‏דא האט @טמיר צוגעברענגט א טעאדיסי על הרעות:

טמיר האט געשריבן: ↑דאנערשטאג מערץ 28, 2024 12:01 am 1. די אלטימעט און עכטע הנאה (בעוה"ב) איז צי זיין ווי מער דומה צי גאט. דאס איז א פאקט וואס קען זיך נישט טוישן

2. די main characteristic פון גאט איז independent אהן דארפן צוקומען צי א cause. בניגוד צי אלע נבראים וואס דארפן א cause

3. על פי הנ"ל קומט אויס אז די קלימאקס הנאה איז דאס בעצם אז דער מענטש פארדינט אליין זיין הנאה (וואס איז למעשה די הנאה? די עצם עקזיסטענץ? ווייס איך נישט). און ממילא כדאי דאס צי פארדינען דארף מען ארבעטן און ליידן וכו'

4. ס'איז דא זאכן וואס גאט קען נישט (געדעקט געווארן כמ"פ דא אויף ק"ש. כ'דענק שוין נישט די פענסי ווארט פאר דעם), ווי א פיר עקידיגע טרייענגעל. און הנ"ל איז איינע פון די זאכן, ווייל דאס איז די עצם גאט און נישט שייך זיך צי טוישן.

ווי @שמן למאור ברענגט ארויס, איז דאס א שילוב פונעם דרך הרמח״ל, אז עיקר ותכלית בריאת העולם איז כדי להגיע האדם להתענג והוא על ה׳, און דער דרך הרמב״ם ושאר הראשונים אז ג-ט קען נישט טוהן קיינע לאגישע נמנעים. עס מוז אבער באטאנט ווערן אז דאס איז נישט דרך הרמב״ם בטעאדיסי וכדלהלן.

אויף דעם פרעגט @שמן למאור:

שמן למאור האט געשריבן: ↑דאנערשטאג מערץ 28, 2024 1:16 amס'איז זייער זייער א שווערע תירוץ אנצונעמען. ווייל אפילו נניח אז מען קען אננעמען אז גאט אליין איז אינדעפענדענט און דארף נישט צוקימען צו קיין קאוז, און דאס קען ער נישט טוישן (און מען קען אפילו אננעמען אז דאס איז לאו דווקה אן הגבלה, ווייל ס'איז פינקט ווי דער באקאנטע שטיין וואס איז צו שווער פאר אים אויפצוהייבן, וואס ער קען נישט באשאפן, וואס דאס איז אויך נישט קיין הגבלה, ודו"ק) איז אבער גאר שווער אנצונעמען אז ער איז אויך מוגבל און באשאפן מענטשן וואס זענען אנדערש.

פאר גאט זיך צו טוישן און מאכן אז ער זאל דארפן זיין אנגעוואנדן אין עפעס, דאס איז עפעס וואס מען קען פארשטיין אז ער קען נישט טון, ווייל דאס אליין איז אן הגבלה. אבער פארוואס זאל גאט נישט קענען מאכן מענטשן וואס זיי זאלן יא קענען האבן שפיץ הנאה פון זיין 'אנדערש' ווי אים און דווקא ליב האבן נהמא דכיסופא?

זאת ועוד, דאס פארענטפערט נישט די קשיא פון רע. די גאנצע פשעטל קען זיין גילטיג אן קיין יענע מעשה, קראנקייטן, ארעמקייט, וכ' וכ'. און די גאנצע גיהנם פעלט אויך נישט אויס, ער קען מוחל זיין און געבן נאך א טשענס.

אויף די ערשטע קשיא קען מען אפשר ענטפערן אז אויב זאגט מען אז ״ג-ט״ איז, ביי דעפינישאן, מקור התענוגים/תענוג התענוגים, דאן קען ער טאקע נישט מאכן אז מ׳זאל שפירן ״שפיץ״ תענוג אָן זיך מתדמה זיין צו אים. עס איז א סתירה מיניה וביה, וויבאלד ״שפיץ״ תענוג איז, ביי דעפינישאן, להתדמות אליו ולהתקשר בו.

וואס מ׳קען יא נאכאלס פרעגן איז אז אויב אזוי מאך נישט אז מ׳דארף צוקומען צו ״שפיץ״ תענוג; ס׳איז גענוג דאס מערסטע תענוג שייך בלי רעות און סטראָגעל. אויף דעם קען מען ענטפערן צוויי זאכן שהן אחת. איינס, די קשיא נעמט אָן ביסודה אז עס לוינט זיך נישט די ״שפיץ״ תענוג פאר די פרייז פון די יסורים און סטראָגעל בעוה״ז. כמובן אבער גייט די טעאיסט נישט אָננעמען די הנחה. און צוויי, מ׳קען טענה׳ן אז דאס אז ער זאל נישט מאכן אז מ׳זאל (קענען) צוקומען צו ״שפיץ״ תענוג, ווען עס איז שייך פאר אים צו טוהן אזוי, איז א פגם אין זיין פּערפעקשאן. ולכן גייט אויסקומען אז עס איז ווייטער מן הנמנע אז ער זאל עס נישט אזוי אויסשטעלן, עם האפשרות להגיע ל״שפיץ״ תענוג, וויבאלד דאס גייט גיין קעגן זיין מהות פון זיין א מוכרח המציאות און ״פּערפעקט בּיאינג״.

די צווייטע קשיא איז יא שווערער. צו אויסשמועסן, די דאזיגע טעאדיסי נעמט דאך אָן אז ג-ט האט במכוון באשאפען רעות, און טאקע בלית ברירה ובהכרח, וויבאלד עס מוז זיין פרייע סטראָגעל וכו׳ כדי אז עס זאל זיין די אפשרות להגיע לההתדמות אליו שהיא תענוג התענוגים. אבער דאן פעהלט דען אויס דערצו אט די לעוועל פון רעות בזה העולם וואס אונז זעהן מיר צו? יענע מעשה און קראנקייטן ל״ע וכדומה זענען די סטראָגעלס וואס מען דארף דערצו? וואס מ׳קען ענטפערן איז ענליך צו וואס דר. וויליאם לעין קרעיג טענה׳ט אז אונזער אפטייטש צו רעלעטאוויזירן מהו ״רע/סטראָגעל״ איז בהכרח לימיטעד. מיינענדיג, זיין טענה איז אז ווען עס זאל ווען טאקע נישט זיין קיינע שום רעות כלל, נאר ״אומבאקוועמליכקייטן״, און אונז וואלטן בכלל נישט געוואוסט און געהאט א השגה פון א מושג פון ״פּעין״ ווי אונז ווייסן זי יעצט, פונקט אזוי ווי אונז האבן נישט קיין השגה און ״פּעין״ אויף א העכערע לעוועל ווי עס איז דא און אונז קענען משיג זיין יעצט, וואלט מען נאך אלס פונקט אזוי געפרעגט אט די זעלבע דאזיגע קשיא; אט דאס וואלט דאך געווען שפיץ צער און רע און מ'וואלט קובל געווען אז פארוואס פעהלט אויס אזוי סאך און עס איז שייך ווייניגער. מ'קען אבער ווייטער פרעגן, אז כדי לקיים ההכרח הנ"ל של "סטראָגעל", פעהלט טאקע נאר אויס די מינימום רע דערפאר, איז פארוואס טאקע באשאפען מער רע ווי דעם? דער טעאיסט קען אפשר טענה'ן אז אונז זע'מיר לימיטעד אין דאס פארשטיין די סטראָגעל, און וואס איז די מינימום דערפון, וואס עס פעהלט אויס להגיע לההתדמות. אבער דאס איז אפשר א שווערע תירוץ.

(אויף בריאת הגיהנום איז די קשיא גראדע נישט אזוי שווער. דאס איז ווייל מ'קען ענטפערן אז איינמאל מ'באשאפט פרייהייט להתדמות, איז בהכרח, ביי דעפינישאן, דא די מעגליכקייט צו טוהן דעם היפך ממש. ולכן באשאפט מען שוין דעמאלטס א גיהנום וואס איז די פארקערטע פון קישור במקור התענוגים, פאר די וואס האבן פרייערהייט געטוהן פארקערט. ובפרט טאמער זאגט מען אז יוסטיץ, זייענדיג א גוטס ופּערפעקשאן, איז א חלק מעצמותו ממש פון א פּערפעקטע בּיאינג, דאן קען מען זאגן אז עס איז גאר מוכרח פאר אים צו באשאפען אזא סארט זאך.)

אבער די ביידע קושיות זענען נישט שווער אויפ'ן טעאדיסי של הרמב"ם. צום ערשט, בתוך דעם רמב"ם'ס טעאדיסי איז נכלל (מו"נ ח"ג פי"ג) דאס אז דער מענטש איז נישט תכלית וסיבת הבריאה (דאס איז די טעמע פון מיין פערטע אָנגעגרייטע ארטיקל אינעם סעריע על הרעות). וואס אט דאס, אז תכלית וסיבת הבריאה איז שרצה הקב"ה (בהאפשרות) להטיב ולהתענג ברואיו המשכילים, איז וואס איז מייסד אט די פריערידיגע טעאדיסי. וממילא איז די דאזיגע טעאדיסי, שוין פון דארט, נישט אין איינקלאנג מיט'ן רמב"ם - סיבת בריאת העולם איז נישט "כדי להטיב לברואיו". וואס יא? "עצמותו", וואס איז בּעיסיקעלי, ממבטינו, מער-ווייניגער דאס זעלבע ווי זאגן אז "עס איז נישטא קיין סיבה". ‏(ואיה״נ אז מ׳קען זאגן אז ממבטינו, און רק ממבטינו, איז די תכלית פון אונזער באשאפען ווערן כדי אָנצוקומען צו אט די גרעסטע הטבה להתדבק בו בעוה״ב, וואס איז נאר בהכרח שייך על זה הדרך ביסורין וכדאיתא בברכות ה.)

דעם רמב"ם'ס מהלך איז אין קורצן (ווי אויסגעשמועסט אינעם ארטיקל והאשכול באריכות), אז עס קען נישט זיין קיין וועלט פון חומר בלא הרעות (און אינדירעקט מאת הקב"ה, כמבואר בכל האשכול) וואס אונז זעהן מיר אז עס איז דא דערין. עס איז, אליביה, א לאגישע סתירה און איז ממילא נמנע אף מהאלוק אפירצוברענגען אַן עולם החומרי בלא זה. איי קען מען דעמאלטס פרעגן אז אויב איז נאר שייך א וועלט פון חומר ע"י רעות, דאן באשאף ענדערש נישט קיין וועלט מחומר בכלל? אויף דעם זאגט דער רמב"ם אז העולם החומרי שלנו איז למעשה "גוט" על הכלל כולו (און ווי צוגעברענגט אינעם פריערדיגן תגובה, קען מען טענה'ן אז דאס איז אויך די עטיטוד אפילו פון אלגעמיינע אטעאיסטן און מ'קען זאגן אז עס איז טאקע ראציאנאל פאר'ן מענטש צו וועלן לעבן לאנג פשוט אלס צו לעבן און נישט בע"כ). ולכן איז עפ"י דאס פּרינציפּ פון פּלעניטוּד, וואו עס איז א פּערפעקשאן אז עני סארט גוטס וואס קען זיין זאל טאקע זיין און ווערן אינסטענשיעיטעד, האט דאס ג-ט יא באשאפען (ואפשר אפילו עפ"י הכרח אלס זיין מהות פון פּערפעקשאן וכנ"ל).

ואגב, איז מן הראוי לציין צום ‏שיטה פונעם רמב"ם במהו "גיהנום"; די טעמע פון מיין דריטע אָנגעגרייטע ארטיקל אינעם סעריע.

ווי אויך מוז מען באטאנען אז דאס אז ג-ט איז מוגבל ווען עס קומט צו לאגישע סתירות איז נישט געווען קיין חידוש פאר, עכ"פ געלערענטע און קלוגע, מאמינים בזמן הראשונים. דאס איז געווען די גישה פון אלע ראשונים און טעאלאגן בזמניהם - "לינקע" און "רעכטע" צוגלייך. שיטת אבסאלוטע אַמניפּאטענס איז א רעלאטיוולי מער לעצטערע ערשיינונג בטעאלאגיע. און, ווי ארויסגעברענגט, טאמער נעמט מען יא אָן אבסאלוטע אַמניפּאטענס, טראץ אירע טעארעטישע/פילאזאפישע שוועריקייטן בכלל, דאן הייבט זיך דאך די גאנצע בעיית הרעות נישט אָן - דער דאזיגער מאמין האלט דאך אז לאגישע סתירות זענען נישט קיין פראבלעם אין געטליכקייט, און די פראבלעם ביי בעיית הרעות איז דאך אז דאס איז א "לאגישע" סתירה מיט די גוטסקייט ויכולתו של הא-ל. און דאס אליינס איז כמובן א לאגישע ענטפער...

‏דא זעהט מען ווי אפילו ״פרומערע״ טעאדיסיס און דיפענסעס על הרעות וועלן אימפּליסיטלי מוזן צוקומען צום רמב״ם׳ס מהלך פון באגרעניצן דעם יכולת הקב״ה. דארט האט @צומישט און צוחישט גע׳ענטפערט אויף בעיית הרעות:

צומישט און צוחישט האט געשריבן: ↑מיטוואך מערץ 20, 2024 12:01 am

שמן למאור האט געשריבן: ↑דינסטאג מערץ 19, 2024 9:11 pmא כל יכול איז ער?

אוודאי!!!

א גוטער איז ער?

אוודאי!!!

פארוואס לאזט ער צי אזוי פיל צער אויפן וועלט?

אהה, עעם, עהעם... אלעס ווילסטו פארשטיין? ס'איז א חלק פונעם גרעסערן בילד.

סאו ער טוט שלעכטס לצורך א גרעסערע גוטס?

יא, ווייל מען דארף צוקומען צו א גרעסערע גוטס איז דאס אויך גוט. פינקט ווי א דאקטאר וואס שניידט און עס טוט וויי, איז עס למעשה גוט ווייל צום סוף היילט ער אויס.

סאו ער איז נישט קיין כל יכול, א דאקטאר מוז שניידן און מאכן צער אנצוקומען צום גרעסערע גוטס. ער איז אויך אזוי... ער קען עס נישט אויסשטעלן אויף א וועג אז עס זאל זיין גענצליך אן קיין צער?

אוודאי קען ער, נאר רצונו ית' האט אויסגעשטעלט זיין הנהגה מיט משפט און שכר ועונש, ממילא זענען דא נשמות וואס דארפן דורכגיין עונשים אנצוקומען צו זייער תיקון. אסאך מאל פארשטייט מען עס, ווייל אונז ווייס מיר אז די מענטש האט געזינדיגט, און אסאך מאל ווייס מיר אונז נישט וואס די נשמה דארף אלץ אפקומען. אבער דער אויבערשטער פירט די וועלט אז ס'זאל אנקומען צו שלימות, און איך גלייב אז יעדע זאך וואס ער טוט איז די מטרה דערפון אז פון דעם זאל די וועלט און די נבראים זיין נענטער צו שלימות ותיקון.

אין די חלק פון די תשובה ליגט ווייטער דעם באגרענעצונג אז ג-ט קען נישט טוהן קיינע לאגישע אומעגליכקייטן. ווארום אויב יא, קען מען דאך ווייטער פרעגן ״נו, פארוואס, זייענדיג אז ער איז כולו טוב, האט ער עס נישט באשאפען אזוי וואו עס זאל נישט זיין שייך קיין דארפן צוקומען צו א תיקון, וממילא צער?״ אויב ענטפערט מען אז דאס איז כדי צו געבן (דעם טוב פון) בחירה חופשית וכדומה, קען מען ווייטער פרעגן אז ״פארוואס, זייענדיג אז ער איז א כל יכול, האט ער עס נישט געמאכט אזוי אז מ׳זאל האבן אט די בחירה חופשית וכו׳ נישט נהמא דכיסופא וכו׳ וכו׳, אָן די מעגליכקייט פון חטא אויף וועלכע מ׳דארף עונש וצער? ער קען דאך אלעס! מ׳זאל צוקומען צו אט דעם זעלבן תיקון אָן דארפן אדורכגיין יסורים אָנצוקומען דערצו! אויב איז ער תכלית כל כולו טוב, פארוואס איז דאס נישט רצונו? פארוואס האט ער דאס נישט געמאכט אזוי זייענדיג אז ער קען דאך אלעס טוהן?״ אלא מאי אז דאס איז לגמרי אינקאָהערענט און איז א לאגישע סתירה מיניה וביה, לדוגמא האבן בחירה חופשית אָן א מעגליכקייט צו זינדיגן, און דאס קען טאקע ג-ט נישט טוהן (פונקט אזוי ווי ער ״קען״ טאקע נישט באגיין זעלבסטמארד, אדער באשאפען א צווייטע גאט פונקט ווי ער, וכדומה).

דאס עפּלייט אויך צו וואס @צוויי האט דארט פרובירט צו ענטפערן דערויף: אז הקב״ה האט (ממש) באשאפען יסורים (ווי איידער רע) אלס נהמא דכיסופא. ער, אלס כל יכול, האט נישט געקענט באשאפען די מטרה פון זיך ארויסזעהן פון נהמא דכיסופא בלא יסורים וקשות? איז די תירוץ אז ניין, ער קען נישט, וויבאלד דאס איז א לאגישע סתירה וממילא נמנע אף ממנו ית׳.

ואגב, לגבי די פסוק בישעיה (מה ז) יוצר אור ובורא חשך עושה שלום ובורא רע אני ה׳ עושה כל אלה, וואו עס איז משמע אז הקב״ה האט ממש בכוונה באשאפען רע, עיין במו״נ ח״ג פ״י על זה.
‏

צומישט און צוחישט האט געשריבן: ↑מיטוואך מערץ 20, 2024 12:01 am

שמן למאור האט געשריבן: ↑דינסטאג מערץ 19, 2024 9:11 pmעעם, ניין, באמת איז די צער אויך גוט, מען זעט עס נאר נישט. ער טוט נאר אינגאנצן גוט. ווען מען וועט פארשטיין און זען אלעס וועט מען זען אז ס'איז ממש גוט.

סאו איינער וואס מוטשעט זיך געפערליך מיטן לעבן, ער האט איין קראנקע קינד מיט יענע מעשה, צוויי קינדער וואס זענען אוועק פאר די בר מצוה, זיין ווייב איז גע'הרג'עט געווארן אין אן עקסידענט, ער ליגט טויט קראנק אין בעט מיט יסורים, און איז אין שווערע חובות, האט די זעלבע 'גוטע' לעבן ווי דער עושר מיט 10 געזונטע פיינע געלונגענע קינדער, און אלעס גיין אים געשמירט?

יא! ס'איז אלעס די זעלבע גוט!

סאו וואס פינקטליך מיינט די ווארט גוט? זאגסט דאך אז אלעס איז גוט, סאו וואס מיינט בכלל גוט און וואס מיינט בכלל שלעכט?

אמת! ר' זושא האט דאך געזאגט אז ער פארשטייט נישט די משנה פון כשם שמברך אל הטוב כך מברך אל הרע ווייל ער זעט נישט קיין שלעכטס. באמת איז שלעכט מיט גוט איינס און די זעלבע.

פיין קענסט ספינען און אנריפן שלעכטס גוט, אבער פאר א סיבה ריפט מען עס אן שלעכט. צער און יסורים ריפט מען אן שלעכט ווייל עס טוט וויי, וואס האב איך פון דעם אז דו 'ריפסט' עס אן גוט? סאו דאס מיינט אז ער איז כולו טוב? אז מען וועט יעצט דיפיינען צער און יסורים אלץ 'גוטס'?

דו קענסט אנרופן צער ויסורים "שלעכטס" פשוט ווייל ס'טוט וויי, און דאס איז אמת ווייל ס'טוט טאקע וויי, סאו נישט קיין חילוק וואס די תכלית פון די צער איז למעשה פילט יעצט די מענטש שלעכט. אז מ'רעדט פון דעם קענסטו זאגן מיט א פיל מויל אז דער אויבערשטער טוט שלעכט'ס, ער טוט עס טאקע קיינער האט קיינמאל נישט געזאגט אז ער טוט עס נישט, (חוץ די כופרים).
אבער שלעכט באמת מיינט א גנאי, ווען איינער טוט א עוולה איז ער שלעכט, ער טוט א זאך וואס ער וואלט ווען נישט געדארפט טוהן טוט ער שלעכטע מעשים, און דאס איז נישט שייך צו זאגן אויפ'ן בורא עולם ווייל פון וואו ווייסטו וואס ער האט צוטוהן? דהיינו, אפי' אהן דעם וואס אונז גלייב מיר אז אלעס האט א חשבון מיט הנהגת המשפט, און אז ער שטראפט מענטשן מיט רעכט וכו', אפי' נניח אז ער איז סתם דא צו פייניגן מענטשן, און זיי אנמאכן צער וויל אזוי וויל ער, קענסטו נישט האבן קיין שום טענה צו אים, ווייל דו פארשטייסט אז פייניגן מענטשן פאר סתם איז שלעכט. ער איז אבער נישט משועבד צו דיינע געזעצן פון וואס מיינט גוט'ס, און וואס מיינט שלעכטס. ומעתה, דו קענסט שרייען 'מעה, מעה, ס'טוט מיר וויי'... און קענסט אפי' זאגן אז די אויבערשטער איז (ח"ו) א שלעכטער, אבער ס'נעמט גארנישט אוועק פון "להגיד כי ישר ד' צורי ולא עוולתה בו" וויל ער האט דיר באשאפן, ער האט באשאפן די "מושג" פון ישרות, און די "מושג" פון עוולה, און כל זמן ער טוט סיי וואס ער טוט, נישט קיין חילוק וויאזוי דיין מח קוקט עס אהן, בלייבט ער גערעכט. דאס איז ווייל עוולה מיינט אז ער מעג עס נישט טוהן, ס'באלאנגט נישט עס צו טוהן, ער איז אבער נישט כפוף צו וואס דו זאגסט אז מ'מעג יא צו נישט, אלעס וואס ער טוט קומט אזוי, און אזוי דארף זיין, ווייל ער וויל אזוי, און ער איז אטאמאטיש גערעכט דערמיט, און אטאמאטיש איז עס גוט.

דא ביים צווייטן חלק פון זיין טעאדיסי, בּייסט ער די בּולעט און פארלאזט זיך אויף דיוויין קאמענד טעאריע צו פארענטפערן אז ג-ט מעג טאקע בעצם מצער זיין זיינע ברואים אפילו אָן א פארוואס. ווייל זייענדיג אז ער איז דער מחוקק און בּעיס פון וואס ״גוטע התנהגות״ איז, איז אז ער טוהט דאס איז עס אטאמאטיש מוגדר אלס ״גוט״. ואפילו מעשה עמלקי ונאציזם.

דאס בעצם האט אויך @סבא דבהתא גע׳טענה׳ט. איך האב דערויף געגעבן אַן אנטווארט. קחנו משם. ‏(@שמן למאור האט דערויף דארט אויך געגעבן אַן אנטווארט.)

@צומישט און צוחישט האט מיר צוריקגע'ענטפערט באישי:

צומישט און צוחישט באישי האט געשריבן: ↑מיטוואך מערץ 20, 2024 11:37 amאיך רעד יעצט פון די ערשטע חלק וואס כ'האב מגיב געווען אויף @שמן למאור. אוודאי יכולת צו טוהן נאר גוטס הנגלה האט ער, נאר ער וויל נישט. יעצט אז מ'פרעגט צוריק נאכאמאל "פארוואס ער קען נישט אויסשטעלן זיין הנהגה אהן שכר ועונש?" איז די תירוץ אז ער קען בעצם טאקע יא, נאר ער וויל נישט. פארוואס ער וויל נישט? ווייל ער וויל פירן זיין וועלט מיט א וועג פון משפט. פארוואס עפעס וויל ער פונקט אזוי? כ'ווייס נישט קאל אים אהן כביכול... אבער דאס איז זיין רצון און ס'נעמט גארנישט אוועק פון זיין יכולת אויף אנדערע אפציעס.

וואס כ'האב געזאגט אז וואס מ'זעהט איז אז אויב וויל מען זאגן אז "ער וויל אויסשטעלן זיין הנהגה לפי שכר ועונש ומשפט", מוז מען דאך בהכרח זאגן אז זיין יכולת איז באגרעניצט און ער קען נישט טוהן דבר והיפיכו בנושא אחת ובעת אחת. מיינענדיג, "ער קען נישט אויסשטעלן זיין הנהגה לפי שכר ועונש ומשפט", אָן דעם וואס עס זאל טאקע זיין אַן עונש וצער פאר די וואס ווערן לבסוף נענש עפ״י אט די משפט. דאס איז א פשוט'ע סתירה מיניה וביה. איי ער קען דאך אלעס, און ער איז א כל טוב וואס זוכט נאר דאס גוטס? איז וואס מ'זעהט איז אז ניין, טאמער איז א הנהגה עפ"י שכר ועונש (ובחירה חופשית) א גאר גרויסע גוטס פאר זיך וואס ג-ט וויל עס אזוי אויסשטעלן זייענדיג אז ער איז תכלית הטוב, דאן "קען" ער דאס נישט טוהן סיידן אז עס זאל טאקע אפירקומען צער מחמת אט די עונשים. ער קען נישט טוהן עפעס וואס איז אַן אפענע לאגישע סתירה. עס פאלט נישט אונטער גדר "יכולת" וכדברי הרמב"ם.

יעצט, גיין זאגן אז ג-ט קען טאקע יא טוהן גוטס אין דעם, נאר ער וויל נישט ווייל "כך רצונו און פערטיג!", איז דאס זעלבע ווי פשוט דאס'ן לייקענען אז ער איז "כל טוב" (ואולי יש בו משום ענין גידוף). (און איז ממילא יא מקושר צום צווייטן חלק פונעם ענטפער צו @שמן למאור.) טוישן און זאגן אז וואס מ'מיינט מיט'ן זאגן "כל/תכלית הטוב" איז אז פשוט וואס ער טוהט איז, ביי דעפינישאן, "טוב" פול סטאַפּ, וויבאלד ער איז דער וואס סעט אט דאס וואס איז "טוב", העלפט נישט. ווארום, עס איז דאס גענויע זעלבע ווי זאגן, "ג-ט טוהט טאקע געהעריג רשעות בתכלית הרשעות, ובפרט לפי די עצם מאראלישע סטאנדארטן וואס ער אליינס האט אראפגעשטעלט בהעולם. נאר ביי אים, אפילו טאמער טוהט ער רשעות ממש ממש אָן קיין שום צוועק נאר פשוט ווייל אזוי וויל ער, איז עס דאך טוב, ווייל אט ער איז דער וואס איז קובע וואס דאס מיינט". איך האף אז מ'פארשטייט אז אזא סטעיטמענט איז געהעריג עקוויוועלענט צו לגמרי אפווארפן די הנחה פון דעם אז הקב"ה איז אַמניבּענעוואלענט/כל טוב און דאס אויסליידיגן מכל תוכן (און דאס איז אויסער פונעם ענין גידוף שבו). (ובכלל איז ידוע אז דער רמב"ם האט אראפגעשטעלט במו"נ ח"א פ"ב אז די געדאנק פון "טוב" און "רע/מגונה" איז מהמוסכמות און ווערט נקבע ע"י בני אדם ע"ש. וממילא ווען מ'זאגט אז ג-ט איז "טוב", אשר כמה וכמה כתובים מורים על זה, מיינט דאס לפי אונזער הבנה אין וואס "טוב" באדייט.)

ובכלל הא'מיר צוגעברענגט אז עס איז ווייט נישט קיין פשוט'ע טענה צו זאגן אז ווייל ג-ט האט דאס אלעס געמאכט, קען ער קובע זיין וואס ער טוהט מיט זיינע ברואים ואפילו רשעות.

ובכלל דערמאנט דאס אביסל פון די חקירה בימי הביניים צי א קעניג איז געבינדן צו די געזעצן וואס ער שטעלט אוועק פאר די מדינה. ובפרט לפי מה דמשמע בירושלמי (ר"ה פ"א ה"ג) ובמדרש בריש פ' משפטים (שמו"ר ל ו) אז הקב"ה אליינס טוהט טאקע אפהיטן מצות התורה כביכול, און נאך מקודם שניתנה, ודלא כשאר סתם מלכים ומחוקקים ע"ש. און מ'קען טאקע זאגן, ועפ"י דרכו של האֵש קודש, אז הקב"ה איז כביכול מקיים וידוי מצות תשובה מיט דעם פסוק (מיכה ד ו, ועיין בסוכה נב:) "ואשר הרעותי", וואס קען בעצם ארויפגיין אויף אלע רעות וועלכע ער האט גורם געווען באגב דורך דעם וואס ער האט באשאפען די וועלט, וויבאלד אנדערש איז נישט שייך וכנ"ל. נאר ווי דער רמב"ם זאגט, במו"נ ח"ג פי"ב, איז דאס באשאפונג פונעם וועלט על הכלל כולו א גרעסערע טוב נגד הרעות וועלכע זענען בהכרח כרוך דערמיט. און ווי ער שרייבט שפעטער בפכ"ה ״והוא המציא כל מה שאפשר מציאותו כי המציאות טוב בלא ספק״ (אבער ווען מ'זאגט "בלא ספק" ווייסט מען אז ס'איז אָכֵן יא דא א ספק דערין); פּערפעקשאן באדייט ביי דעם ענדערש ‏יא צו באשאפן ווי איידער דאס אינגאנצן נישט צו באשאפן.

אין @צומישט און צוחישט׳ס אנטווארט דא זעהט מען ווייטער אז ער איז טאקע גרייט מגביל צו זיין און אויפגעבן אַמניבּענעוואָלענס און דאס אז ג-ט איז כל כולו טוב, ווי איידער אויפגעבן אַמניפּאָטענס און דאס אז ג-ט איז כל יכול. ער בּייסט די בּולעט און זאגט אז בעצם איז טאקע יא שייך אז ג-ט קען זינדיגן און אז ער זאל זיין א שלעכטער (לפי וואס אונז פארשטייען, און טאקע מאת ה', אלס מעשה רֶשַׁע ואכזריות) - לדוגמא, עס איז בעצם שייך און וואלט געקענט זיין יתכן אז ג-ט זאל ארויסהייבן און וועלן מ׳זאל מארדן - ווי איידער מגביל זיין אז ג-ט קען נישט באשאפען א וועלט אזוי אז עס זאל זיין מחומר נאר אָן צער, אדער אז מ׳זאל האבן בחירה חופשית אָן עונש ווען מ׳איז טאקע בוחר ברע.

ווי כ׳האב אבער געשריבן דורכאויס דעם אשכול, איז דאס אבער נישט געווען גישת הרמב״ם וראשונים. זיי האבן געהאלטן אז עס איז אומעגליך, ואפילו פאר ג-ט, אז ער זאל וועלן און ארויסהייבן רע, וויבאלד דאס גייט קעגן עצמותו ממש. עס איז א לאגישע סתירה קעגן דעם עצם געדאנק ומהות פון ״ג-ט״. עס איז די זעלבע אומעגליך פאר אים ווי דאס אז ער זאל וועלן און באשאפען א צווייטע גאט פונקט ווי ער אדער באגיין זעלבסטמארד. והשתא דאתית להכי אז ״יכולת״, ואפילו כל יכול, איז ממילא בהכרח מוגבל, האבן זיי אפגעלערענט אז באשאפען א וועלט מחומר אבער בלא צער, איז אומעגליך אפילו פאר א כל יכול. ועיין לדוגמא לעיל בדברי דר. אלפרעד עברי, ווי די אידישע ראשונים ופילוסופים זענען געווען גרייט צו איידער באגרעניצן ביי ג-ט אַמניפּאָטענס/כל יכול און/אדער אַמנישׁיענס/יודע הכל, ווי איידער באגרעניצן ג-ט'ס אַמניבּענעוואָלענס און זיין טובו.

‏לענ״ד, הגם ער האט א גוטע כוונה, איז וואס ער ענטפערט נאך א גרעסערע בזיון און לעסטערונג על ה׳, ווי די לשון וואס @שמן למאור נוצט ווען ער איז קובל על הרעות. דאס דערמאנט פון וואס ה׳ האט געזאגט בסוף ספר איוב לחברי איוב (מב ז) לא דברתם אלי נכונה כעבדי איוב. און דאס איז הגם די גמרא בב״ב טז. באשולדיגט איוב (עכ״פ לחד מ״ד) בחירוף וגידוף וע״ש ברש״י ד״ה להפוך. וע״ש בע״ב דאין אדם נתפס על צערו, וואס דאס איז טאקע נישט אזוי שייך דא. עכ"פ (קהלת ז טז) אל תהי צדיק הרבה, ווייל מ'קומט גאר צו, מיט די "פרומע" מהלכים מצדיק צו זיין ג-ט, צו גאר מאכן ערגער און אים ח"ו טערמינען "א רשע וואס מעג". און אונז טרעפן טאקע ביי חטא עץ הדעת בסנהדרין כט. אז כל המוסיף גורע ע"ש, ולהרמב"ם ודעימיה איז חטא עץ הדעת טאקע א משל לסיבת הרעות. והרמז בזה אז בתירוץ על סיבת הרעות זאלסטו נישט פרובירן צו "מוסיף" זיין אין ג-ט'ס יכולת, ווייל עס איז גאר אַן ענין גידוף מיט דעם וואס דו ביסט "גורע" מצדקו טובו וישרותו. סוֺי ניין, עכ״פ לגבי מיר איז נכזבה די תוחלתו זיינער - זיין ״תקווה להבנה״ בזה איז נישט מקויים געווארן ביי מיר.

מ'דארף אין אכט נעמען אז ווי @לעיקוואד/ר' יצחק לאווי זאגט, קען צומאל א שוואכע תירוץ בְּעַד אמונה זיין ערגער צו אמונה ווי א שטארקע קשיא נגד אמונה. (ועיין בדברי רס"ג בהקדמתו לאמונות ודעות.) און דאס איז בפרט ביים פרובירן אַן ענטפער צום קשיא על הרעות, וועלכעס איז א שווערע קשיא וואס, כלשונו של הרמב"ן, "ממנו לבדו נמשכו רבים בכל הדורות לכפירה גמורה".

ואגב, לפי די וועלכע לייגן א שטערקערע דגוש אויף ״רצון״ ה׳ און פערטיג, איז מן הראוי לציין ללשון הרמב״ם במו״נ ח״ג פכ״ה:

אמנם זאת הכת מאנשי העיון אשר חשבו שהאלוק לא יעשה דבר בגלל דבר ואין סיבות ולא מסובבים אבל פעולותיו כולם לפי הרצון ולא יבוקש להם תכלית ולא יאמר ״למה עשה זה?״ אבל יעשה מה שירצה ואין זה נמשך אחר חכמה, יהיו פעולות האלוק ית' אצל אלו נכנסות בחלק ההבל וגם יותר פחותות מפעולות ההבל - כי המתעסק בהבל לא יכוון תכלית והוא נבהל בלתי יודע מה שעושה. והאלוק, אצל אלו, יודע במה שיעשה ומכוון אליו ללא תכלית כלל ולא לצד תועלת.

ער מאכט דארט אוועק אט די דעה.

ועוד, לפי״ז איז טאקע דא א מקום פאר דר. סטיפען לאָהּ׳ס קשיא. והיינו, אז אפשר איז די קשיא פארקערט, אז עס איז א פראבלעם פון גוטס. אפשר איז ג-ט א כל יכול אבער אַמנימעלעוואלענט וכל כולו רע (חלילה) (ובפרט לפי די גישה פון @צומישט און צוחישט וואס וויל אָננעמען אז ג-ט קען בעצם קובע זיין רע אויך), און די קשיא איז א פארקערטע: פארוואס איז דא גוטס אויף די וועלט? און איי אונז זעה׳מיר ווי זיינע געבאטן זענען יא רחמים און מאראל, והיפך א כל כולו רע? אבער די סארט ריין ״רצון״ אָנהענגערס האלטן טאקע אז עס איז כפשוטו ״שאינן רחמים אלא גזירות״ (ברכות לג:) והמה רק לצרף בהן את הבריות. (וממילא טאמער וואלט אַן אַמנימעלעוואלענט גאט באפוילן מצות וואס זעהן אויס ווי אכזריות, וואלט מען אויך געקענט זאגן ״שאינן אכזריות אלא גזירות״. וממילא זענען די מצות וואס זענען באפוילן נישט קיין ראיה. וכמובן איז די מאראלישע געפיהל וואס מענטשן האבן לצדק אויך נישט קיין ראיה, פונקט אזוי ווי די מדות מגונות וואס זענען מושרש אינעם מענטש ויצר לבו רע מנעוריו, זענען נישט קיין ראיה אויף להיפוך. ‏און טענה׳ן אז מ׳האלט דאך אינעווייניג מאראל פאר א העכערע אידעאל ווי די מדות מושחתות הבהמיות בתוך דעם מענטש, העלפט לכאורה נישט. ווארום די כסדר׳דיגע מלחמה צווישן די צוויי, די איד ויצה״ר לרע און די סוּפּעראיִגאָ ויצה״ט לטוב בתוך זיין נפש, ווייל מ׳האלט צדק ויושר אלס העכער אבער ציהען ציהט מען מער לרוע, איז אליינס גורם פאר׳ן מענטש צער און אנגסט.) ועיין לעיל וואו דער רמב״ם האט זיך טאקע שטארק געדינגען מיט די ריין ״רצון״ גישה להמצות.

@סקעפטיקער האט דארט געפרעגט:

סקעפטיקער האט געשריבן: ↑מיטוואך מערץ 20, 2024 12:19 pmוואס טוט זיך מיט צער פאר בהמות וחיות?

אויבן האב איך צוגעברענגט וויאזוי דר. מיכאל מורעי פרובירט צו באגרעניצן די קשיא לגבי צערן של בע"ח. ועיין במה שהבאתי בזה מהרס"ג באמונות ודיעות (מאמר ג פ"י).

***

‏הגרי״ד מבוסטון:

[justify]יישר כח [tag]מי אני[/tag] פאר די צוויי באלערענדע ארטיקלן אין די סעריע פון נחמה, השגחה, ושכר ועונש. ווער עס ליינט דאס איז גאראנטירט א תענוג נפש.


איך האב געוואלט זאגן עטליכע הערות:

נאכן דורכליינען דיינע מאמרים בעיון רב, קומט נאכאמאל צום אויבערפלאך אז טעאדיסי - ווי מער מען וויל דאס מסביר זיין אלס שווערער ווערט דאס ענין. עס איז בבחינת חידה סתימה יש באדם מרעיבו שבע ומשביעו רעב. אז מ’לעבט ווייט פון די קשיא קען מען האבן א שטיקל שלוה, ווי מער דו גראבסט אריין אלס טיפער פאלסטו אריין.

די קשיא למה פרעניות באין לאדם, איז אזוי אלט ווי דער מענטש, מיר קוקט דאס די אלע ענטפערס ווי שיינע אישביצער תורות וואס בארואיגט דעם מענטש בשעת’ן ליינען, אבער די רגע מען מאכט צו דעם ספר, הדרא קושיא לדוכתא. עס איז באקאנט וואס דער תניא זאגט אז א סברה קען נישט אריינגיין אין א כלי, דאס קען נישט ווערן מוסבר ומיושב.

די מאמרים וואס דו האסט נאכגעברענגט פונעם רמב”ם זענען כמים קרים על נפש עייפה. נעם די 2’טער תירוץ וואס דו האסט געברענגט פונעם רמב”ם איבער שלעכטס וואס קומט צום מענטש פון אנדערע מענטשן, מען קען פארשטיין פארוואס הקב”ה צערענט אזוי ווען מען טוט וויי א צווייטן איד, דער אייבערשטער זאגט כביכול, דו צושטערסט מיר די סדרי בראשית, יענער מענטש ליידט פון דיין בחירה, עס איז עפעס וואס איז אים נישט באשערט געווען צו ליידן ס”א ט”ו ספי”ק.

ווי אנדערע האבן אנגעמערקט זע איך נישט ווי די תורות קען העלפן א מענטש בעת צרה, אפילו עס זאל געשען מחמת מאורעות הטבע, אויב זאגסטו אז ג-ט האט דיך נישט געקענט העלפן ווערט די מענטש מער צובראכן. די בעסטער ענטפער איז אז ער וואלט דיך געקענט יא זאגן די סיבה, און אויב דו וואלסט געוויסט די סיבה וואלסטו נישט מיט געשפירט דיין חבר'ס צרה, אזוי ווי די באקאנטער ווארט אז משה רבינו האט דוקא נישט געוואלט וויסן די סיבות הצרות פון כלל ישראל כדי מיט צו שפירן מיט די צרות ישראל. סא דער מענטש איז אין די בעסטער פאזיציע ווען ער איז די ווייטסטע פונעם תירוץ. ווי מער די ראציאנאליזירסט עס אלס שווערער ווערט דאס. ווי מער וידם אהרן עס איז אלס מער אבסראקט, באהאלטן, פריוואט, איז עס.

ווי א קינד וואס לערנט א”ב האב איך אפגעלערנט דעם רלב”ג וואס דו האסט באריכות ציטירט אז ידיעת ה’ איז נישט מגיע אל הפרטים, און דאס מיינט אז ידיעתו ית’ איז בתכלית השלימות בנוגע די כללים, געזעצן, און מעגליכע פרטים, אבער די ידיעה גייט נישט אריין אין די פרטים פינקטליך פון וואס ער טוט. אבער איך קוק דאס אן ממש ווי אריינלייגן א סברה אין א כלי, איך זע נישט וויאזוי די סברה קען אנרירן דעם חומר אפילו, וואו גייט כאפן א נפק”מ אויב הקב”ה ווייסט די עקרי הכללים און נישט די פרטים. גייט עס כאפן אז עס איז דא א מילדערע השגחה אין פינקטליכע פרטים? מיינט דאס אז דער מענטש איז באותו זמן כאילו נעזב למקרים, א פארלוירענע שעפסל אויסגעשטעלט צו די רחמנות פון די לייבן?

איך זיך נישט דא צו פריטשען צו די קווייער, אבער די סברא איז ממש א פסיק רישא. ווי איז דא א מעגליכקייט נישט צו זיין אונטער זיין השגחה?

מיר ווייסן דאך אז באמת איז נישטא קיין חילוק פון טבע ושלא כטבע, נאר דאס איז לסבר את האוזן. אויב גייסטו מיטן יש בעל לבירה האט ער פולע קאנטראל. קאנטראל מיינט ידיעה והשגחה על כל הפרט. נישט קיין חילוק וויאזוי דו דייסט עס בלייבט עס אונטער א ידיעה ברירה בפרטיים ממש.

דו ברענגסט נאך אז עונש קען מיינען אז ער ווערט נעזב למקרים און נישט הקב”ה גייט ברענגן עליהם רעה. נאכאמאל, וואו כאפט דאס א נפק”מ? ווער קאנטראלירט די מקרים? איז דא א פאל אז די טבע והמקרא זאלן מאכן שבת פאר זיך אן א פונקטליכע פראגראמירטע מאפע וויאזוי עס זאל פארן? עס איז כאילו זאגן אז סופער אינטעלידזשענטס גייט אמאל איבערנעמען די מענטשהייט.

למאי נפקא מיניה אויב עס איז יש מאין הגמור, אדער פון א חומר קדמון וואס האט אלץ עקזסטירט? האט הקב”ה ווייניגער עקסעס צו א חומר קדמון? איז ער מער באגרעניצט? אויב וועסטו זאגן אז ער האט געמאכט געזעצן און ער אליין מוז פאלגן די געזעצן, איז דען נישט מעגליך פאר אים צו מאכן א מציאות וואס פארלעצט נישט דעם געזעץ? אזוי ווי תפלה, אדער דביקות בה' הייבט דער מענטש אויף העכער דעם "טבע און געזעץ", מען קען אלץ שפילן ארום דעם געזעץ.

אפשר קען מען צופאסן דאס וואס איך האב אמאל געהערט נאכברענגן, אז ווען די מלאכים געשריגן זו תורה וזו שכרה, האט דער אייבערשטער געזאגט אז נאך איין ווארט איך הער און איך מאך חרוב די וועלט. דאס הייסט אז ג-ט האט געזאגט אז די טרערן פון רבי עקיבא איז וויכטיג פאר די עקזיסטענץ פון די וועלט, תפלה איז די עסענץ פון די בריאה, אזוי אפערירט די וועלט, און עטץ האטס זייער א גוטע טענה זו תורה וזו שכרה, און אויב הער איך נאך א ווארט מוז איך חרוב מאכן די סיסטעם וואס פאדערט יסורים און תפלה.


מיין עיקר קשיא איז, אז אויב עפענסטו אויף איין פיצעלע מחט אז ג-ט איז כביכול באגרעניצט צו א געוויסע שטח דאמאלט וואו גייסטו זיך אפשטעלן? אפשר איז ער מער באגרעניצט וואו דו מיינסט?

פארוואס קומען רעות? וועגן עבירות, פארוואס איז דא עבירות ווייל עס איז דא א נסיון, פארוואס איז דא א נסיון וועגן נהמא דכיסופא. פארוואס איז דא רעות פאר גוטע? ווייל דאס איז מחמת חומרו. פארוואס האט ער די שווערע לעבן? ווייל זיינע מעשים האט אים צוגעפירט צו זיין מושגח ביי אזעלכע סארט מעשים. פארוואס שיינט די רשע? ווייל די מקרה קען האבן אזוי צוגעפירט. פארוואס ליידט די קינד? אפשר צוליב מכסת קנינם. פארוואס האט די טאטע באקומען די עונש פונעם קינד? ווייל ער האט געזינדיגט. פארוואס האט ער געזינדיגט? צוליב די יצר הרע. פארוואס איז דא די יצר הרע? צו מנסה זיין? פארוואס געווינט איינער יא די נסיון און א צווייטער נישט? ווייל יענער האט געבעטן דעם אייבערשטען. פארוואס האב איך גרעסערע נסיונות? כל מי שגדל מחבירו יצרו גדול ממנו. פארוואס האט מען חבר געזיגט דעם יצר? אלמלא היה עוזרו אינו יכול לו. פארוואס האט מיך דער אייבערשטער נישט געהאלפן? ווייל האסט נישט געבעטן. אויב האב איך געבעטן פארוואס בין איך דורכגעפאלן? האסט נישט גענוג געבעטן. תפלות העלפט. נישט אלץ. די גמרא דעבאטירט דאס. דיינע זכות אבות האט געהאלפן. עס איז ענדלאזע ציקל, וואס קומט אלס צוריק צו אנפאנג.

איך וועל מסיים זיין מיטן רמב"ם במס' סנהדרין פרק חלק: נחלקו בה ר"ע ור"א אי עשרת השבטים עתידין לחזור לעתיד, וכתב הרמב"ם בפירוש המשנה: כבר הזכרנו לך כמה פעים שכל מחלוקת שתהיה בין החכמים ואינה תלויה במעשה אלע קביעת סברה בלבד אין מקום לפסוק הלכה כאחד מהם.

די אלע שמועסן, מחלוקות הראשונים זענען סברות, געדאנקן, תורות, ואין מקום לפסוק הלכה כאחד מהם.[/justify]