקא, אז דאס קען זיין די אור הגנוז שגנזו הקב״ה (חגיגה יב.).

א חשוב׳ע מיטגליד האט מיר געפרעגט אויף דעם טעזע:

חשוב׳ע מיטגליד האט געשריבן:איין מענטשס טריפ/עקספיריענס איז איין זאך, אבער ס׳זאל ווערן פון דעם א נחלת הכלל מאכט נישט קיין סענס.

דאס גייט סתם אזוי אין איינקלאנג מיט ווי אזוי די מער ראדיקאלע מפרשי הרמב״ם האבן אפגעלערענט דעם רמב״ם אז מעמד הר סיני איז נישט ממש געווען ״אל כל קהלכם״, א נבואה/טריפ פאר כל כלל ישראל, ועפ״י דאס וואס ער שרייבט במו״נ ח״ב פל״ב אז עס איז נישט שייך אז איינער זאל האבן ״נבואה״ פשוט אלס ״רצון ה׳״. ולדרכינו, הגם אז יעדער קען נעמען סייקעדעליקס, איז אבער די ״נבואה״ והשראה וואס מ׳מיינט, איז דאך דאס אז ער איז א שוין א חכם מהכנה שוין מקודם, און ער האט סיי מער עקספּיריענס מיט דעם און סיי אז ער קען צאמשטעלן און דורכלייגן דעם כור המבחן של שכלו די אינסייטס בשעת מעשה מכח המדמה שלו עם חכמתו במה שקנה מקודם. איז דאך די נבואה ביי(ם געדאנק פון) מעמד הר סיני געווען מער פאר די מנהיג(י) העם (חוץ פון עפעס א מער נאטורליכע קול נברא, וואס אלע האבן געהערט/געזעהן זייענדיג מעגליך אונטער א סייקעדעליק רושם). ועיין במו״נ ח״ב פל״ג ובמפרשיו שם. און פון דארט, ווי יעדעס נבואה פרטי, איז דאס שוין געווארן נחלת הכלל.

‏{התנצלות: הגם עס זעהט אויס במושכל ראשון ווי דאס מאכט אוועק נבואה און די געדאנק פון נבואת משרע״ה, האלט איך אבער אז דאס איז נישט אזוי. להסביר, אפילו טאמער נניח אז דר. שׁענאן׳ס ספּעקיוליטיוו טעזע איז גערעכט, איז אבער אויב טענה׳ט מען קעגן די ״אמת״ און ״ריכטיגקייט״ פון חוקי התורה וכו׳ וויבאלד דאס שטאמט פון א סייקעדעליק אינפלוּענס, טוהט מען מיט די טענה באגיין א לאגישע דזשענעטיק פאָלאָסי - עס איז ״אמת/ריכטיג״ ווייל ס׳איז ״אמת/ריכטיג״, און עס איז ל״ד רעלעוואנט וויאזוי פונקטליך עס איז נתגלה און נקבע געווארן וכו׳; ווי אזוי עס איז נתגלה געווארן זאגט גארנישט לגבי די ״אמת״ און ״ריכטיגקייט״ דערפון. ‏וידוע הרמב״ם במו״נ ח״ג פכ״ו ופל״א אז די חוקי התורה זענען ראציאנאל און ״ריכטיג״ פאר זיך אליינס וטעמיהן, און דארפן נישט צוקומען דערצו אז זייער ״אמת״ און ״ריכטיגקייט״ איז מכח דעם אז זיי זענען ״רצון״ ה׳ און זיי זענען ״אמת״ און ״ריכטיג״ פשוט מחמת התגלותן ע״ש. אין אנדערע ווערטער, עס איז דאס זעלבע ווי דאס אז מ׳קען האלטן אז די תורה וחוקיה זענען ״אמת״ און ״ריכטיג״, ואפילו טאמער נעמט מען אָן שיטתיהן של מבקרי המקרא (און ווי דר. פראנז ראזענצווייג האט געזאגט אז די R פאר רעדאקטאר בתוך די דאקומענטערי היפאטעזיע, איז מרמז ל״רבינו״; ועיין בדברי דר. שמואל פליישהאקער).

ווי אויך געבט דאס בכלל א completely ראציאנאלע מהלך בנבואה, און נאך מער ווי דאס וואס דער רמב״ם געבט, וועלכע איז דאך מיוסד אויף אַן אריסטאטעליען מהלך, וואס איז דאך שווער אָנצונעמען כהיום. דאס איז לגמרי און גענצליך נאטורליך און פארשטענדליך, און קען העלפן דעם ראציאנאלן מענטש אָננעמען דעם זעקסטן און זיבעטן עיקרים פונעם רמב״ם, להאמין בנבואה ונבואת משרע״ה.}

***

לגבי יעוד האנושי בהעתיד, איז אינטרעסאנט ווי דר. דזשעי אָלסאן ברענגט ארויס אז לגבי ווערן א ציוויליזאציע וואס נעמט איבער גאלעקסיס וכו׳ דורכ׳ן ארויסשיקן וואן-ניומאן פּרוֺיבּס, קליינע ראָבּאטן וועלכע קענען מאכן קאפּיעס פון זיך מיט די מאטעריאלן אויף אנדערע פּלאנעטן וכו׳ און פון אונזערע די.ען.עי, אז דאס גייט דארפן צוגיין מיט אזא סארט רעליגיעזע‏/אידעאלאגישע סארט מענטאליטעט פון וואס ״די ריכטיגע מיינונג״ און ציהל פון קאַנשעס עקזיסטענץ דארף זיין. און עס איז שייך מחלוקת דערין.

***

‏דא ברענגט דר. סיימאן קריטשלי ארויס לגבי גלויבונג, אז לבסוף איז עס נישט ממש קיין נפק״מ וואס מ׳גלייבט יא אדער נישט, ווי איידער וואס זענען די השלכות למעשה פון ווי אזוי דער מענטש איז זיך מתנהג בפועל.

***

לגבי די געדאנק פונעם קשר בין תענוג לחכמה, שרייבט דער רלב״ג במלחמות ה׳ (מאמר א פי״ג) לגבי השארת הנפש:

וכל מה שיקרב יותר אחדות מושכליו לאחדות המושכלות אשר בנפש השכל הפועל היתר הצלחתו יותר עצומה, ותהיה שמחתו ותענוגיו במה שהשיג יותר חזק. וכבר ימצא בזה מהחלוף, עד שלא יחס לשמחה ולתענוג אשר ישיג האחד במה שקנה מהמושכלות אל מה שיהיה מהשמחה והתענוג אל האחר במה שהשיג אותו. וכבר נשער זה הערבות במה שנשיגהו בחיינו מאלו המושכלות, זהו השעור המעטיי אשר תכנע נפש הבהמית ויתבודד השכל בפעולתו, שנמצא בו מן הערבות מה שלא נעריכהו אל שאר הערבויות ואין לו אליהם יחס כלל. כל שכן שיהיה זה הערבות יותר אחר המות, כי אז תהיה השגתינו אלו המושכלות אשר קנינו אותם בחיינו בהתמדה, ונשיג יחד כל הדברים אשר בשכלנו, לפי שכבר סר אחר המות המונע אשר היה לנו בזה בחיינו מצד החומר.

דורכאויס דעם אשכול און אין אנדערע פלעצער האב איך דערמאנט און אָנגערירט דערויף אז א מעגליכע וועג ווי אזוי צו מבסס צו זיין שמירת התומו״צ בלי אַן אמונה אין א פּאזיטיוון ״ג-ט הפועל״ בלי שלילה כלל, איז ענליך צו די וועג ווי אזוי (אפילו פאזיטיווע) אטעאיזם קען נאך אלס אָנהאלטן נארמאטיווע מאראליטעט בכלליות, אף שאינו מבוסס על ״אֵ-ל הַמְצַוֶה״ עליהם והמחוקקם. מיינענדיג, אז מ׳איז דאך מודה אז אפילו דער (שטארקער) אטעאיסט, וועלכער גלייבט נישט אז עס איז פארהאן (אדער גלייבט בפירוש אז עס איז נישט פארהאן) אַן אֵ-ל הַמְצַוֶה, קען אבער דאך האלטן אז מאראלן זענען ״עכט״ ומחייבין את האדם לציית אליהם (ועכ"כ אז לפי דר. עריק ווילענבערג קען דער אטעאיסט נאך אלס זיין א דוגל במאראלישע ריעליזם).

אין אנדערע ווערטער, דער אטעאיסט קען רואיג זיין א מאראלישער מענטש, ואפילו ביים דריטן און העכסטן שטאפל פון קאהלבּערג׳ס שטאפלען פון מאראלישע אנטוויקלונג. דאס איז וואו דער מענטש טוהט דאס ריכטיגע מאראלישע זאך, נישט מחמת יראת העונש וכדומה [דעם ערשטן שטאפל], אדער א ״שמור לי ואשמור לך״ וכדומה אז ״עס לוינט זיך אים בכלליות״ [דעם צווייטן שטאפל]. נאר ער טוהט עס ״לשמה״, פשוט וויבאלד דאס איז ״דאס ריכטיגע זאך צו טוהן״ (וכעין פ"א מ"ג באבות). כמובן, אז דאס מיינט נישט אז פאר אזא סארט מענטש גייען קיינמאל נישט נוגע זיין קיינע דיונים אינעם מאראלישער זאך גופא, לדוגמא צי רציחה איז יא מותר כשקמים עליו להורגו. אבער דאס וואס באגרונדעט דאס מעיקרא פאר אים זענען נישט קיינע פילפולים פון ווי אזוי און פארוואס זיי זענען צושטאנד געקומען וכדומה, נאר דאס ריכטיגקייט וואס ער פיהלט דערצו איז דאס דאס וואס באגרונדעט דאס מעיקרא, וכדברי דוד הום. און נאר לאחר מזה קומען אריין די דיונים שכליים דערין ווען און אויב שייך.

והשתא דאתית להכי, קען מען זאגן אַן ענליכע צוגאנג צו די דעסקריפּטיוו מאראלישער קוֺיד פון יהדות. והיינו, אז דאס וואס אָלטימעטלי גראַוּנדט אזא מענטש׳נס שמירת הלכה וקיום המצות איז בּעיסיק און בתוך די אקט אליין. מיינענדיג, אז ער זעהט/פיהלט דערין אַן ״אלקות״ (וואס ער איז לגמרי מודה אז דאס קומט מיט מיט א ״וואָטעווער דעט מיִנס״) און פיהלט אז דאס איז ״ריכטיג״ (ווייטער מיט א ״וואָטעווער דעט מיִנס״). דאס באדייט אז עס איז, אין א וועג, ענליך צו דעם פארוואס ער, צב״ש, הרג׳עט נישט. מיינענדיג, מ׳קען דאס ראציאנאליזירן און צונעמען די פאקטארן פון וואו און פארוואס די היסטארישע און אנטראפּאלאגישע סיבות וואס האבן געברענגט דערצו אז מ׳האט דאס אָנגענומען אלס ״ריכטיג״ בכל קצוי תבל זענען למעשה צושטאנד געקומען, אבער די ענדגילטיגע סיבה פון זיין זיך אפהאלטן דערפון איז, ועכ״פ דארף צו זיין, ״ווייל הרג׳ענען איז אומריכטיג״ - פּינטל און אָן קיינע פּשט׳לעך. דאס מיינט נישט אז מ׳קען נישט אריינגיין אין דיונים ווען עס איז יא מותר להרוג [הבא להורגך השכם להרגו וכדומה], אבער דאס וואס גראַוּנדט דאס למעשה איז אין זיך אליין. וכן היא (אדער עכ״פ ענליך) לגבי שמירת ההלכה. ווי געשמועסט האט דאס פּאראלעלן מיט פראפעסאר ישעיהו ליבוביץ׳ס מהלך ומחשבה בזה. ווי אויך האט דאס פּאראלעלן מיט קאַנפוּשׁעס׳ פילאזאפיע.

אין סומע, פאר אן אינטעליגענטער מענטש א בר דעת וואס איז רעליגיעז דארף דאס צו האלטן ביים דריטן שטאפל, וואו עס איז א פרינציפ באשר היא פרינציפ. נישט ביים ערשטן שטאפל פון יראת העונש (וואס אונז הא׳מיר ארומגערעדט אין מיין צווייטע מאמר על הרעות) אדער ביים צווייטן שטאפל אלס סתם ״[פארפאלן עס איז א] געזעץ״.

וואס מ׳וועט דארפן אויסקלארן איז צי דאס שטימט מיט’ן רמב״ם בשמונה פרקים (פ״ו). דארט מאכט ער א חילוק במאראליטעט צווישן נארמאטיווע און דעסקריפּטיוו מאראליטעטן - ביי נארמאטיווע מאראליטעט איז מגונה דער וואס דארף זיך מתגבר זיין קעגן זיין טבע כדי דאס צו טוהן, משא״כ ביי דעסקריפּטיוו מאראליטעט איז משובח דער וואס איז זיך מתגבר קעגן זיין טבע כדי לקיימם ע״ש. עכ״פ זעה'מיר אז זיי זענען אנדערש אין דעם לגבי דעם געפיהל ווי אזוי מ׳באטראכט דאס, און ווי ווייט עס איז און דארף זיין מושרש בנפשו.

דאס איז אבער ל״ד מנוגד צו דעם געדאנק מיינער, ווייל דאס פירט סתם אזוי אריין צו די מבוכה צי דער רמב״ם האט געהאלטן אז מאראל בכלל קען נאר זיין מהמפורסמות ומוסכמות. ווי דער רמב״ם שרייבט דארט בפ״ו, ״הענינים המפורסמים אצל כל בני האדם שהם רעות. ויקראו אותן קצת מחכמינו האחרונים אשר חלו חולי המדברים, מצוות שכליות.״ והיינו, אז בעצם זענען אפילו די גאר הארבע מאראלישע איסורים אויך מהמפורסמות ומוסכמות פונקט אזוי - עס איז נאר א חילוק אין ווי ווייט פארשפרייט די הסכמה דערצו איז און ווי טיעף די געפיהל למעשה גייט דערצו. אין אנדערע ווערטער, ביי די הארבע איז פשוט די הסכמה דערצו מער און ווייטער במדריגה, מיינענדיג אז עס איז חלוק במדריגה ול"ד במין. וממילא, הגם ביידע סארטן זענען באגרונדעט אין ״זיך אליינס״ און אין די געפיהל דארונטער, איז דאס אבער נישט קיין סתירה מיט דעם אז עס איז פארט שייך צו זיין חילוקים בתוך זייער געפיהל און גרונט, אזש אז איין סארט איז מגונה טאמער דארף מען זיך שטארקן דאס צו טוהן, און דאס אנדערע פארקערט. (דאס איז אין איינקלאנג מיט וואס איך האב טאקע געשריבן, אז איך האלט אז נארמאטיווע מאראליטעט מוז זיין שוין זיין נכלל און העכער בתוך די דעסקריפּטיוו מאראליטעט קוֺיד גופא וואס מ׳האט.)

עס דארף אויך באטאנט ווערן אז לפי דר. עריק ווילענבערג הנ"ל, וואס האט אַן אטעאיסטישער מהלך במאראלישע ריעליזם, גייען נארמאטיווע קוׂידס און דעסקריפּטיוו קוׂידס פון עטיקס יא זיין חלוק במין; די ערשטע זענען מושכלות ומבוסס על שכל, בשעת די צווייטע זענען נאר מפורסמות ומבוסס על הסכם. אבער אפילו דעמאלטס, אימפּלייט דאס נאר אויף למעשה אז די נארמאטיווע קוׂידס זענען אסאך אסאך הארבער ווי די דעסקריפּטיוו קוׂידס. דאס איז עפעס צו וואס מ'איז ממילא מודה. דר. ווילענבערג'ס פאזיציע זאגט נישט אז ביסוס על הסכם איז לא שמיה ביסוס, ווי איידער נאר אז ביסוס על שכל (גרידא) איז א שטערקערע מין ביסוס ווי דעם.

***

פריער האב איך מדמה געווען דעם געדאנק פון נבואה, וואס איז לפי הרמב"ם (מו"נ ח"ב פל"ב ופל"ו) ע"י שלימות בנפש המדמה ביחד עם שלימות בלימוד ובנפש השכלי, אז דאס איז דומה צו א סייקעדעליק טריפּ וואו מ׳האט אבער נאך לגמרי דעם כח השכל. איז מיר בייגעפאלן בשעת'ן אליין האבן גענומען 50 מ"ג קאַנאַבּיס אז מטין משמיה פונעם שרייבער ערנעסט העמינגוועי אז "מ'זאל שרייבן שיכור און רעדאגירן ניכטער." די געדאנק דארונטער איז אז גילויים קען מען האבן ווען מ'איז אין אַן אָלטערד סטעיט פון קאַנשעסנעס און די כח המדמה נעמט איבער; די מוׂיד פון טראכטן איז ברייטער על כל המוח. אבער דאס דארף מען דערנאך ארורכלייגן די כור המבחן פונעם שכל, די שמעלערע טיעפערע מוׂיד פון טראכטן (וידועים דברי דר. דניאל כהנמן בזה), און דאס איז די קו המכריע צו זעהן צי זיי זענען טאקע גילויים צי טאקע הוילע דמיונות שטותים והזיות. בלא זה איז די טענה פון דר. דזשעימס פּרעסטאן ענדרוּ במקומה עומדת - עס "זעהט אויס" ווי גילויים, אבער נישט מער.

וממילא קען מען זאגן אז די מדריגות במעלת הנבואה (מו"נ שם פמ"ה) זענען בעצם אין ווי סאך צייט עס איז פארהאן צווישן דעם נפש המדמה און דעם נפש השכלי המבחין אותה. (ועיין לעיל שם בריש פל"ו, וואו עס איז בעצם פארקערט, ועיין לעיל במה שהבאתי. ועיין שם במו"נ ח"ב פל"ז.) ווי נענטער און שנעלער די שפע פון איינע צו דאס אנדערע איז כדי להבחין אותה, אלס א גרעסערע נביא איז ער. דאס איז אלס עס איז דאך ווי א חלום, וואו עס איז שווערער צו געדענקען (זייענדיג אז עס איז דאך נישט בתוך נפש המשכלת והזוכר של האדם) וואס מ'וויל און מ'דארף מבחין זיין. וממילא ווי נענטער די מרחק צווישן די צוויי זענען, ווען מ'קען שוין נוצן דעם נפש השכלי, ווי קלארער איז די מבחן הצודק פון די גילוי וואס מ'האט געהאט.

ואגב, לגבי דעם געדאנק פון שפע השופע משכל הפועל לשכל של האדם וואס פון דעם קומט חכמה ונבואה וכדכתב הרמב״ם שם, זאגט די פסיכאלאג דר. ליסא מילער אז אפילו לפי סייענס איז יתכן אז ס׳איז נישט די מח וואס פון דעם קומט קאַנשׁעסנעס, ווי איידער אז די מח איז א כעין רעסעפּטאר פאר קאַנשׁעסנעס וואס איז בעצם שׁעירד און יעדער קען ״אריינטעפּן״ דערצו. דאס איז ״פּאָסט-מאטעריעליזם״ אין די פילאזאפיע פונעם נפש. (דאס דערמאנט פון שיטת אבן רשד.)