מיין טעזע איז
נישט אז טאמער ״צווינגט מען אריין״ צו גלייבן אין ״עפעס״, ואפילו א גאט מוגשם ממש, איז דאס נישט גענוג לבסס שמירת התורה והמצות. אוודאי איז דאס גענוג, און אט וועגן דעם האט דאס דאך געברענגט א פולמוס אויפ׳ן רמב״ם וואס האט דאס אפגעשוואכט. אין אנדערע ווערטער, איך בין מסכים צו די הנחה:
אמונה בגאט (מוגשם) ← בסיס לשמירת המצות
וואס איך בין נישט מסכים צו, און וואס מיין טעזע אין די אשכול איז, איז אז די
אינווערס דערפון, פאר א בר דעת, איז נישט אמת. איך דינג מיך אויף דעם:
~אמונה בגאט (מוגשם) ← ~בסיס לשמירת המצות
אז אויב ס׳איז נישטא קיין אמונה אין ״עפעס״, דאן איז נישטא קיין בסיס לשמירת המצות.
און איך שטארק דאס מיט׳ן זאגן אז אָלטימעטלי וועט דער וואס איז דאס טאקע אזוי מבסס,
אויך מודה זיין אז זיין בסיס איז באמת
נישט ״עפעס״.
לגבי דיין שאלה וואס דו פרעגסט, ווי אזוי איך פארשטיי דאס, אז ביי יעדן איינעם איז דאך, עכ״פ ״מעיקרא״, געווען דעם בסיס לשמירת התורה ״ג-ט״, און אזוי איז דאס געווארן אינגרעינד אין אים מילדותו? איז קען טאקע זיין אז איה״נ. אבער איינמאל דאס איז שוין אינגרעינד, און דערנאך קומט ער צו לההכרה אז די גאנצע מושג פון ״ג-ט״ איז נישט שייך צו זיין אין א דיסקאָרס אויף למעשה, ואפילו ווען דאס איז א גענוג שטארקע הכרה אז יעצט קען דאס שוין נישט זיין פאר אים א בסיס דערצו, פאַלוֺיט אבער
נישט דערפון אז יעצט קען שמירת המצות נישט האבן פאר אים אַן אנדערן בסיס. וממילא איז דאס ענליך צו וואס איך האב
דא צוגעברענגט מהבּוּדהאַ (וויטגענשטיין האט אויך
געזאגט ענליך). ווי געזאגט, דינג איך זיך אויפ׳ן
אינווערס הנ״ל פאר אַן עדאָלט בר דעת. צי מ׳קען
מעיקרא אינסטילן דעם בסיס אָן אמונה ב״עפעס״ אין די פארעם פון א ״ג-ט״ (מוגשם), איז א גוטע שאלה. אויף דעם איז טאקע דא די געדאנק בהרמב״ם פון
אמונות הכרחיות כדציינתי.
ואיה״נ אז א בסיס דערצו יעצט, פאר אזא סארט חכם ובר דעת שכבר בא לההכרה הנ״ל, קען זיין מכח דעם אז ״דאס איז גערעכט מחמת
סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם און וואס די ארומיגע כלל נעמט אָן אלס ריכטיג״. אדער מחמת א געפיהל בשורשו וכעין שיטתו של דוד הום
שהבאתי לעיל בזה לגבי מאראל בכלליות, וואס איז דאס מייסד
קודם לשכל, אז דאס איז ״ריכטיג״. אבער איך ווייס נישט צי דאס מיינט אטאמאטיש א הכרח אז ער מוז צוקומען דייקא צו ״ג-ט״ לבסס. כאמור, ביי ביידע פון די צוויי סארט בסיס, האט דאס א סעקולארע ענעלאג צו וואס קען מבסס זיין פאר איינעם נארמאטיווע מאראל בכלליות.
וואס דו קענסט זאגן איז, אז די ״געפיהל״ למאראל,
אט דאס מיינט ״ג-ט״. אזוי
טענה׳ט טאקע ר׳ דוד ארון אין א שמועס מיט דר. דוד באשעווקין.
יעצט, העווינג סעד אָל דעט, ווייסט דאך יעדער איינער אז, חוץ פון דא אין דעם אשכול, בין איך אליין דאך
יא עוסק דא אין שטיבל, און איך שמועס
יא, איבער טעאלאגישע נושאים און איבער ״ג-ט״ מערערע מאל - סיי פון אַן אקאדעמישע/מחקר פּערספּעקטיוו, און סיי פון א תורה׳דיגע תלמוד פּערספּעקטיוו. אין אנדערע ווערטער, עס שטעלט זיך לכאורה א סתירה מיט וואס איך זאג דא כסדר דורכאויס דעם אשכול. איך גלייב, לפי הבנתי, אז דאס איז דאך א חלק פון די אלגעמיינע קשיא וואס
@אלפא וויל
ארויסברענגען.
אבער איך האלט נישט אז דאס איז באמת א סתירה
(א פראבלעם וואס @אלפא דערמאנט לגבי שפראך אין די סארט נושאים בכלל - נושא האשכול…). ואסביר כוונתי. ווי וויטגענשטיין ברענגט ארויס (אין קורצן), און מ׳נוצט דאס טאקע צו לינדערן עטוואס דעם
פראבלעם פון רעליגיעזע שפראך, איז ״שפראך״ אָלטימעטלי א ״
געים״ וואס מענטשן שפילן צווישן זיך, עפ״י גדרים, כללים, און רוּלס וואס מ׳מאכט און שטעלט אפ דערינען פאר א קאנטעקסט, איבער וואס האט מיינונג און וואס האט נישט אין די קאנטעקסט. וממילא, למשל, אויב שטעלט מען אראפ דעם דאָמעין אָוו דיסקאָרס איבער גאט׳ס בארד
(בקבלה?), קען מען בעצם דן זיין איבער דאס אויסזעהן פון זיין בארד און די כאראקטעריסטיקס דערין וכו׳ וכו׳ וכו׳ ארויף און אראפ באריכות. עס איז נישט שייך צו פרעגן דערויף ״דו גלייבסט אבער טאקע אז ג-ט האט א בארד?!״, וויבאלד ער איז עוסק בתוך די גדרים וואס מ׳האט דא אראפגעלייגט פאר די קאנטעקסט, און ער שפילט די שפראך געים לפי די קאנווענשאנס וואס מ׳האט דא. דאס אלעס קען זיין אפילו בלא יודעים און סאָבּקאַנשׁעסלי.
(דאס דערמאנט מיר אז ביי א חבר א חכם מיינער, וואס ס׳איז אים לעצטענסט געבוירן א מיידל, ווען איך בין צוגעגאנגען צום קידוש,
וואס דאס אליינס געבט מען אויך נאר מחמת סאָשׁעל קאָנווענשאן, האב איך געהערט ווי מ׳וואונטשט אים כסדר, ״זאל דער אייבערשטער העלפן זאלסט זעהן אסאך נחת״ אא״וו. ווען איך בין צוגעגאנגען צו אים האב איך אים געזאגט, ״וויטגענשטיין זאגט דאך אז שפראך איז א געים לפי די רוּלס וואס מ׳לייגט אראפ אין דעם, און די וואס שפרעכן דאס זענען זיך מכניע צו די רוּלס. איז טוה איך אויך אזוי: זאל דער אייבערשטער העלפן אז זאלסט זעהן אסאך אסאך אידיש נחת.״)
עכ״פ בעצם קען מען האבן פילאזאפישע דיסקאָרסעס איבער ״ג-ט״ אין שפראך, ואפילו איבער א גאט מוגשם ממש, ואפילו וואו ער אליין איז ממש א
פּאזיטיווע אטעאיסט דערין לגמרי. וואו עס ווערט שווער איז ווען מ׳וויל מבסס זיין דערויף עפעס השלכות למעשה ממש, וואס דאן דארף דאס דאך צוקומען לאמונה, וואס ההאמנה איז שמצייר בשכלו ממש
ואינו ענין הנאמר בפה,
וכדכתב הרמב״ם; ער שפילט שוין נישט עכט די געים (צי מחשבה ארבעט מיט שפראך ולשון ממש איז
א מבוכה; ואולי אפשר לחלק ווען עס איז סאָבּקאַנשׁעסלי, און ער שפילט אט די געים ווייטער אפילו סאָבּקאַנשׁעסלי).
ובפרט וואו אפילו אינעם געים אליין, וועט מען דאס האלטן אין איין נעגעיטן און זאגן ״עס איז נישט באמת אזוי, און וואס קען איך קליינע מענטשעלע פארשטיין.״ דא ווערט נולד פאר׳ן חכם דעם פראבלעם אז דאס קען נישט יעצט זיין א בסיס להשלכותיו למעשה ממש.
(כמובן, אז דאס גאנצע ענין פון האבן א בסיס איז א לאגישער. און ווי איך ברענג דאס דאך טאקע ארויס מיט לאגישע סימבּאלן (←). גיין טענה'ן, עפ"י לאגיק, אז עס פעהלט נישט אויס בכלל צו האבן א בסיס דערצו, וה"ה לכאורה צו טענה'ן אז עס איז נישט מבוסס אויף עפעס בלאגיק, אדער אז עס איז מבוסס אויף עפעס וואס מאכט נישט קיין מענשטליכע סענס, ברענגט לכאורה צו צו אריסטו'ס פראבלעם. ויש לדון. "געפיהל" גרידא קען לכאורה יא זיין אקסיאמעטיק אויף מבסס צו זיין דערויף בלאגיק, און, כנ"ל, קען מען דערנאך דן זיין פסיכאלאגיש פון וואו און פארוואס די געפיהל קומט און איז דא מעיקרא.)
*
אגב, לגבי וואס
@ברוך שפינוזה דערמאנט, איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען צו וואס דער אפודי איז
מפרש דעם רמב״ם במו״נ ח״א פנ״ד: כי הדיעות הבלתי אמתיות לא יתקיימו בנפש האדם אבל ישכחם במעט סיבה ע״ש. (ואולי משום הא איז בדורינו, וואו מ׳האט מער
עקסעס צו חכמה, מדע, און אינפארמאציע, איז ווי עלטער אזא סארט מענטש ווערט, ווערט ער ווייניגער ״פרום״ בענין גלויבונג. אולי. אויב איז דאס טאקע אזוי.)
אלפא האט געשריבן:הגם לגבי דעם שאלה פון דעם אשכול גלייב איך אז רובא דרובא רעליגיעס דארפן צו מסכים זיין אז גאט האט אן אחיזה אין מציאות באמת - דלא כהרמב״ם.
FTFY
***
לגבי וואס איך האב דערמאנט
פריער איבער הגדרת ״
עקספּערטיִז״ לגבי מאכן טעותים, איז דאס וואס דער פיזיקער ניִהלס בּאָהר האט געזאגט:
An expert is a person who has made all the mistakes that can be made in a very narrow field