דער זוך האט געטראפן 28 רעזולטאטן: קאַנסטראָקשעניזם

החיפוש בוצע על-פי שאילתה: קאַנסטראָקשעניזם

דורך מי אני
דינסטאג מערץ 19, 2024 3:05 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

לגבי דעם געדאנק פון ״לץ״, שרייבט דער מלבי״ם על הגדרת ״לץ״ במשלי (א כב) לפי מה שגידר מהו ״חכמה״ אז דאס קען נאר זיין דייעלעקטיק לעומת דעמאנסטרעטיוו:
הלץ ילוצץ על חקי החכמה מפני שלא ישיגם בדעת ברורה אבל אינו שונא דעת, ולא יליץ על דבר שבא עליו מופת.

הלץ מתלוצץ על החכמה מפני שאין עליה מופתי הדעת, והוא אינו שונא את החכמה מפני שאינה יודעת בידיעה ברורה, והם אין מקבלים אותה בקבלה ע״י המוסר ויראת ה׳ מפני שלצון חמדו להם על דברי אמונה שאין עליהם מופת.
ולהלן (ט ז):
יש הבדל בין ״מוסר״ ל״תוכחת״, שה״מוסר״ הוא ע״י יראת העונש וה״תוכחה״ היא ע״י וכוח השכל וראיותיו. והלץ לא יתלוצץ על ראיות השכל, רק יתלוצץ על חקי החכמה מפני שאין עליה מופתי הדעת, ועקר סמיכתה היא על יראת ה׳ שהיא מוסר חכמה, שצריך לקבלה מפני שהיא נתונה מה׳ וצריך לירא מה׳ ומענשו, וכמ״ש יראת ה׳ ראשית דעת, וזה לא יקבל הלץ, אחר שלא יש ע״ז מופת השכל.
ולהלן (יד ו-ז):
הלץ הוא המתלוצץ על חקי החכמה מפני שאין על חקי החכמה מופתים, רק הם מקובלים, וצריך לקבלם בענוה ובאמונה. אבל הלץ שדרכו ללוצץ ילוץ על החכמה, אבל לא ילוץ על הדעת שהוא על דברים הנודעים במופת או ע״י החושים.

הלץ אינו מתלוצץ על הדעת, רק על החכמה, מפני שאין עליהם מופתים, ובאו בקבלה לא בידיעה ברורה, ואם היה משיגם בדעת ברורה לא היה מתלוצץ, רק מפני שביקש חכמה ואין, לא בא לכלל תבונה, שהוא אחר החכמה, שאז היה הדעת נקל בעיניו.
ולהלן (טו יב):
הלץ הוא המתלוצץ על חקי החכמה והמוסר יען שאין יכולים לבררם לו בראיות השכל, אבל על התוכחה שהוא וכוח השכל בראיות לא יוכל להתלוצץ
דאס קען גיין אין איינקלאנג מיט דעם אז הומאר קען גיידן צו חכמה, זייענדיג אז עס קען טאקע צייגן צו דעם אנדערן דייעלעקטיקן דרך בהחכמה.

***
מי אני האט געשריבן: זונטאג אפריל 02, 2023 10:13 pmאיך האב צוגעברענגט פון דר. דוד ביאלע:
Although Maimonides holds that a chain of negations leads ultimately to the affirmation of God's unity (albeit in the form of a negative proposition), it could just as well against Maimonides' intention lead to the final, big negation of atheism: a God so transcendent that "he" cannot be described is virtually a God that doesn't exist
וע״ע במש״כ כאן וכאן.
דר. אנטאני פלוּ האט געמאכט א משל דערין עפ"י דר. דזשאן וויסדאם.

צוויי מענטשן זענען געגאנגען אין וואלד און געטראפן א מקום וואו עס וואקסט אסאך בלומען אבער אויך אסאך קמשונים ועשבים רעים. איינער האט געהאלטן אז די פלאץ מוז האבן א גארטענער וואס נעמט קעיר דערפון, בשעת דער צווייטער איז געווען סקעפּטיש און געהאלטן אז עס איז נישטא. האבן זיי צוויי דארט חונה געווען אפאר טעג און געווארט, אבער גארנישט געזעהן אז איינער זאל אָנקומען. האט דער וואס האט געהאלטן אז עס איז דא א גארטענער גע'טענה'ט אז דער גארטענער איז אומזעהבאר. האבן זיי דארט אויפגעשטעלט אַן עלעקטראנישע גדר מיט הונט וועלכע גייען ארום. אבער נאכאלס גארנישט. זאגט דער גלויביגער אז דער גארטענער איז אומזעהבאר, האט נישט קיין שמעק, ווערט נישט אפעקטירט פון עלעקטריק, קען דורכגיין א גדר, מ'קען אים נישט פיהלן, און ער קומט כסדר באזוכן דעם גארטן דא. פרעגט דער סקעפּטיקער "אז וואס איז דיין יעצטיגע טענה אנדערש פון אַן אימעדזשינערי גארטענער, אדער איינס וואס עקזיסטירט אינגאנצן נישט?"

ווי דר. פלוּ שרייבט דארט אינעם נמשל:
When the Sceptic in the parable asked the Believer, "Just how does what you call an invisible, intangible, eternally elusive gardener differ from an imaginary gardener or even from no gardener at all?" he was suggesting that the Believer's earlier statement had been so eroded by qualification that it was no longer an assertion at all
און דאס ליגט בתוך דר. בּיאלע'ס און דויטשער'ס געדאנק אז (עכ"פ נעגאטיווע) אטעאיזם ליגט שוין בעצם בתוך דאס אידישע טראדיציע. וואס יהדות איז איז א רעליגיע של מעשה מער ווי אמונה.

דאס דערמאנט אויך פון בּערטראנד ראָסעל'ס באקאנטע משל פונעם טשייניק אין ספּעיס, וואו דער וועלכע טענה'ט בעד דעם עליו הראיה, און נישט פארקערט אויף דאס אפצופרעגן. וכידוע אז ווען מ'האט אים געפרעגט אז אויב ווען ער וועט ארויפקומען אין הימל און ג-ט וועט אים פרעגן "פארוואס האסטו האט נישט געגלייבט אין מיר?" וואס וועט ער ענטפערן? האט ער גע'ענטפערט, "נישט גענוג עווידענס, ג-ט. נישט גענוג עווידענס." (ועיין כאן.) ועיין בדברי אליעזר יודקאווסקי.

ובזה שרייבט דר. סקאַט הערשאוויץ לגבי דעם אז אפילו ילדים מתפלסים:
"Is God real?” Rex asked a lot when he was little. We send him to religious school, so he’s learned a lot about God, or at least the stories that Jews tell about God. We send him, in large part, so that he will know those stories. We want him to feel at home in his community and culture

But as he learned the stories, he’d ask, insistently, “Is God real?” From all I’ve said so far, you might think that I tell him no. But I don’t, for two reasons. First, I am not sure; I’ll say more about why in a moment. Second, and more important, when a kid asks a Big Question, I think it important to start a conversation, not cut one off

So I never say yes or no. Instead, I share a range of views: “Some people think that God is real and that the stories we read in the Bible happened, just the way they are told. Other people think that those stories are just stories, which people made up to explain things they didn’t understand.” Then, I ask: “What do you think?” And I take Rex’s response seriously, not as a conversation stopper but as a conversation starter. If Rex says that God is real, then I’ll want to know what makes him think so, whether he’s noticed that the stories in the Bible don’t quite add up (there are two creation stories, for instance), and why so many bad things happen in the world if God is real and could stop them. If he takes the other path, if he says that the stories are just stories, then I’ll ask him why so many people take them so seriously, how he would explain the existence of the world, and so on

The conversation has to be pitched to a kid’s capabilities. And you shouldn’t think that Rex and I spend hours sitting by the fire, sipping brandy, and sifting life’s mysteries. Most of these conversations are short — often just a minute or two. But they add up over time. Sometimes in surprising ways

“Is God real?” Rex asked. He was four. We’d had this conversation a lot, so I skipped straight to the question: "What do you think?" “I think that, for real, God is pretend, and for pretend, God is real,” Rex announced

I was stunned. That’s a profound thought for a four-year-old. It’s a profound thought for a forty-year-old too. I asked Rex to explain what he meant. “God isn’t real,” he said. “But when we pretend, he is"
דאס רירט אָן אויפ'ן געדאנק פון סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם אין דעם, וואו הסכמת הכלל מאכט דאס טאקע עכט (ואפשר לטעון אז דאס איז מער ווי סתם פיקשינעליזם).

*

ר׳ הלל רחמני זאגט במשנתו של הראי״ה:
Rav Kook argued that the non-believer can never reject the true image of God. For a monotheistic God, a priori, can never be defined. The moment one characterizes God (i.e. "Almighty," "Never-ending" etc.), thereby ascribing some form and shape to God, one has created a false image (see Rambam, Hilkhot Yesodei Ha-Torah 1:7-12). The non-believer, therefore, can at best deny a form of God which he has developed in his mind. This is indeed true, because in order to negate a concept one first needs to define that which he denies, prior to declaring that it does not exist. Once a person paints a static picture of God, by definition he has limited God: the real character of God can never be defined by human faculties
 
Rav Kook argues, however, that the arguments of the non-believer do have subsequent positive value. Since the non-believer has successfully shattered an image of the Divine, which may in fact be a common image in the religious community, he has assisted the world in re-thinking its concept of the Divine. This non-believer has actually smashed a popular image, and forced the religious man to find a more complex and deeper perception of God. The heretic denies the standard religious notion of God, thus requiring the development of a new, refined conception. Ironically, the religious community gains nourishment from the non-believer

Rav Kook argues that a positive spark does emanate from the depths of the non-believer's arguments. The non-believer challenges the religious man's concept of the Divine, forcing the religious man to re-assess his perceptions. Not only does this strengthen the religious community by demanding a re-evaluation, it is also necessary for the community's continued development. Since God is a priori undefinable, the religious community's perceptions of the Divine, and their consequent behavior, must constantly be revised. Hence heresy, "kefira," is the only dark force capable of contributing to world perfection

*

וויקיפידיע ברענגט צו:
In general, formulations of Jewish principles of faith require a belief in God (represented by Judaism's paramount prayer, the Shema). In many modern Jewish religious movements, rabbis have generally considered the behavior of a Jew to be the determining factor in whether or not one is considered an adherent of Judaism. Within these movements it is often recognized that it is possible for a Jew to strictly practice Judaism as a faith, while at the same time being an agnostic or atheist. Reconstructionist Judaism does not require any belief in a deity, and certain popular Reform prayer books, such as Gates of Prayer, offer some services without mention of God. Jewish atheists who practice Humanistic Judaism embrace Jewish culture and history, rather than belief in a supernatural god, as the sources of their Jewish identity. A 2003 online poll in the United States found that only 48% of self-identified Jews believe in God
***

דר. בּעווערלי קלעק שרייבט במשנתו של דר. וויקטאר פרענקל:
Rather than thinking about ‘the meaning of life’, the vital thing is to “think of ourselves as being questioned by life . . . Our answer must consist, not in talk and meditation, but in right action and in right conduct”. To claim that Frankl is not religious is to miss the point. There is something pro­ foundly religious in his desire to ‘connect us again’ to each other and to the world.8 In the lived experience of religious practice we meet a God who is not abstracted from such striving; a God framed by and in community. God is ‘an event’ (Moltmann 1981) or ‘a relationship’ (McFague 1982)
דורך מי אני
מאנטאג מערץ 18, 2024 5:35 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

דר. סטיווען קעפּנעס ברענגט צו אין זיין אנאליז איבער נעגאטיווע/עפּאָפעטיק טעאלאגיע כהיום:
The neo-Kantian Jewish philosopher Hermann Cohen, who follows in the tradition of negative theology, suggests that God can be loved as an “Idea” alone — no Being, no reality to God is required. In the thought of Martin Buber, all theology is presented as a species of I-It language that puts the “Eternal Thou,” or God, into categories and concepts, like a thing that can be described as opposed to a Thou whose wholeness can never be encapsulated. Emmanuel Levinas, too, speaks of the theological tradition as a failed attempt to contain the infinite God in a defined “totality.” Levinas calls for an end to metaphysics and attempts to establish ethics as first philosophy built upon the face of the suffering other as its touchstone. What Levinas seeks is “God beyond being,” a formulation that we also see in his book, Otherwise Than Being. This God, one might say, is absolutely transcendent and as such, according to Levinas, “does not have a meaning” and “is not a concept at all.” In his apophatic formulations, Elliot Wolfson tells us that even negative theology says too much about God and remains within the spectrum of what he calls Western “theomania”; it is better to behold God in self-contradictory theological poetry and radical nothingness

All of these modern and postmodern Jewish forms of apophaticism follow the limitations established by Kant when he relegated what he called “onto-theology” to the unknowable “noumenal” realm that was inaccessible to rational thought. They also follow the dictates of the empiricists whose foundational epistemologies required “self-evident truths” on the model of mathematics and empirical evidence delivered through the scientific method to establish the truth of belief claims. Since God and theology could not meet these narrow criteria for what counts as knowledge, modern theologians turned away from traditional philosophy as the basis of theology, and they turned toward the existential experience of the individual, the aesthetic strategies of myth, the thick descriptions of phenomenology, and then to the radical denial of the whole meaning-making project of religion and culture in postmodern deconstructionism

What all the post-Enlightenment and postmodern negative theology and apophatism do to Jewish theology is to make it impossible to really say anything positive at all about God. As Jacques Derrida has said, “[A]pophasis inclines almost toward atheism.” So I think it not wrong to say that postmodern negative theology really signals the end of theology even as, it speaks of the end of philosophy and the long Western tradition of using human reason to form knowledge of the world, of humans, and of God
ער ברענגט אבער צו פון דר. עלווין פּלענטינגאַ (וועלכער האלט אז די וואָראָנט פאר אמונה בה׳ קען זיין ראציאנאל בּעיסיק):
Plantinga argues, however, that just because we cannot accept all that our perception and religious tradition teaches about God, and just because our knowledge cannot comprehend all that the nature of God includes, it does not mean that all of theism must be rejected. Here, Plantinga addresses both the skeptic and the negative theologian when he argues that ignorance of the totality of God does not discount partial knowledge:

Is there really a substantial reason for believing that we can’t think or talk about God? . . . No doubt there is appropriate caution here. And no doubt it is true that we can’t comprehend him, if to comprehend God is to know a significant proportion of what there is to be known about God. But of course that doesn’t mean we can’t think about God at all and it doesn’t mean that we can’t know some extremely important things about God
ער שטעלט דאס צאם מיט דר. וויליאם דזשעימס׳ פּרעגמעטיזם.

ער טענה׳ט אז די שפעטערע דגוש בפילאזאפיע אויף נעגאטיווע טעאלאגיע איז צושטאנד געקומען פון די השפעה פון קאנט׳ס חילוק אין עפּיסטעמאלאגיע צווישן דעם פענאמענאן פון א זאך און די מקרים וואס עס האט וואס מ׳קען משיג זיין, און דעם נאמענאן פונעם זאך זעלבסט ממש וועלכע מ׳קען נישט. און ״ג-ט״ איז די נאמענאן פון אלעס. און דאס אליינס איז נשפע געווארן פון ניוטאנ׳ס פיזיקס, וואו אלע געזעצן בהעולם, די פענאמענאן פונעם יקום, זענען ממש קבוע וקיים און דיטערמעניסטיק; וממילא נאר אויף דעם איז שייך צו פירן א דיון. אין אנדערע ווערטער, בהעולם איז פארהאן א קלארע עמפּירישע חילוק צווישן דעם פענאמענאן און דאס נאמענאן דערפון. משא״כ כהיום ווי ״פרייהייט״ איז (מער-ווייניגער) אָנגענומען בתוך די (קוואנטום) געזעצן פונעם יקום ממש:
Much of modern Jewish thought was developed on the Continent in German speaking lands. This means that the effect of Kant on Jewish philosophy and religious thought is immense. We can see the assumptions of Kant’s epistemology — most notably the separation of the phenomenal and noumenal worlds and the critique of classical metaphysics — in the religious thought of Cohen, Buber, and Levinas, the canonical thinkers of modern Jewish philosophy

However, the assumptions (and limitations) of Kant’s epistemology can be traced to his 18th century Newtonian physics. This mechanistic and deterministic model has little place for freedom and creativity in the workings of the universe. Therefore God, who must certainly be free if God is to be able to do any of the things we expect of God (create, judge, will) is relegated to the unknown noumenal realm. However, what if the cosmos itself is a dynamic and changing system full of spontaneity and creativity? What if “freedom,” then, is a basic element in the fabric of the cosmos and a reflection of God as creator of the cosmos? This is precisely the view of cosmology today, so that a notion of God as free — and, indeed, of all life, animal and human, as free from an absolute, fixed, and determinate form — makes rational sense

And what of Kant’s famous notion of the thing in itself? In Kant’s own day, the philosopher Friedrich Jacobi questioned the contradictory claims made by Kant for the thing in itself. If we cannot know the thing in itself, how do we know that it is there at all? The thing in itself then suffers from the same problem as God in negative theology: it is an entity that we assume exists, yet at the same time we cannot know that it exists

What these criticisms of Kant’s epistemology suggest is that his a priori principles must give way to more sophisticated understandings both of the mind (in cognitive science) and of the world (in quantum mechanics, sub-atomic particles, the space/time continuum, genetics, etc.) When these advances are taken into consideration, the barrier to knowledge of the thing in itself appears to have been crossed, and the very notion of the thing in itself unnecessary. Certainly there will always remain mysteries about objects and beings in the world, including God, but the categorical attempt to set aside rational attempts to understand these realities as part of an unknowable noumenal realm does not make sense
ער פאר זיך טענה׳ט בעד א פּאזיטיווע טעאלאגיע:
I no longer think that we must accept the limitations on the use of traditional logical forms like deduction and the syllogism and propositional forms of truth that pragmatism and postmodernism attempt to impose upon thought. The Jewish pragmatist philosopher Peter Ochs often has said that traditional logic and propositional statements of truth work for many expressions of truth. In everyday living and thinking, we are constantly deducing from the general to the particular case: given the standards of an A paper, this is a B; if this governmental policy is unjust, then that one is barely civil. In everyday speech we present propositions: it is cold; he is tall; they are generous, and we have been stingy. We need complex semiotics to express the more difficult epistemological challenges: for example, the making of scientific hypothesis (thus abduction), poetic discourse and the complexities and paradoxes of theology (thus rhetoric and textuality). However, propositional statements like “God is good”, “God is eternal”, “God is wise”, or “God is creator”, while not adequate to all that we might want to express in a theology, remain excellent formulations of aspects of God’s nature and reality. They communicate knowledge of God and can stimulate contemplation, exploration, and the development of theology. Given God’s ultimate unknowability and difference from us, all propositional statements about God need to be regarded with some suspicion as too facile, too simple. At the same time, as the Talmud says, “God speaks in human language.” We are in our rights to use human language to speak about God. Here, medieval philosophers like Crescas in the Jewish world, Aquinas in the Christian, and Averroes in Islam developed ways of speaking propositional truths about God as a series of “perfections” that are part of God’s very essence and therefore not accidental attributes that we normally use to describe a being’s qualities and characteristics. And finally, medieval reason has the advantage of allowing for divine participation in reason through the “active intellect” of God. This divine element in rational thought then elevates philosophical exploration to a form of contemplation that at once could be called the quest for truth and also a kind of prayer

Otherwise, the negation of all meaning which is presented as exalted as a form of revelation in itself, leads to the end of theology: like an uroborus eating its tail, it destroys itself in the very act of positing itself

In the specifically Jewish context, it is hard to imagine how Judaism could continue with radical apophatic theologies since, if nothing at all can be said about its God, the commandments lose their anchoring in a commanding presence. It is hard to imagine how this God could be conceived as entering into history to give the Torah or redeem the Israelites from slavery. Thus, as well as marking an endpoint for philosophy and theology, I would offer that postmodern apophatism also signals something of an end to Judaism. Therefore, having come to this end, I see no option but to begin again

In some ways, the assertion of the “complete existence of God” in all senses of the word ‘existence’ is all that must be said to propose a theological realism and positive theology. God’s existence is neither dependent upon the existence of the world nor upon the human mind. It is complete and sufficient unto itself, and so it cannot be reduced to any non-divine existence. Indeed, if there is to be a reduction, it must be a reduction of the world and humans to God, since God is the creator and sustainer of “the existence of all else.” For Maimonides, God’s existence is “the first and most fundamental principle” of Judaism. This is where it all begins. Negative theology, then, is about whether or not human cognition and language is appropriate to comprehend the nature of God. It has none of the modern doubts about the existence of God, and certainly none of the postmodern sense of God as the abyss or nothingness that defies meaning. God is, for Maimonides and all of medieval theology, not a negative at all, but an intense and infinite positive. Indeed, in the words of the neo-Thomistic theologian Etienne Gilson, God’s being is “the very excess of positivity which hides the divine being from our eye.” God’s positivity is “the light which lights up the rest“

In philosophical terms, in naming himself as Being, God is declaring God’s aseity. To use the language of Kant and Heidegger against them, in declaring God’s name “I Am,” as absolute being, God is making the primary statement of “onto-theology.” It is God and God alone that provides all there is with an ontology, its basis for existence. This means, furthermore, that nothing else ranks as true and real as God does

I would suggest that, at the very least, what is to be gained from a return to medieval theology for the projects of theological realism and positive theology is the first principle that God exists as sufficient and absolute Being and that God’s existence provides the ground and sustenance foe all other beings. The Being of God as absolute Being must be considered a rational option to explain the basis of all that is, or what has been called “metaphysics,” given the failures of foundationalism and Kantianism as epistemological models, the failure of materialist reductionism to physics and chemistry with the weak explanation that the most complex forms of life emerged through processes of accident and chance, and, finally, an epistemology based upon probability and not certainty. This belief, as I have suggested, is enough to establish a positive theology, since it asserts the existence of God as ontological basis of what is real, irreducible to the world and to human thought. The belief in God as absolute Being is a rational belief, one could say, because it does what reason does: it “makes sense” of the world — of its origin, of its existence, and of its order. God as absolute Being is a positive assertion and not a negative one because it presents God as the fundamental given behind all other givens, the fundamental “yesh” or “yes” before the “ayin” or “no” that might detract from what is given. Is the theistic assertion of a primal and sufficient Being an incontrovertible fact of metaphysics? Can we explain all that is without this Being? Yes, sure. But, at this point in human history and science, given what we know, we can no longer say with the modern and postmodern atheists that this theistic belief is irrational

Furthermore, if belief in God’s absolute existence is rational, there is, as I suggested, a structure, an order, and a telos that is established in the universe, and this provides the structure of the monotheistic religions. We can see this from what Gilson says about the implications of God’s sufficient Being: “If God is Being, He is not only total being…He is more especially true being: verum esse. And that means everything else is only partial being and hardly deserves the name of being at all.” If God is absolute and complete Being, we are obviously less so

The contemporary neo-Thomist theologian Norris Clarke speaks of theology as having an “outer and inner path.” The outer path is the path of the medieval philosophers, and the inner path is the path of the psalms and prophets. The outer describes God as distant absolute Being, the inner describes God as person and focuses on our relationship to Him
ולגבי די עקידה, ברענגט ער צו פון דר. יהודה (דזשערוים) געלמאן:
Gellman takes the notion of double-mindedness from scripture itself. He uses it to explain Abraham’s mindset in going out to sacrifice Isaac after being commanded by God to do so. One the one hand, Abraham had to believe that he would not have to sacrifice Isaac, that God “would provide” a way out. On the other hand, he had to believe that he would have to sacrifice Isaac. Without this “double-mindedness,” we cannot understand the trial that God had put Abraham through. Without this paradox, we cannot understand the psychological and religious stress Abraham was under

Gellman’s notion of double-mindedness has some affinities with Kierkegaard’s notion of Abraham making a “double movement” (Fear and Trembling). It also relates to Kierkegaard’s notion of the sacrifice of Isaac as “the absurd.” However, Gellman wants to avoid the irrationality suggested by this term, suggesting that “double-mindedness” is not absurd, irrational, or a-rational. Indeed, he wants to say that there is a rationality to the position of double-mindedness. It is rational because it helps us to understand in the clearest way, despite the contradiction, what was actually going on Abraham’s mind as he traveled with Isaac to Moriah. It is rational because it helps bring understanding and insight into Abraham’s mental state as he traveled to Moriah with his son. It is rational because it displays most clearly Abraham’s religious struggle. It is rational because it fulfills the function of reason: to make the strange familiar, the opaque clear, and the obscure distinct
ער זאגט אז די זעלבע סארט דייעלעטיאיסטישע מיינדסעט פעהלט אויס בנוגע סיי אָננעמען א טרענסענדענט ג-ט למעלה מן הכל והשגה כלל איבער וועלכע מ'קען אפילו נישט רעדן, און די "פּערזענליכע" ג-ט צו וועלכע מ'דאווענט און דינט. ער ברענגט צו פון דר. פּיטער אכס:
Ochs argues that Peirce supplies us with the tools to develop a “logic of scripture” that helps us to understand Torah as a complex system of signs aimed not only at understanding the nature of God, but also at applying divine healing energy to a human situation of need. Given the complexity of scripture and its obvious gaps, repetitions, contradictions, and dichotomies, scripture, as a religious medium, requires a different logic than traditional philosophy with its law of contradiction. Ochs argues that the reasoning of scripture is neither primitive nor confused, but that scripture displays a logic ruled by what Peirce calls abduction and thirdness. It uses these logical forms to push human logic toward divine logic. The pragmatic dimension of a sign’s use, its relation to the interpretant and the community of interpretation, provides a way to understand the rich Jewish traditions of interpretation of scripture in midrash, aggadah (stories), and medieval exegesis, as ways of generating new understandings of God diachronically through tradition. Ochs helps us to see that the semiosis of God is no simple matter. Indeed, it requires a complex use of signs that rivals the use of signs by mathematics and physics to express the fundamentals of our knowledge of reality. Given this, it is no wonder that the Torah and the Jewish theological tradition stretches our normal use of language to its limits in its attempt to express the inexpressible
ער גלייכט דאס צו צום געדאנק פונעם נפש/קאנשעסנעס פונעם מענטש, וועלכע מ'קען זעהן אבער נישט זעהן; ס'איז עפעס אזוי אינדערמיט אבער ממש ביידע. ועיין בברכות י.

ער ענדיגט צו:
There is one more thing that I must say, however, before ending this paper: that the condition for the possibility of God’s contradictory status as both distant and present, transcendent and immanent, the condition for the double-mindedness I am arguing for, is God’s oneness. If God were two there would be no problem, no contradiction, since we could say that God A is transcendent and God B is immanent. However, the Shema teaches us that we must remain with God’s oneness. And maybe the prophet Zachariah is addressing the hope of the philosopher when he says, “On that day the LORD shall be One, and His name One”. This means that redemption is not only the solution to the problems of exile and sin, suffering and evil, but it is also the solution to the philosophical problem of the contradiction of seeing and not seeing God
דר. קענעט סיִסקין שרייבט לגבי נעגאטיווע טעאלאגיע במשנתו של קאנט:
Kant was sympathetic to negative theology up to a point. As he saw it, the virtue of negative theology is that it removes any empirical content from our idea of God and thus frees us from anthropomorphism. But he is clear that negative theology is not enough. As I indicated earlier, he shares Kepnes’ conviction that unless we have something positive to say about God, we will end up with a theology manqué, which is to say an idea of God that “is wholly idle and useless and makes no impression on me if I assume it alone.” The reason behind this is that I need the idea of holiness or moral perfection to make sense of my obligation to strive to embody it. If all I had were the idea of something that resists characterization, there would be nothing to ensure that my striving had some hope of success

Kant therefore maintains that we need to bring together the idea of a creator of the world with that of an author of the moral law. Only then can we assure ourselves that the world is not so constituted as to resist our efforts at moral improvement. In this way, he has moved from a purely deistic understanding of God to one that makes room for life, intelligence, and will. Unless I have misunderstood Kepnes, he wants to do the same thing. Rather than a God who is reached purely by negation, he wants a God who can be praised and serve as the basis for hope in a future redemption
ולגבי תפילה:
This does not mean that we have to abandon prayer or that a person errs as soon as she opens her mouth to speak about God. All of the negative theologians that Kepnes mentions — Maimonides, Cohen, and Levinas — had important things to say about prayer. All wrote extensively about God and the human effort to come to grips with transcendence. What it means is that, however necessary, discourse about God can take us only so far. Having been brought to the precipice of human understanding, the proper response is to follow Job in bowing our heads to something too great to fathom
דר. יהודה געלמאן ברענגט צו פון דר. וויליאם אלסטאן:
Too often in Jewish theology we are witness to what the American philosopher William Alston called “transcendentalitis,” a determined desire to refrain from saying anything at all about God, which for some folk might be but one small step from or equivalent to agnosticism
ולגבי די חילוק צווישן "ריעליסט" אדער "נישט-ריעליסט" אפטייטשן אינעם געדאנק פון "ג-ט" (וועלכע רירט אָן אויפ'ן געדאנק פון סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם אין דעם), שרייבט ער:
In my simplest understanding of the terms, a realist engaging in discourse about God in traditional Judaism affirms that God is real, genuine, actual, and existent independent of our or anyone else’s thinking of God. A non-realist engaging in discourse about God in traditional Judaism denies that God is real, genuine, actual, and independently existent. A non-realist could be a “fictionalist,” thinking of “God” as an imaginative fiction designed to express and encourage one’s commitment to a particular religious way of life. Or a non-realist might treat “God-talk” as an emotively fitting way to relate to well-appreciated features of life and the world with some combination of gratitude and wonder at being alive, or the like. Or a non-realist, pining for Kant, might “posit” God from a desire to motivate morality, yet not really believe there is such a thing at all
ער זאגט מ׳קען צוגלייכן די געדאנק פון ״ג-ט״ צו די געדאנק פון קוואנטום פיזיקס. דארט זעהט מען אז די עלעמענטערי פּאַרטיקלס פירן זיך אויף סיי ווי פּאַרטיקלס און סיי ווי וועיווס. דאס באדייט נישט דייקא אז עס איז סיי א פּאַרטיקל און סיי א וועיוו, ווי איידער אז עס האט צוויי מוֺידס פון וויאזוי עס קומט ארויס און מ׳זעהט דאס. וכן הוא לגבי ״ג-ט״ כביכול: מ׳זאגט גארנישט אויף די מהות וואס דאס איז ממש בעצם, ווי איידער אויף די מוֺידס וויאזוי מ׳זעהט דאס: סיי אלס טרענסענדענט און סיי אלס ״פּערזענליך״. ובלשונו:
An analogous course for God-duality would be that God truly features both in the mode of Being and in the mode of personhood. However, God, in God’s essential self, is neither an Absolute Being nor a person. Theological realists of this kind believe there is a real God, an “it,” behind these two modes, and we are able to make affirmative attributions about God — namely, that God takes on these two modes, respectively, at various times. It is only that we can know nothing about the “itness” of God’s own self. We thereby escape inconsistency in the God-duality by asserting modal duality but not substantive duality in God. This assertion is affirmative about God, that God possesses both modes

This means thinking of God as a person rather differently than we think of a human being as a person. With a human, he or she is a person — that is her substance, as it were — whereas with God, on the present proposal, we can say only that God takes on a personal modality. And to say that God is Absolute Being would be to say that God has such a modality of being. This way we would be saying something about a real God, something positive, and something true of God independently of how we think of God. So, the application of “person” here would differ somewhat from our ordinary usage

Alternatively we can state that given our conceptual limitations and inability to comprehend the truth about God's essence, we accept that it is best to think of God both as an Absolute Being and as a person. This is the closest to the truth we can get within our finite limitations, knowing that somehow these terms describe God for us in the best way they can. We have this on the authority of our religious tradition

Here, when I believe that God is both an Absolute Being as well as a person, I am employing “absolute being” and “person” with semantic literalness but am not attributing these to God in semantic literalness. Rather, what I believe, on authority, is that God sufficiently resembles an Absolute Being for it to be best for us to think of God as an Absolute Being. And I am saying that God sufficiently resembles a person for it to be best for us to think of God as a person. As a realist, I believe that there are positive, actual, real, facts about God that correspond to the way I intend what I am saying

Or one can think of God as a person rather differently than we think of a human being as a person. With a human, he or she is a person. Being a person is her intrinsic substantive nature, as it were, whereas with God, on the present proposal, we can say only that God has what functions as personal-ness. In so saying, we succeed in saying something true about a real God and true of God independently of how we think of God — namely, that there is something about God that functions in this certain way. “That way” is how something in us functions in the same way, but without God having the relevant intrinsic substantive nature. An argument could be made for imaging a functionally person-like God as a person for purposes of the religious life. We need to picture God to ourselves in ways that enhance prayer and devotion. So, we picture God as a person when the reality is that God only functions in a person-like way. For practical purposes God is “a person.” In actual fact, there is something about God that functions as personable-ness
(ואגב, עס זענען טאקע דא פיזיקער וואס האלטן אז מ׳דארף צוקומען צו פּערעקאנסיסטעט לאגיקס און דייעלעטיאיזם וואס נעמען אוועק דעם געזעץ פון נאַן-קאַנטרעדיקשאן, כדי אז סוּפּערפּאזישאן, וואו דבר והיפיכו זענען ביידע פארהאן ביינאזאם, זאל שטימען.)

ער ענדינגט צו בתורתו של חב"ד:
There is another approach that strove mightily to accommodate both the personal God and the God of Being, and that is the explicit Hasidic teaching of there being the Infinite in Itself and the Infinite Light that proceeds from the Infinite Itself. The Infinite in Itself corresponds to the impersonal, absolute being of God. The character of personhood takes place in the realm of the Infinite Light that emanates from the Infinite Itself. Contradiction is avoided by having the elements of the Being-person duality in different locations. Neither the Infinite Itself nor the Infinite Light should be called “God” in this scheme. Rather, the two together may be called “The Godhead” or “The Infinite” as a term encompassing both the Infinite Itself and the Infinite Light
אין דעם גאנצן טעזע פונעם אשכול איז מן הראוי לציין צו וואס דר. לואיס דזשעיקאבּס שרייבט:
The historian uses his skills to demonstrate what Jews have believed. The theologian is embarked on the more difficult, but, if realised, more relevant, task of discovering what it is that a Jew can believe in the present
דורך מי אני
דאנערשטאג פעברואר 01, 2024 10:04 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

דער משך חכמה איז מאריך בפ׳ בא אז אמונות העמים (של פּעגעניזם וכו׳) איז בנוי על המוחש וההרגש, משא״כ של עם ישראל על המושכל. ולכן זענען געגעבן געווארן אסאך פון די מצות מעשיות כדי צו געבן א מבוא פאר די הרגשים, אז אז די שכל זאל קענען ליגן במושכלות ע״ש. וז״ל:
והברור דההרגשות כולם בנויות מהטבע והמוחש אשר תתרגש מהם לב האדם כמו האהבה והיופי והגבורה, והעמים הקדמונים הקדישו כל כוחות הטבע בהתרגשם מכל זה והעריצום וקראו לכן שמות אלילים לאליל היופי, לאליל הגבורה, אליל האהבה כידוע, ומי שהיה לו בזה הפלגה הקדישוהו וקראוהו בן אלקי, ועד היום העמים מציירים תמונות ומקדישים המוחשים ואף הישמעאלים מקדשים קבר משיחם במעקא וכיו"ב, נמצא דההרגשות מסייעים לאמונתם הבנוי על המוחש והמצוייר, לא כן ה', שעמד אברהם והתבונן שאינו חלק מהנבראים ולא כח בגשם ואינו מתואר ואינו מצוייר ואינו מושג שאילו היה מתואר או מצוייר היה נגדר בדבר מה והיה לו תכלה וכל שיש לו תכלה יש לו תחלה והוא מחוייב המציאות ממציא כל המציאות בלעדי האפשריות מאין המוחלט, יחיד שאין כיחודו שאילו היה יותר מאחד היה חלוק ביניהם באיזה צד והיו בעלי גבול שזה נגבל מחבירו וכל המציאות כולה רותקה מהממציא האחד יתברך, וזה עיון אמיתי ומושכל, אבל מי יוכל להשיגו עד כי כתב רבינו בחיי הזקן שלא יעבדוהו באמת רק הפילסוף או הנביא, ובכ"ז כל ישראל מאמינים באמת מציאותו ואחדותו ענין מושכל כזה, ומלעיגים לכל ההרגשות וההתפעלות שמרגישים מצד הטבע ומבינים שהמה כולם הווים ונפסדים אפשרי המציאות וכגרזן ביד החוצב. וע"ז ביארו מאמרם ז"ל, מפני מה זכו ישראל לקרות את שמע שהן בני אברהם יצחק ויעקב מבינים ענין פילוסופי כזה וילעגו לכל ההרגשות.

ולכך כביכול בחכמתו שרצה שכל ישראל יתעצמו בעיון מושכל שיאמינו באחדותו וכל ההרגשות והמוחשים לא ירעו להם ולא יזיקו למושכלותם, מה עשה לדרכי ההטעאה מכוחות המדמה והמתעה, הרבה להם תורה מושכלות רבות בתורה שבכתב ושבע"פ לחזק כח השכל להיות קיים ועומד ומתגבר על המדמה, ועל ההרגשות המתעות ומביאות להתפעל מהטבע ולשכוח היוצר בראשית ולתת כבוד להנבראים, הרבה להן במצות לחלק להם ההרגשות כמו אהבה, אהבת רעים חיי המשפחה, אהבת האומה, נקמה לנקום משונאי ה', חסד לעשות עם חבירו, וכל ההרגשות מקום להם במצוות. וזה רצה הקב"ה לזכות את ישראל (פירוש נקיון מלשון, משלי כ ט, זכיתי לבי) להעמידם על הדת הפלסופי ולבלי להתפתות מהציורים והמוחשים הרבה להם תורה מושכלות לגעור בכח המדמה, ומצות ליקח כל המוחשים וההרגשות למצות ומעשים טובים שלא יפתו את האדם לרע ולכן נשא הציץ על הראש והיה כתוב (שמות כח לו) קודש לה' שהשכל כולו קודש, אמנם על הלב מקור ההרגשות כתיב בני ישראל להורות שההרגשות יהיו אל המצות שרובן המה התאחדות האומה כמו בית הבחירה וביאה ברגל לירושלים, ולקט שכחה ופאה ומעשר ותרומה שזה התאחדות האומה. ולכן יהיו ההרגשות עסוקים במצות ולא יתפתו להטבע להעריץ מה שהלב מתרגש מהם לעבוד ע"ז ולכך אפוד מכפר על עו"ג (זבחים פח:).

והנה יש להאריך, שכל מקומות המקודשים אין יסודם מן הדת רק מהאומה והשרשים כמו הר המוריה שמשם נברא אדם ושם הקריב אברהם את יצחק וכן נבחר עפ"י נביא ובדת לא כתוב רק (דברים יב ה) מקום אשר יבחר ה', והר סיני מקום הדת כיון שנסתלקה שכינה ממנו ועלו צאן ובקר, שחלילה ההרגשות לא יתעו לייחס להדת איזו ציור, רק ירושלים וכל ארץ ישראל והר המוריה בנויים על התייחסותם לאבותינו שרשי האומה והתאחדות האומה לשרשה שכל ההרגשות יהיו רק להתאחדות האומה וזה דרוש עמוק, אכמ"ל.
ועפ״י דרכו איז טאקע די געדאנק פון המצות וכח התחייבותם מטעם סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם, וואס דאס איז מטעם הרגש, וכדהבאתי מדוד הום. אבער דאס׳ן דאס ארויסהאבן אז דאס איז יסודם, און סתם אזוי ליגן אין די סארט אָלטימעט שאלות וחקירות ועניני אלקות - דאס איז שוין שכליות. און ווי מ׳זעהט נעמט ער דאס טאקע עכ״כ אז אלע מקומות המקודשים בישראל זענען נאר מחמת הרגש והתאחדותם שם של ישראל לאומה יחד, וואס דאס באדייט אז עס איז מכח הסכמתם יחד למקום זה; די הסכמה מאכט דעם ״יבחר ה׳״. והוא כעין דברי הרב דר. נתן סליפקין בזה.

***

דא האט @בְּתוֹךְ עַמִּי געפרעגט:
בְּתוֹךְ עַמִּי האט געשריבן: דאנערשטאג פעברואר 01, 2024 8:18 pm
אלפא האט געשריבן: דאנערשטאג פעברואר 01, 2024 7:50 pm ובכלל אידישקייט איז ווי באקאנט א רעליגיע פון טון און איז נישט געבויט ארום גלייבן (ולואי אותי עזבו ותורתי שמרו...).
ווי באקאנט? ווען באקאנט?

בפירוש אמרה תורה: ״דע את אלקי אביך ועבדהו״. ועוד כמה וכמה מקראות מורים על זה הענין.

און אויך א חלק פון די מצוות וואס מ׳דארף ״טון״ איז תלוי במח ולב. ס׳דא שש מצוות תמידיות און אזוי אויך שש זכירות, וואס רובם ככולם איז נאר שייך אויב ס׳דא ׳אמונה׳.
לגבי די פסוק בדברי הימים (א כח ט) איז די פשט דארטן אז די שמירת המצות והברית עם ה׳ וואס דוד איז מְצַוֶה שלמה בנו צו אָנהאלטן, אז עס זאל זיין בלב שלם און נישט ״העף-עסד״, וע״ש ברד״ק ורלב״ג. און דאס זעלבע קען מען זאגן לגבי די (אריגינעלע) פשט אין ענליכע פסוקים בהתורה.

ולגבי די שש מצות תמידיות התלויים במחשבה, איז דאך דאס ערשטע די מצוה פון אמונה בה׳ וועלכע דער רמב״ם איז מגדיר אלס די ערשטע מצוה בספר המצות שלו, וכבר כתבנו על זה, ובכוונת הרמב״ם בזה, בריש האשכול.

די מצוה פון יחוד ה׳, די צווייטע מצוה בספר המצות שלו, איז דאך ממש די טעזע פונעם גאנצן אשכול. והיינו, די רמב״ם׳ס נעגאטיווע טעאלאגיע ושלילה בדיבור מהאלוק איז דאך נובע פון אט דעם געדאנק פון דאס עקסטרעמע יחוד ה׳, וכמו שכתבנו. ונמצא מזה אז די מצוה איז די אינטעלעקטשואלע מצוה פון פארשטיין און ארויסהאבן (אין א פּאזיטיוון סענס) אז מ׳האט נישט צו רעדן פון תוארים אויף ״ג-ט״ בכלל. (ונמצא מזה אז מיט׳ן עוסק זיין אין די אשכול איז מען מקיים אט די מצוה.)

די דריטע און פערטע מצות, אהבת ויראת ה׳, זענען לפי הרמב״ם עטיטודס פון ליבשאפט און awe ורעספּעקט וואס דער מענטש זאל קאָלטיוועיטן בתוכו נגד חכמה והקאַסמאָס און דאס׳ן עוסק זיין אין די מעטאפיזישע עניני אלהיות; נישט צו עפעס א ״כאראקטער ואגענט״. וכלשונו בספר המצות מצות עשה ג׳ של אהבת ה׳:
וזה שנחשוב ונתבונן במצותיו ומאמריו ופעולותיו עד שנשיגהו ונהנה בהשגתו בתכלית ההנאה. וזאת היא האהבה המחוייבת.

הנה בארנו לך שבהתבוננות תעלה בידך ההשגה ותגיע ההנאה ותבוא האהבה בהכרח.
ע״ש. והלשון שם במצות עשה ד׳ של יראת ה׳:
היא שצונו להאמין יראתו יתעלה ולהפחד ממנו, ולא נהיה ככופרים ההולכים בשרירות לבם ובקרי, אבל נירא ביראת ענשו בכל עת.
וואס דאס גייט שוין אין איינקלאנג מיט׳ן עטיטוד ואמונה הכרחית פון יראת העונש שהוא כדי להישמר מן החטא והמסתעף ממנו (וידוע המו״נ בח״ג פכ״ח). וידוע מש״כ בזה בהל׳ יסודי התורה פ״ב ה״א-ב:
והיאך היא הדרך לאהבתו ויראתו? בשעה שיתבונן האדם במעשיו וברואיו הנפלאים הגדולים, ויראה מהם חכמתו שאין לה ערך ולא קץ, מיד הוא אוהב ומשבח ומפאר ומתאווה תאווה גדולה לידע השם הגדול, כמו שאמר דוד צמאה נפשי לאלוקים לא-ל חי (תהלים מב ג).

וכשמחשב בדברים האלו עצמן, מיד הוא נרתע לאחוריו, ויירא ויפחד ויידע שהוא בריה קטנה שפלה אפלה, עומד בדעת קלה מעוטה לפני תמים דעות, כמו שאמר דוד כי אראה שמיך וגו׳ מה אנוש כי תזכרנו (תהלים ח ד-ה).
ולגבי די מצוה תמידית פון שלא להאמין בע״ז, הא׳מיר שוין געשמועסט אז אויף דעם, נישט צו האבן אַן אמונה אין עפעס, קען מען אסאך גרינגער מְצַוֶה זיין.

ולגבי השש זכירות איז להרמב״ם זענען קיין איינע פון די שש זכירות נישט קיינע מצות עשה. אבער אזוי צי אזוי, זענען זיי ווייטער עטיטודס צו אינקאָלקעיטן ווי אזוי צו דירעקטירן א רעליגיעזע אידישע לעבן על הכלל, ווי איידער דוקא לזכור ולהאמין.

***

פריער האב איך צוגעצייכענט צו דר. דזשעימס קוגל׳ס מהלך צו דת, און וואו בעצם איז אומעגליך משווה צו זיין ביקורת המקרא מיט גישת חז״ל למקרא, אבער דאך קען מען אָננעמען און גיין מיט ביידע; ווען עס איז נוגע למעשה ולהלכה נעמט מען אָן חז״ל׳ס מהלך. דר. ליאָראַ בּאטניצקי שרייבט אז דאס איז בעצם וואס דר. ליִאוֺ סטראַוּס האט געהאלטן איז געווען דער רמב״ם׳ס מהלך בדת מכח זיין פאליטישע פילאזאפיע. עס איז נישט אז דר. סטראַוּס האט געהאלטן אז דער רמב״ם האט באמת באהאלטענערהייט אָנגענומען אריסטו ו״אתונה״ נגד התורה ו״ירושלים״. נאר איידער ער האט באמת געהאלטן אז מ׳קען נישט משווה זיין פילוסופיה ואריסטו עם התורה, און זיי גייען אלעמאל זיין אין א טענשאן איינע קעגן דאס אנדערע. אבער פונדעסטוועגן דאך קען מען יא זיין דערביי א תופש את החבל בתרין ראשין; די עיקר זענען די קושיות וואס פילאזאפיע ברענגט ארויף און נישט אירע תירוצים. והוא כעין דוגמת מהלכו של דר. קוגל. און ווי זי שרייבט:
Strauss maintains that the attentive reader will notice that Maimonides distinguishes between Moses, the lawgiver, and all other prophets. Maimonides stresses Moses’ exalted status, argues Strauss, because for Maimonides Moses is the Platonic philosopher-legislator. The emphasis on the uniqueness of Moses as the ideal prophet and ideal ruler is the core of Maimonides’ political philosophy because “Not the mystery of its [the Torah’s] origin, the search for which leads either to theosophy or ‘Epicureanism,’ but its end, the comprehension of which guarantees obedience to the Torah, is accessible to human reason”

According to Strauss, Maimonides is able to properly balance the relation between praxis, obedience to the law, and theory, the mystery of the law’s origins, not by conflating them but by keeping them in continual dialectical tension. For Strauss, Maimonides’ refusal to resolve the tension between law and philosophy (between praxis and theory) expresses Maimonides’ moderate claims both for what philosophy can produce on its own (it cannot produce the law) and for what revelation can claim to know absolutely (it cannot provide certain knowledge of the mystery of its origin). Strauss’s attention to esotericism is rooted in a philosophical interest in “a golden mean which is neither a compromise nor a synthesis, which is hence not based on the two opposed positions, but which suppresses them both, uproots them by a prior, more profound question, by raising a fundamental problem, the work of a truly critical philosophy”

For Strauss, the work of a truly critical philosophy is to grasp problems, and not to provide solutions. What is the absolute problem at the heart of esotericism, according to Strauss? The problem concerns the self-sufficiency of reason or, put another way, the inescapable and necessary tension between theory and practice. The theological-political predicament of modernity stems from the modern commitment to the self-sufficiency of reason that, Strauss argues, results in reason’s self-destruction. Esotericism is a means toward preserving the limits of philosophy and revelation (or law) vis-à-vis one another. The law comes up against its own limitations in the quest to articulate the philosophical foundations of the law. But at the same time, philosophy comes up against its own limits in recognizing that the philosopher is always already within society (or the law) and for this reason dependent upon the law. Strauss thus makes the seemingly immoral move of revealing Maimonides’ art of writing for the sake of saving the possibility of both revelation and philosophy
דורך מי אני
דינסטאג יאנואר 16, 2024 11:10 am
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

א ברודער מיינער, האבענדיג געליינט (אביסל פון) דעם אשכול, און צאמשטעלענדיג אז דאס בין איך (א חבר מיינער האט מיר שוין לאנג געזאגט אז ווער עס קען מיר און ליינט קאווע שטיבל, שטעלט עס גראד צאם), האט מיר געפרעגט, ״דו גלייבסט דען נישט אין א הייער פּאַוּער?״ האב איך אים געזאגט אז ער וועט מוזן דעפינירן דעם ״הייער פּאַוּער/כח עליון״. אויב מיינט ער דערמיט אז ס׳איז (מעגליך) דא טיפערע לעיערס און/אדער געזעצן צו רעאליטעט, איז דאך אין דעם דער אטעאיסט און סייענטיסט פונקט אזוי מודה - אט דאס איז דאך די ענטערפּרייז פון סייענס, צו פארשן און חוקר זיין ווייטער און ווייטער די יקום און אירע סודות און לעיערס וכו׳. ווידעראום אויב מיינט ער דערמיט א ״כאראקטער״ און ״אגענט״ וואס איז למעלה מן הטבע און איז דאס ״מתנהל״ וכדומה, איז דאך דאס ווייטער א תואר והגשמה באיזה אופן, וואס דער מיימאַנידיען טעאיסט וועט פונקט אזוי שולל זיין (״מנהיג ולא בהנהגה״).

***

לגבי סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם שרייבט דר. דזשאַן סירל אז די מעכאניזם דערפון איז אך ורק ע״י שפראך. והיינו, אז די אינטרעסאנטקייט שטעלט זיך אז עס זענען דא אבּיעקטיווע פאקטן, ווי דאס אז דזשוֺי בּיידן איז יעצט פּרעזידענט פון אמעריקע אין אָנהויב 2024, וואס איז דאך מיוסד אך ורק אויף א סאציאלע הסכמה - די יצור פון א ״פּרעזידענט׳ס דזשאַבּ, שטאטוס און אפיס״ איז דאך נאר א פאקט מחמת עס איז מוסכם ביים המון און מ׳האט אזוי אפגעמאכט אז די געדאנק ומושג זאל זיין, און יעצט ווערט דאס ממש אַן אבּיעקטיווע ״פאקט״ אין די וועלט, ווי דאס אז א פיזישע טיש איז צאמגעשטעלט פון אטאמען. נאר ווי באקאנט האט דזשאַן לענגשׁאָהּ אָסטין געמאכט א חילוק בתוך די פילאזאפיע פון שפראך צווישן א דעקלערעטיוו זאץ, וועלכע זאגט עפעס איבער די וועלט, און א פּערפאָרמעטיוו זאץ, וועלכע מאכט און טוישט (אדער וועלכע פרובירט עכ״פ צו מאכן און טוישן) עפעס אין די וועלט כמו א באפעהל (וכעין א דיבור פון מאכן עפעס הקדש בתוך יהדות ואמירתו לגבוה כמסירתו להדיוט, זאגן ״הרי את מקודשת לי״ כבקידושין ו. ואבה״ע סימן כז, וכדומה ‏(ועיין ‏לעיל)). ועפי״ז זאגט ער, בקיצור, אז א (קאלעקטיוו) זאץ וכדומה איבער די סאציאלע פענאמענאן פון, למשל, דעם מציאות פון א פּרעזידענט, איז סיי דעקלערעטיוו, מיט דעם אז די זאץ זאגט עפעס איבער און שטעלט זיך צו צו א פאקט אין די וועלט, און סיי פּערפארמעטיוו, אז עס מאכט די פאקט און די וועלט ווערן ווי און זיך צושטעלן צו דעם זאץ, און דאס געבט דאס טאקע איר מציאות ממש און ״סטאטוס פאָנקשען״. אין אנדערע ווערטער, די דעקלערעטיוו זאץ דערפון פונעם ציבור בזה, איז אט דאס וואס מאכט דאס בו בעת פּערפאָרמעטיוו און מאכט די נושא פון וואס עס טוהט דעקלערן אויף די מציאות דאדורך דעם.
(און ווער ווייסט? אפשר איז זיין דאס׳ן דאס שרייבן און זאגן בלשון דעקלערעטיוולי, דאס וואס מאכט דאס פּערפאָרמעטיוולי אז דאס איז טאקע די מציאות און מעכאניזם פון ווי אזוי דאס גייט טאקע צו…)

דאס איז אלעס אינעם פעלד פון סאָשׁעל אנטאלאגיע, וועלכעס איז עוסק אין די פילאזאפיע וויאזוי סאשׁעל זאכן האבן זייער רעאליטעט. און ווי דר. לין ראָדער בּעיקער האט געשריבן, איז אָננעמען אז די מוסכמות זענען ״עכטע עקזיסטירענדע פאקטן״, א סתירה מיט פיזיקעליזם, וועלכע האלט אז עס עקזיסטירן נאר פיזישע זאכן ממש. זי האלט אז, ווי מ׳זעהט פון ״פאקטן״ וועלכע זענען מיוסד אך ורק ע״י סאציאלע הסכמה כנ״ל, אז עס איז דא א סוג פון עקזיסטענץ וועלכע ווענדט זיך אין די אינטענשאן וכוונה פון ברואים וועלכע קענען האבן גלויבונגען און דעות.

עכ״פ עס איז נמצא מזה אז לפי הנ״ל אז דאס וואס מאכט ״מציאות״ הא-ל איז די סאָשׁעל קאַנסטראָקט דערביי והסכמת הכלל, איז דאך דאס אליינס תלוי אין די כח פון לשון און שפראך וכדברי דר. סירל. ולפי״ז קען מען דאס מרמז זיין בהפסוק (תהלים קטז י-יא) האמנתי כי ״אדבר״ וגו׳. והיינו, אמונה בה׳ איז נאר דורך דעם כח פון לשון ודיבור כנ״ל, און אט דאס איז וואס אונטערליגט סאָשׁעל קאַנסטראָקטס, וואס דאס איז וואס געבט ״מציאות״ צום מושג פון ״ג-ט״. און דער משורר איז ממשיך אינעם נעקסטן פסוק, ״כל האדם כוזב״. והיינו, אז בעצם זענען אלע מענטשליכע קאַנסטראָקטס ע״י בני אדם בהעולם ״כוזב״ ממבט הטבע, אבער דאך האבן זיי ״מציאות״ ע״י הסכמת בני אליהם, וואס דאס איז דורך דיבור ולשון וכנ״ל. (און ער איז ממשיך מיט ״מה״ אשיב לה׳, ולרמז אז די געדאנק פון די הגדרה פון אט די מושג פון ״ה׳״ איז למעשה לעולם למעלה מהשגה, און די איינציגסטע ענטפער שייך אויף א פראגע בזה איז ״מה״.)

ובזה קען מען אויך מרמז זיין די געדאנק פון ״וידבר״ ה׳ בכל התורה (ועיין במו״נ ח״א פס״ה). והיינו, אז דורך דעם (שמות ו ב) ״ויאמר אליו״, ע״י ענין אמירה ולשון, ווערט דעם ״אני ה״. און דאס איז די רמז (שם יט יט) משה ידבר והאלקים יעננו בקול, אז אט די כח הדיבור איז וואס געבט דעם ״מציאות״ לענין ״אלקים״ וכנ״ל; עס ווערט דעם שכינה דורך דעם ״מדברת״ מתוך גרונו.

דאס קען אויך זיין די געדאנק פון (ברכות כא.) ולוואי יתפלל אדם כל היום כולו. מיינענדיג, וויבאלד ענין תפילה איז דאך דיבור פון/צו דעם קאַנסטראָקט פון ״ג-ט״, וואס אט דאס שאפט דאך די מציאות פונעם קאַנסטראָקט וכנ״ל. ואולי וועגן דעם איז די פיפטע עיקר בהרמב״ם, נאך די פער עיקרים על מציאותו, אחדותו, אי-הגשמתו, וקדמותו של ה׳, די עיקר אז לו לבדו ראוי להתפלל. והיינו, אז עס איז די ענין פון דיבור אודות ה׳, וועלכע געבט די געדאנק ״מציאות״. (ואולי קען מען אויך טייטשן די פסוק בדברים ד ז, כי מי גוי גדול אשר לו אלקים קרובים אליו כה׳ אלקינו בכל קראינו אליו.)

און דאס קען אויך זיין טיפערע פראבלעם מיט דער ״האומר״ שאין וכו׳ לגבי ״ג-ט״. והיינו, ווייל עס ווערט א הפה שאסר הוא הפה שהתיר. מיינענדיג, אז די ענין ״מציאות״ ביי ״ג-ט״ איז דאך מכח הפה, און ער נעגעיט דאס דורך דעם ממש. און דאס קען זיין א רמז בהפסוק (תהלים קמט ו) רוממות א-ל בגרונם וחרב פיפיות. והיינו, אז מ׳איז מרומם דעם געדאנק ומציאות פון הא-ל דורך דיבור בגרונו און שפראך. אבער אט דאס שניידט ביידע וועגן און איז א חרב ״פיפיות״ תרתי משמע.

ובזה פונעם טעזע האשכול אז מ׳האט ענדערשער צו פאקוסירן אויף שמירת המצות ווי איידער אמונה ודאגמאס, קען מען מיט דעם אלעם טייטשן דעם בעה״ט בפ׳ נצבים עה״פ (דברים ל יב) מי יעלה לנו השמימה, וועלכע ווערט געזאגט לגבי שמירת התורה. דער בעה״ט זאגט דארט אז ״מ׳י י׳על׳ה ל׳נ׳ו ה׳שמימ׳ה״ איז ר״ת מילה וס״ת שם הוי׳ ב״ה ע״ש. ולדרכינו קען מען זאגן אז עס איז ידוע אז תיבת ״מילה״ איז עולה תיבת ״פה״ (עיין בציצים ופרחים להיעב״ץ אות מ), ולרמז אז די געדאנק פון שם הוי׳ ב״ה שמרמז לענין מציאות הא-ל וכדכתב הרמב״ם במו״נ ח״א פס״א, איז נובע אלס׳ן קאַנסטראָקט מכח לשון הפה וכנ״ל. און דאס ווערט מרומז בהפסוק וועלכע ליידט די דגוש מער אויף קיום התורה, ולרמז אז דארט דארף ליגן די פאקוס ווי איידער אויף אמונה במציאות הא-ל וואס איז פאר מענטשן א קאַנסטראָקט.

ולכן קען מען זאגן אז די רמב״ם לייגט א דגוש אויף דעם ״ודומו סלה״ לגבי הא-ל, והרמז בזה אז דאס׳ן נישט געבן דערצו דעם כח פון שפראך, נעמט דאס ארויס פונעם דיסקאָרס איבער מציאות בכלל, און וואו די פאקוס ווערט ענדערש אויף דאס התנהגות בפועל לגבי המצות. ולכן טאקע איז דא דעם איסור פון ההוגה את השם הוי׳ ב״ה באותיותיו, שמורה על מציאותו כנ״ל.
דורך מי אני
מוצ"ש דעצעמבער 23, 2023 7:06 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

פריער האב איך צוגעברענגט דעם באקאנטן מימרא פון מאַרק טוועין:
Faith = believing what you know ain't so

במושכל ראשון קוקט דאס אויס ווי א דעניגרעישאן פון "אמונה", בזה אז דאס איז אזא סעלף-דעסעפּשאן, ווי מ'נאַרט זיך און מ'לייגט אריין די קאפ און שכל אין זאמד בכוונה (וכעין טענתו של דר. דזשאָרדזשעס רעי). ולכל היותר איז דאס אזוי ווי די באקאנטע מימרא פון טערטוליען "קרעדאָ קוויאַ אבּסורדום", וועלכע באדייט "איך גלייב דאס וויבאלד דאס איז אבסורד/אוממעגליך."

אבער אריינקלערענדיג טיפער (בבחינת שיחתן של חכמים צריכה לימוד), איז מיר בייגעפאלן אז דאס קען גיין אין איינקלאנג מיט וואס איך האב פריער געשריבן איבער ווי ווייט סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם און הסכמת הכלל קען גיין לגבי קובע זיין "מציאותו" של איזה דבר, ואפילו לפי הדוגלים בראציאנאליזם, ואפילו ווען עס איז מנוגד צו מושכלות. אין קורצן איז די געדאנק מיינער אז לפי הרמב"ם ודעימיה קען זיין א מקום פאר א מענטש לאחוז, ואפילו באמת גמור און לגמרי, אין אבערגלויבענס וואס די געזעלשאפט און לעבנסוועלט פונעם מענטש נעמט אָן, אזוי לאנג ווי ער ווייסט אז דאס איז נאר "אמת" אינעם לעבנסוועלט זיינער ומחמת דאס סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם וועלכע געבט דאס איר מציאות ו"אמת".

און דאס קען אפשר זיין א טיפערע כוונה אין דעם מימרא פון טוועין. והיינו, די מימרא איז נישט דייקא ארויסצוברענגען די חסרון פון אמונה, ווי איידער ארויסצוברענגען ווען עס איז גאר א מעלה. מיינענדיג, אז ווען מ'האט "אמונה" וואס איז זיך מנגד צו עפעס לאגיש בדעת, אבער מ'מיינט אז דאס איז טאקע די אמת לאמיתו אינגאנצן - מ'קלערט אז עס איז טאקע "so" - דאן טויג דאס נישט, ווייל דער מענטש באגראבט דאך בהדיא זיין דעת ושכל, אשר בה האדם "אדם" (כלשונו של המו"נ ח"ג פנ"ד). משא"כ ווען ער ווייסט און אנערקענט אז זיין "אמונה" בדבר מה וואס איז מנוגד צו לאגיק ודעת, איז נישט "אמת" על הכלל כולו ממבט מושכלות - ער ווייסט אז עס איז טאקע נישט "so" - און עס איז נאר "אמת" (טאקע לגמרי אבער נאר) אין זיין לעבנסוועלט וגעזעלשאפט מחמת סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם, דאן איז זיין "אמונה" גאר א מעלה. דאס איז וויבאלד ער געבט נישט אויף אויף זיין דעת ושכל האנושי, ובו בעת האט ער אבער אויך די בענעפיטן וואס אמונה בתוך א געזעלשאפט קען געבן, ווי מיענינג אידענטיטעט וחברותא.

(ועיין כאן ווי @סקעפטיקער האט צוגעברענגט פון דר. ניעל ווען ליאָווען אז רעליגיעזע גלויבונג איז נישט ווי א גלויבונג אין פאקטן שניתן להפרכה, ואינם ניתנים לסתם הוספה בהם גופא. רעליגיעזע גלויבונג איז פשוט אויף אויסצושטעלן א וועלט-אויסקוק.)

***

לגבי דעם געדאנק פון העדר ידיעה ב"עצמותו" של הא-ל, מאכט דער לשם א דרייפאכיגע חילוק עפ"י קבלה, לתרץ דעם קשיא פון תכלית בריאת העולם ע"י רצון הא-ל, וואס די רצון ווייזט דאך אויף א שינוי והעדר בשלימות הא-ל וואס איז געווען פון פריער. ער מאכט א חילוק צווישן ממבט "עצמותו" אין וועלכע מ'קען בכלל נישט דן זיין, "רצונו", און "התגלותו ע"י שמו":
לשם 1.jpg
לשם 2.jpg
דורך מי אני
דאנערשטאג דעצעמבער 14, 2023 10:46 am
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

דר. דזשאן דענעהער שרייבט גאר ענליך צו מיין יעוד האנושי. ער שרייבט איבער דעם געדאנק און פארטיידיגט דאס, אז א גוטע יוּטאָפּיע פאר דאס מענטשהייט איז וואו און ווען זיי זענען זיך ביכולת אריינצופּלאָגן אין א ווירטואלע ריאליטעט של עולם שכולו טוב, בשעת ראבּאטן נעמען קעיר אינדרויסן פון אלע זייערע באדערפענישן פאר זיי. דאס דערמאנט פונעם Wall-E פילם.

דאס גייט אין איינקלאנג מיט'ן געדאנק אז יעוד האנושי איז צו שפילן געימס, וואו מ'נעמט אויף זיך בבחירת עצמו אָנצוקומען צו א מטרה וועלכע פעהלט נישט אויס, דורך ספעציעלע וועגן מיט מניעות וואס באמת פעהלן נישט דוקא אויס אויף כדי צו גרייכן אט די מטרה. ובזה האט דר. יובל נח הררי געשריבן לגבי רעליגיעס וחקותיהם אז זיי זענען אויך בעצם "געימס" (בתוך דאס לעבן, וואס דאס גאנצע לעבן בכלל איז א געים). און עס איז טאקע די סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם והסכמת הכלל דערין, וואס געבט דאס אלעס זייער ווערד אז "אזוי באדארף דאס צו זיין און געטוהן ווערן", וממילא די געדאנק פון מהו ״קדושה״ במשנתו של הרמב״ם און די ראציאנאליסטן:
For thousands of years, billions of people have found meaning in playing virtual reality games. In the past, we have called these virtual reality games “religions”. What is a religion if not a big virtual reality game played by millions of people together? Religions such as Islam and Christianity invent imaginary laws, such as “don’t eat pork”, “repeat the same prayers a set number of times each day”, “don’t have s*x with somebody from your own gender” and so forth. These laws exist only in the human imagination. No natural law requires the repetition of magical formulas, and no natural law forbids homosexuality or eating pork. Muslims and Christians go through life trying to gain points in their favorite virtual reality game. If you pray every day, you get points. If you forget to pray, you lose points. If by the end of your life you gain enough points, then after you die you go to the next level of the game (aka heaven)

The idea of finding meaning in life by playing virtual reality games is of course common not just to religions, but also to secular ideologies and lifestyles. Consumerism too is a virtual reality game. You gain points by acquiring new cars, buying expensive brands and taking vacations abroad, and if you have more points than everybody else, you tell yourself you won the game. You might object that people really enjoy their cars and vacations. That’s certainly true. But the religious really enjoy praying and performing ceremonies, and my nephew really enjoys hunting Pokémon. In the end, the real action always takes place inside the human brain
ועיין לעיל לגבי די שפראך ״געים״ בנוגע דיבור אודות, ותוארים על, הא-ל.

א נייעם טייטש אין (תהלים ב ד) יושב בשמים ״ישחק״…
און אויך (איוב לט יז-חי) כי השה אלוה חכמה ולא חלק לה בבינה, כעת במרום תמריא תשחק וגו׳. והיינו, אז מ׳באטראכט דעם געדאנק פון מרומים ווי א ״משחק״. אבער מ׳דארף האבן די חכמה ובינה צו פארשטיין אז דאס איז נישט א משחק אין א פּעדזשארעטיוו סענס, נאר עס איז טאקע הייליג און חשוב אעפ״כ.


*

לגבי דאס שוועריקייט, צי גאר אומעגליכקייט, אויפצוווייזן אדער אפצופרעגן מציאות הא-ל, שרייבט דר. דענעהער:
I think it is essentially inconclusive because it requires too many, unproven metaphysical assumptions to work. But I also think that a full 'proof' of a naturalistic or nontheistic worldview requires similar assumptions. Establishing worldviews is hard, and I don't think I or anyone else is capable of definitively doing so. We can only offer more or less plausible arguments for different possibilities
*

דא האב איך צוגעברענגט לגבי הגדרת ״די פעלד פון פילאזאפיע״ כהיום:
מי אני האט געשריבן: מאנטאג אקטאבער 05, 2020 11:48 pm דער פילאזאף דר. אנטאני מקגאוואן ‏שרייבט אז כהיום באציהט זיך פילאזאפיע צו דריי דאמעינס (ברייט גערעדט):

‏1). עטיקס.

‏2). עפיסטעמאלאגיע [ווי אזוי מ׳״ווייסט״ וכל המסתעף].

‏3). מעטאפיזיקס [דאס נאטור און מיינונג פון ״עקזיסטענץ״ און אבסטראקטקייט בכלליות כדוגמא אעסטעטיקס].
דר. דענעהער שרייבט איבער די יחס דערפון צו טעאלאגיע ודת:
Philosophy can garb itself in sophisticated verbiage, but it all boils down to asking three basic types of question:

* Ontological Questions: These are questions about existence. What exists? How did it get that way? How does it work? What are things made of?
* Ethical Questions: These are questions about appropriate behaviour. What should I do? How should I treat others?
* Epistemological Questions: These are questions about knowledge. How do I know what exists or what I should do? What tools (logic, evidence, experiment etc.) can I use to gain knowledge about the world?

Religion tries to answer these basic philosophical questions. Examine any major religion, and you will find a set of ontological claims about the origins of the universe, the mechanics of the universe and the events in human history.

Examine any major religion and you will also find a set of moral prescriptions about how one should live one's life and how one should treat other people.

Nicholas Everitt argues that for most religions the God hypothesis is at the root of its ontological and ethical claims: God is the ultimate ontological entity which explains all other aspects of reality, including moral values. Thus, although religions are not just about God, it is appropriate to dedicate significant attention to the God question
***
מי אני האט געשריבן: פרייטאג מאי 05, 2023 3:08 pmלגבי די געדאנק פון דר. דוד ביאלע, האט יצחק דויטשער געשריבן:
The Jewish heretic who transcends Jewry belongs to a Jewish tradition
ועיין כאן.
דא האט @קאווע טרינקער צוגעברענגט:
קאווע טרינקער האט געשריבן: זונטאג פעברואר 16, 2014 5:10 pm אין א צווייטע שמועס (פאר נישט אידן) האב איך אמאל געהערט רב זאקס זאגן - בנוגע וואס אידן האבן אלץ תורם געווען פאר די פאבליק, זאגט ער:
אפילו אין אפיקורס'עס און אין כפירה זענען אידן די בעסטע... נעם למשל 3 פון די 4 גרעסטע כופרים אין מאדערן-וועלט: שפינוזא, מארקס און פרויד
דער איינציקסטער וואס איז נישט געווען א איד איז דארווין, פארוואס דארווין - מיט אזא לאנגע בארד, איז נישט געווען אידיש, ווייס איך נישט
must have been a random genetic mutation
***

דא האב איך צוגעברענגט, לגבי דעם וואס איך האב געשריבן לגבי דעם סימיולעישאן ארגומענט, עפ"י דר. עריק סטיינהאַרט, אז מ'קען באטראכטן "ג-ט" אלס דאס "אינפיניט סעלף-פּראגרעמינג סוּפּערקאמפּיוטער" וועלכע לויפט די גאנצע סעט פון סימיולעיטארס און סימיולעישאנס, אז דער משנה הלכות שרייבט (ח"ז סימן רפט):
משנה הלכות.jpg
***

לגבי דעם געדאנק פון תפילה און וויאזוי דאס שטימט לויט'ן פילאזאפיע פונעם רמב"ם, שרייבט דר. אהוד בענאר און די הקדמה צו זיין בוך דערוועגן:
Maimonides' conception of prayer transcends the prevailing distinction between supplication and meditation. Maimonides saw prayer primarily not as a manner of communicating with God or of contemplating eternal truths but as a pure act of worship. He saw it as an act that brings a person to realize the true nature of God, to experience God's presence, and to inculcate this realization in all dimensions of life
ער ברענגט צו ווי דר. מארווין פאַקס און דר. עלווין ריינעס (און דר. דזשעראלד בּלידסטיין) האבן יא געהאלטן אז די געדאנק פון תפילה (בפה) איז א סתירה מיט'ן רמב"ם'ס טעאלאגישע סיסטעם.

***

לגבי דעם אז מ׳דארף אויסוואקסן א קינדערישע צוגאנג צום געדאנק פון ״ג-ט״ און רעליגיע, איז אבער אינטרעסאנט אז מאַרק טוועין האט געשריבן לגבי זיין באקאנטע מימרא:
There are those who scoff at the school boy, calling him frivolous and shallow. Yet it was the school boy who said, “Faith is believing what you know ain't so”
***

לגבי דעם חילוק צווישן א ״כופר אויף ניין״, און אַן ״אינו מאמין אויף נישט-יא״ זאגט רש״י בשבת לא. ד״ה גייריה:
שלא היה כופר וכו׳ אלא שלא היה מאמין
און דער רש״ש איז מפרש דערויף:
נ״ל כוונתו ד״כופר״ לא מיקרי אלא אחר החקירה בכל חלקי הסותר, אבל זה לא חקר ולא נוכח אלא שלא היה מאמין
דורך מי אני
דאנערשטאג אקטאבער 26, 2023 6:40 am
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

און די אשכול האב איך ארומגערעדט איבער וויאזוי הסכמת הכלל און סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם איז דאס וואס געבט די תוקף והתחייבות לחוקים בשם ״חק״. איך האב אויך דערמאנט דאס אז להרמב״ם איז הגשמת הא-ל גאר ערגער מע״ז. יעצט, דא הא׳מיר דערמאנט פון הרב דר. שי וואזנער עפ״י הרמב״ם במו״נ ח״ג פל״ד דמצות התורה, אזוי ווי ביי געזעץ בכלליות, על הרוב ידבר (שעל פיהם הסכמתה ותוקפה):
מי אני האט געשריבן: דאנערשטאג יולי 20, 2023 1:35 pmאיך האב געהערט ביי א לעקציע פון הרב דר. שי וואזנער אז אין סאציאלאגיע זענען דא צוויי סוגים: די פּאָבּליק ספערע, וואו עס איז פתוח לכל און וואו דאס געזעלשאפט קומט זיך צאם און וואו עס איז (בעיקר) שייך דעם קצתו לקצתו פונעם מענטש. דערנאך איז דא דאס פּריוואטע ספערע, וואס איז דער מענטש בינו לעצמו (און זיין פאמיליע).

יעצט, בעצם איז דאס גאנצע דיסקאָרס פון הלכה (ואפילו קאַנדאָקט רוּלס הנ״ל) נאר געזאגט און גערעדט אין די פּאָבּליק ספערע על הכל ולהכלל. ואפילו וואו עס זאגט "אפילו בחדרי חדרים" אא"וו וכדומה, איז דאס אליין אויך געזאגט געווארן אינעם פּאָבּליק ספערע (וכעין ענין "האומר" של המעשה נסים). ולכן, איז אולי לפי הרמב"ם וואו ס'איז טאקע א היזק פאר'ן איש פרטי (על צד הזר) און ער איז טאקע ממש נאר אין זיין פּריוואטע ספערע, איז די הלכה נישט גילטיג לגביו. בדרך אפשר.

ער האט דאס אביסל צוגעשטעלט צום באקאנטן מעשה מיט הרב שאול ליבערמאן ז"ל. א גוי א פראפעסאר האט געפרעגט הרב ליבערמאן אז אויב זיי צוויי זענען אליינס אויף אַן אינזל, וואו עס איז נישטא קיין איבה פון אנדערע, און עס איז שבת, וואלט ער מחלל שבת געווען אים צו ראטעווען? האט הרב ליבערמאן גע'ענטפערט אז יא. און שפעטער האט ער געזאגט פאר אנדערע אז די ענטפער זיינער אליינס צום גוי'שן פּראפעסאר איז געווען משום איבה...

עכ"פ אפילו ווען די הלכה זאגט אז עס באציהט זיך צום פּריוואטע ספערע, איז דאס אבער אליינס אלעמאל געזאגט צו און אינעם קאנטעקסט פונעם פּאָבּליק ספערע.

דאס קען אולי געבן א נייע פשט אין (קידושין מ.) אמר רבי אלעאי הזקן אם רואה אדם שיצרו מתגבר עליו, ילך למקום שאין מכירין אותו וילבש שחורים ויתכסה שחורים ויעשה כמו שלבו חפץ, ואל יחלל שם שמים בפרהסיא ע"ש. והיינו, ווען ער איז אך ורק אינעם פּריוואטע ספערע און אנדערש איז אים פערזענליך טאקע קיום התורה ואיזה מצוה א היזק באמת. אבל ע"ש בתוד"ה ויעשה (אבער, ווי געזאגט, איז דאס אלעס ווייטער געזאגט אינעם קאנטעקסט פונעם פּאָבּליק ספערע; ואפילו די ילבש שחורים אליין אויך).
דאס גייט אין איינקלאנג מיט וואס איך האב גע׳טענה׳ט אז די עיקר פראבלעם פון ״כפירה״, איז ווען דאס איז בּיהעיוויארעל ממש (ברבים), אזוי אז עס ברענגט אונטער די סאָשׁעל סטאביליטעט. דאס איז דאך די געדאנק דא פון הרב דר. וואזנער בנוגע די פּאָבּליק ספערע, אז ה״ה לקיום המצות אין אט דעם פּאָבּליק ספערע, עכ״פ פאר דער וועמען די קיום דערפון איז באמת א רע, אז עס איז בעצם אויך נאר למען די ברייטערע סאָשׁעל/פאליטישע סטאבּיליטעט.

האב איך געקלערט בענין זה אז ניטשע האט גע׳טענה׳ט אז פּאַליטעאיזם און דאס גלויבן אין פארשידענארטיגע געטער האט געשטארקט דאס אינדיווידועליטי פון מענטשן (א סארט צעלעבּרירונג פון ״לעבן״), משא״כ מאַנאָטעאיזם איז א דגוש אויף קאנפארמיטעט וחוקה אחת לכל אזוי ווי די ג-ט וואס איז נאר דא איינס (און א סארט צעלעבּרירונג פון ״טויט״). די טענה איז לכאורה שטערקער אויב איז די מאַנאָטעאיזם גלויבונג א סארט הגשמה, וואס דאן איז דאך דאס אין דעם בעצם נאר חלוק במדריגה פון פּאַליטעאיזם, איינס אנשטאטס אסאך; אט דאס איז וואס מיינט ״יחוד ה׳״. ווידעראום אויב איז דאס נישט בהגשמה כלל, און די געדאנק פון ״יחוד ה׳״ איז ווי דער רמב״ם אז דאס מיינט ״פשטות הגמור״ וממילא אי-השגה כלל וכלל, איז דאך דאס שוין אינגאנצן חלוק במין פון פּאַליטעאיזם והגשמתה, און מ׳קען דאס שוין נישט שטעלן אויפ׳ן זעלבן קאָנטיניוּאָם פון ״יעדער פאר זיך עקסטער״ אדער ״נישט עקסטער״.

ואולי קען מען זאגן אז דאס איז טאקע די רמז דערין אז הגשמה איז טאקע ערגער ווי ע״ז, וואס דאן ווערט אט די מאַנאָטעאיזם א סטייפלינג סארט פון קאנפארמיטעט, ואפילו אינעם פּריוואטן ספערע, נאך ערגער ווי סתם ע״ז. (הגם אז, ווי צוגעברענגט דא, איז דער רמב״ם ל״ד געווען א חסיד פון אינדיווידואלעטעט, עכ״פ לגבי דאס פרייהייט פון אויסדרוק. און טאקע למען די פאליטישע סטאבּיליטעט.) ואולי קען מען מיט דעם אויך טייטשן (שבת י.) כל דיין שדן דין אמת לאמיתו אפילו שעה אחת מעלה עליו הכתוב כאילו נעשה שותף להקב״ה במעשה בראשית ע״ש. והיינו, אז מ׳דארף צו פארשטיין וואו, ווי אזוי, און פארוואס האט די דין באמת א תוקף. וואס דאן פארשטייט מען ווי אזוי עס איז שייך צו זיין דערין ניואנסן פאר׳ן מענטש, און אז דינו של זה איז דלא כדינו של זה וכו׳, ואין לדיין אלא מה שעיניו רואות (ועיין בהל׳ סנהדרין פכ״ג ה״ט). וואס דאן האט דאס די מעלה פונעם רמז שיש בפּאַליטעאיזם פון אינדיווידועליטי וכניטשע, והיינו ״כאילו נעשה שותף להקב״ה במעשה בראשית״ וכאילו פּאַליטעאיזם אין דעם. און עס זאל טאקע זיין (ויקרא חי ה) וחי בהם. (דאס דערמאנט מיר פון וואס איך האב אמאל געפרעגט א דיין בימי חורפי, אז פארוואס זעהט עס אויס ווי מ׳לייגט מער א דגוש לגבי ״היתר הוראה״ אויף קענען יו״ד ח״א בהלכות איסור והיתר של מאכל, ווי איידער אויף לדוגמא הלכות שבת וואס איז לכאורה מער שכיח און פארצווייגט? האט ער מיר גע׳ענטפערט אז די סיבה דערצו איז אז דער מורה הוראה ופוסק זאל זיך לערנען דעם געדאנק פון דרייען להיתר מיט צדדים וסניפים פון ״הפסד מרובה״ און ״בשעת הדחק״ וכדומה, וואס דאס טרעפט מען אסאך מער בהלכות איסור והיתר ווי איידער אין אנדערע מקומות, און ער זאל זעהן און פארשטיין אז עס איז ל״ד אז הרי דינו של זה כהרי דינו של זה, ואפילו אינעם זעלבן סארט שאלה.)

אגב, אז מ'האט דערמאנט ניטשע אין דעם, האט ער געשריבן:
God degenerated to the contradiction of life instead of being its transfiguration and eternal Yes! ... In God nothingness deified, the will to nothingness sanctified
דורך מי אני
דאנערשטאג אקטאבער 12, 2023 4:19 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

Re: "דו גלייבסט אין ג-ט?"

אין די לעקציע ברענגט הרב דר. דוד הארטמאן אריבער אז די געדאנק פון "אמת" קומט נישט אריין לגבי רעליגיע ושאלת מציאות הא-ל (טעאלאגישע נאַן-קאַגניטיוויזם) - עס איז איידער ווי אזוי דאס מאכט דער מענטש שפירן. ער זאגט אויך אז פאר'ן רמב"ם איז דאס יא געווען בעיקר איבער "אמת" (אבל עיין במה שהבאתי מדר. דוד בּלומענטאל).

ער דערמאנט אויך דעם געדאנק פון תפילה ומטרתה. ווי אויך ברענגט ער ארויס אז די פראבלעם פון זיין אדוק אין א פּערעדיים פון השגחה פרטית מעל לטבע, איז אז דאס מאכט דעם מענטש לעבן אינדרויסן פון וואס איז די מציאות:
Sometimes my arguments against divine providence is that I want to keep a person's sanity. That's what Maimonides was very concerned about: that people who believe in a personal God feel everything is possible and everything could be changed; there's nothing I have to adjust to. I just have to have the right signal to wake up God to act in a certain way once I do that I've solved the problem. So what type of universe who I live in one a fragile universe open to all possibilities, because the god of that world is also not restricted to one direction so he's open to all
צום סוף פונעם פריערדיגן לעקציע ברענגט ער ארויס אז דאס "ריכטיגקייט" פון שמירת התורה והמצות קען ליגן אין דעם וואס מ'פירט זיך ווי "דיין משפחה" און זיין א חלק פונעם קהל. (וכעין הענין של סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם בזה.)

ער רירט דארט אויך אָן אויפ'ן געדאנק פון הרב דר. חיים סאלאווייטשיק.

***

עס איז מיר אויך געווען אינטרעסאנט צו זעהן פון גילבּערט קיִט טשעסטערטאן בענין ״ג-ט״:
Suppose we heard an unknown man spoken of by many men. Suppose we were puzzled to hear that some men said he was too tall and some too short; some objected to his fatness, some lamented his leanness; some thought him too dark, and some too fair. One explanation would be that he might be an odd shape. But there is another explanation. He might be the right shape. Outrageously tall men might feel him to be short. Very short men might feel him to be tall. Old bucks who are growing stout might consider him insufficiently filled out; old beaux who were growing thin might feel that he expanded beyond the narrow lines of elegance. Perhaps (in short) this extraordinary thing is really the ordinary thing; at least the normal thing, the center. Perhaps, after all, it is Theism that is sane and all its critics that are mad
דורך מי אני
מאנטאג אקטאבער 02, 2023 9:19 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

יא יא. אט דאס קען טאקע געברענגט ווערן ווי נאך א משל און קעיס-אין-פּוינט פון וואס איך האב געשריבן בנוגע ווי אזוי שׁעירד סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם והסכמת הכלל געבט טאקע ממש א רעאליטעט צו זאכן, ואפילו וואו די זעלבע כלל המסכים ווייסט אז אבּיעקטיוו ממש איז עס נישט אזוי (וכעין המשל שם עם ״רעבּשייעבּערעבּמשה״ און 1+1=3).

(ואולי, ברמז, קען דאס טאקע גיין צוזאמען מיט די לעגאלע פיקציעס וואס מ׳טרעפט טאקע ביי מצות סוכה, ווי דופן עקומה וכדומה.)

און דאס איז אלעס נאך בעפאר מען קומט צו צו דייעלעטיאיזם.

***

דא זאגט הרב דר. דניאל הארטמאן אויך די געדאנק: אז ווען מ'האט אים געפרעגט "וואס איז די [אינטעלעקטשואלע] סיבה אז מ'זאל [וועלן] זיין א איד (ווי אזוי אימער מ'טייטשט אפ איד)?" האט ער גע'ענטפערט אז ס'איז נישט פארהאן. אבער און נאר אויב האט מען שוין ממילא מעיקרא א געפיהל דערצו און מ'וויל דאס, דאן קען מען געבן סיבות אז מ'זאל טרעפן מיענינג אין דעם וכו'. אבער נישט בעפאר דעם.

דא זאגט זיין פאטער הרב דוד הארטמאן ענליך. ער דערמאנט הרב דר. יוסף דוב סאלאווייטשיק׳ס געדאנק. און אויך די געדאנק פון מטרת התפילה אף אם אינה מועיל בפועל.
דורך מי אני
דינסטאג אוגוסט 08, 2023 10:39 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

איך וואלט מסביר געווען דיין טענה עפ״י דאס וואס דער רמב״ם שרייבט במו״נ ח״ג פכ״ה איבער א ״פעולת הבל״ און א ״פעולת ריק״. והיינו, א ״פעולת הבל״, וואס איז דאך אַן אקט פון ״טוהן״, איז אַן אקט וואס האט נישט קיין תכלית כלל. דאס איז משמע מדבריו שם אז דאס איז גרוע און האט נישט קיין שום שוויית לשלעצמה (ופשוט). א "פעולת ריק" איז וואס האט יא א תכלית טובה אבער מ׳קומט נישט אָן דערצו און עס שטעלט זיך ארויס אז הטירחה היתה לריק ע״ש.

די שאלה איז צי ווען עס איז יא א פעולה טובה אל תכלית של שוויית, וואס איז דאך (בדרך כלל) לתענוג, צי די ״פעולה״ און ״אקט״, לשלעצמה ממש, קען ווערן אפּגעטיילט מתכליתה הנרצה. מיינענדיג, מ׳קען דאס באטראכטן אז טאמער טיילט מען עס אפ לגמרי, קען עס נישט ווערן גערעכענט ווי מער ווי א פעולת הבל שאין בה שוויית כנ״ל. אדער מאידך גיסא קען מען דאס באטראכטן אז פונקט ווי א פעולת ריק, וואס איז יא געווען לתכלית טובה, האט למעשה א (פילאזאפישע) שוויית און וועליוּ לשלעצמה (אפילו טאמער דער מענטש שפירט נישט אין דעם קיין שום תענוג כלל) אפילו מ׳איז לגמרי נישט אָנגעקומען צו עני תכלית, כן הוא בכל פעולה לטובה לשלעצמה.

אט דאס ליגט לכאורה אין אט די חקירה פון דר. נאָזיק.

ואגב, בנוגע דעם געדאנק פונעם עקספּיריענס מאשין געדענק איך א שמועס איך האב געהאט ווען איך האב געזעהן דעם באקאנטן פילם די מעיטריקס (וואס, כידוע, איז א פילאזאפישע פילם). די theme דערפון איז אז AI ראבּאטן האט איבערגענומען די וועלט, איינגעשלעפט דאס רוב מענטשהייט, און אריינגעלייגט זייער קאַנשעסנעס אין א פּראגראם. און עס זענען דא א הייפעלע רעבּעלן וואס האבן זיך ארויסגעזעהן פון אט דעם סימיולעיטעד ריאליטעט און רעוואלטירן קעגן די ראבּאטן. אין דעם איז דא די באקאנטע ברירה צווישן וועהלן דעם רויטן פּיל און ווערן ״אויפגעוועקט״, אדער דעם בּלויען פּיל און בלייבן וואו מ׳איז.

געדענק איך אז ווען איך האב דאס געזעהן זייענדיג א אינג בחור אין תש״ס מיט א קאזין, האב איך געטראכט און אים געזאגט אז ״מ׳קען דאך היטן די תורה פונקט אזוי בתוך די מעיטריקס! פארוואס זאל מען וועהלן דעם רויטן פּיל זיך אויפצווועקן צו דעם ״עכטן״ וועלט, וועלכע איז דאך נאך שווערער?!" איך האב אים דערויף געזאגט אז די איינציגסטע הסבר איך זעה, איז אז דורכ׳ן זיך אָנפּלאָגן און דערנאך זיך צוריק אריינפּלאָגן באקומט מען דאך כוחות און מ׳איז ״cool״…
(הגם די ראבּאטן ווייסן פון דיר דעמאלטס און שיקן פּראגרעמס/"עידזשענטס" דיר נאכצולויפן און עלימינירן. סויׂ יצא שכרו בהפסידו...)

***

אחרי עיון שוב גלייב איך אז די תירוץ איך זאג פריער, האלט למעשה יא אויס:
מי אני האט געשריבן:די פראבלעם איז נאר אז דאן פארוואס קען מען נישט נוצן דאס זעלבע תירוץ פאר ע"ז וכדומה, וואו ס'איז גילטיג אינעם "לעבנסוועלט"? ואולי וועט זיך דאס טאקע ווענדן אין ווי ווייט נפסד די דעה וואס ליגט אונטער די מעשה איז, וואס דאן וועט דאס די הלכה, לפי הרמב"ם, נישט צולאזן אפילו ס'איז דא די סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם. וקצת כעין וואו ווען די סאָשׁעל קאַנסטראָקט מציאות איז אז מ'איז מתיר רציחה, וואס דאן וועט דאס דאך, כמובן, נאך אלס בלייבן אסור להלכה. (ועיין לדוגמא בהל' ע"ז פי"א הי"א-הי"ב (אבל עיין בכסף משנה ולחם משנה שם) והט"ז ובבאר אליעזר, ובמו"נ ח"ג פל"ז. וידוע הגר"א ביו"ד סימן קעט ס"ק יג.)
ווייל הגם דער רמב״ם האלט במו״נ ח״א פל״ו אז הגשמת הבורא (בענין כעס וכדומה) איז ערגער ווי ע״ז ע״ש, האלט ער אבער דאך, ווי באקאנט, במו״נ ח״ג פכ״ח אז עס איז דאך יא דא א מקום פאר אַן אמונה הכרחית פון הגשמת הבורא בענין כעס ועונש הבא מחמתו, כדי אָנצוהאלטן דאס פּאליטישע סטאַבּיליטעט ע״ש. און ווי דער נרבוני שרייבט דערויף, ״כי ההמון אין להם היזק בזאת האמונה״ ע״ש. עכ״פ זעה׳מיר אז ס׳דא ניואנס אין דעם ומקום לחלק.

ועיין כאן, וואו חז״ל׳ס סיסטעם פון הלכה מיט אירע סענקשאנס וכו׳, איז בעצם אָנצוהאלטן פּאליטישע סטאבּיליטעט.

ואגב, דארט פריער בח"א פל"ה, וואו דער רמב"ם איז אויך מאריך אז מ'האט אפילו צו לערנען מיט נשים וקטנים איבער שלילת הגשמות מהא-ל, שרייבט ער:
וכן מציאותו ומציאות זולתו אמנם יאמר עליה מציאות בהשתתף השם, כמו שאבאר.
און דער אפודי איז דארט מפרש:
ר"ל כי מציאותו ית׳ הוא מהותו, ומציאותו מחוייבת, ומציאות זולתו אפשרית בלתי המהות.
מיינענדיג, אז עס איז א גאנץ אנדערע סארט "מציאות" בכלל, און אינדרויסן פון דעם ווארט, וויבאלד עס איז מחוייבת ומקושר למהות הדבר, משא"כ בנוגע הגדרת תיבת "מציאות" בכלליות.

און עס איז אויך מערקווידיג צוצוצייכענען צו וואס ר' יוסף כספי איז דארט מפרש, און פארוואס דאס קומט נאך די פרקים וואו דער רמב"ם שרייבט איבער די שוועריקייט צוצוקומען לחכמת אמת בעניני אלקות ומעטאפיזיקס:
כי חכמת האלקות וזה הספר, עיקרם הרחקת ההגשמה וההתפעלות מהשם, והוא האריך בפרקים הקודמים בשימנע לימודם מן ההמון, לכן היה הכרחי מה שיאמר עתה.

וראוי לפי חלשת ההמון שיהיה המאמרים בזה הדעת האמתי מעט והראשון הרבה, וזה כדמות מושך חבל בשני ראשים.

וכתב אבן סינא: אין ראוי להטריד ההמון בשום דבר בידיעת הא-ל ית׳, אלא שהוא אמת ואחד באין דומה. ואין להטרידם שיאמינו שאינו מתחלף ושאינו חוץ העולם ולא תוכו וכן כל הדומה לזה, כי זה ישבש עליהם הדת, כי אין כח בם לצייר זה הענין, אבל יכזיבו אותו או יהיה סבה למחלוקת ימנעום מהמעשים המדיניים.
דער נרבוני שרייבט דארט אויך כזה:
ואמנם החכם אבן רש״ד אמר כי אין ראוי לומר להמון שאיננו גשם כי יבטל מציאותיו [בלשון מושאל, כנ"ל] אצלם, גם איננו ראוי לומר כי הוא גשם כי הוא חילוף האמת. אבל ראוי שנבחר היותר נכבד ממשיגי הגשם ושנאמר כי הוא אור כי נמלט אותם מאמונת ההגשמה, ויהיה נמצא אצלם ונכבד שבנמצאים עד שיכלול זה מן הצדק כמו שהאור סיבת מציאות הגוונים בפועל וסיבת ראותינו אותם, כן הא-ל ית' סיבת הנמצאות כולם וסיבת השכלתם. ומאד המריץ באמרו ונהורא עמי' שרי׳.
וע"ש בפי' שם טוב ואפודי.

***

בנוגע דעם אור השם'ס קשיא בריש האשכול, אז עס איז נישט שייך צו מְצַוֶה זיין אויף אמונה שאינה תלויה בבחירת האדם (אפילו במושכל ראשון), ענטפערט דער אברבנאל אין זיין ראש אמנה (פי"ז) אז די מצוה איז בנוגע די הקדמות צו אמונה און דאס זיך מאכן גרייט דערצו, וואס דאס איז יא תלוי בבחירתו ע"ש. (ועיין כאן בטענת דר. דזשאן שעלענבערג ומענת דר. וויליאם לעין קרעיג אליו.)

***

דא שרייבט הרב דר. מלך שפירא, בנוגע א פולמוס קעגן זיין בוך איבער דעם רמב״ם׳ס י״ג עיקרי אמונה:
R. Hochman goes on to explain that most of the Principles are indeed mentioned in Hilkhot Yesodei ha-Torah in a positive sense (even if not as a unit of Thirteen Principles). He also notes the following important point, that when principles of faith are mentioned in the Talmud, they are never listed in a positive sense, that one must believe X. Rather, they are listed in a negative sense, that one who denies X has no share in the World to Come. Why Maimonides, in his Commentary on the Mishnah, chose to formulate the Principles in a positive sense and require active belief as a necessity for all Jews — something the Talmud never explicitly required — is an interesting point which we will come back to. Regarding some of the Principles the difference is clear. For example, according to the Talmud, denial of Resurrection is heresy, but one who has never heard of the Resurrection and thus does not deny it, or affirm it, is a Jew in good standing. For Maimonides, however, the doctrine of Resurrection must be positively affirmed. In a future post we can come back to which Principles even the Talmud implicitly requires positive affirmation of (obviously number 1, belief in God, but there could be others as well)
***

איך האב געקלערט אין דעם גאנצן שמועס אז זייענדיג אז דאס האט א קשר צו מאטעמאטיקס אין דעם אז 1-1≠0 ביי דעם, און עס קען אויך באטראכט ווערן ווי מ׳קען פרעגן א שאלה אבער נישט באקומען אַן ענטפער, אז דאס קען געבן א טיפערע באדייט צו וואס געארג קענטאר האט געזאגט:
In Mathematics the art of proposing a question must be held of higher value than solving it
והיינו, אז אין דעם תחום פון טעאלאגיע אויך, וואס האט א קשר דערצו צו מאטעמאטיקס וכנ״ל, זענען די שאלות וקושיות און דאס קלערן דערין, חשוב׳ער ווי די ענטפערס ותירוצים אשר ממילא אי אפשר להשיגם. וכעין די בוך פון דר. וויליאם אירווין:
Irwin.jpg
Irwin.jpg (27.85 KiB) געזען געווארן 686 מאל
קענטאר האט גראדע ארומגערעדט פון די חילוקים במושגי אינפיניטי פון אלקות ומאטעמאטיקס.

***

לגבי די חילוק צי די עיקר פאקוס באמונה איז אויף דעת וואס איז קודם ופועל על המעשה, אדער פארקערט ווי די מעשה בפועל איז פועל על הדעת, שרייבט דער חינוך בשורש של מצוה כה על האמונה במציאות השי"ת:
ואשר לא יאמין בזה כופר בעיקר ואין לו חלק וזכות עם ישראל. וענין האמונה הוא שיקבע בנפשו שהאמת כן ושאי אפשר חילוף (בחילוף) זה בשום פנים. ואם נשאל עליו, ישיב לכל שואל שזה יאמין לבו ולא יודה בחילוף זה אפילו יאמרו להרגו, שכל זה מחזיק וקובע האמנת הלב כשמוציא הדבר מן הכח אל הפועל, רצוני לומר כשיקים בדברי פיו מה שלבו גומר. ואם יזכה לעלות במעלות החכמה ולבבו יבין ובעיניו יראה (ישעיהו ו י) במופת נחתך שהאמונה הזאת שהאמין אמת וברור אי אפשר להיות דבר בלתי זה, אז יקיים מצות עשה זו מצוה מן המובחר.
ער זאגט דאס טאקע בגדר פּאזיטיוו, אבער ווי ער שרייבט בריש הספר האט ער דאס געשריבן פאר אינגע (וכשמו של "חינוך"), וואס פאר זיי האלט מען נאך ביים ערשטן שטאפל פונעם "1+":
אמרתי במה אתרצה לבוא לשמש לפני הגבורים, וכבר ביררו לנו הם כל הדברים, הלא בסדר תרי"ג מצות על דרך הסדרים, אולי יתעוררו יותר בהן מתוך כך הנערים, ישימו לב בהם בשבתות ובחגים, וישובו מהשתגע ברחוב הערים, לאור באור החיים, איש אל רעהו הילדים רכים, ישאלו מצות שבת זו כמה, ומלאה הארץ דעת ומזמה. והנה פרוש כל אחת נכון לפניהם, ומבלי יגיעה ימצאו דברי חפץ בסמניהם, זרע קדש יתברכו מאלקים, הם ובניהם וכל אשר להם, בכל מקומות מושבותיהם, ואני בכלל הברכה עמהם.
***

ולגבי דעם אז ההאמנה אינה העניין הנאמר בפה, אבל העניין המצוייר בנפש, איז דאס אויך וואס דער עיקרים שרייבט (מאמר א פי"ט):
האמונה בדבר הוא הצטייר הדבר ציור חזק עד שלא תשער הנפש בסתירתו בשום פנים, אף אם לא יודע דרך האמות בו.

והאמונה תפול בכל דבר שלא הושג למאמין מצד החוש, אבל הושג לאיש מה רצוי ומקובל או לאנשים רבים גדולי הפרסום, הושג הדבר ההוא או כיוצא בו בזמן מה בחוש ונמשכה הקבלה למאמין מן האיש ההוא או האנשים ההם קבלה נמשכת מאב לבן.
וכמובן, ווערט דאס א פראבלעם וואו עס איז נאר, און קען נאר זיין, א נעגאטיווע פּראפּאזישאן.

***

און אז כ'האב מדמה געווען דעם ענין בהעדר הדיבור בהא-ל לענין, להבדיל, ניבול פה, ווי אויך אז שמירת שבת בפועל צייגט לזה במחשבה, קען מען זאגן אז דאס איז די רמז ביי שבת אז מ'דרש'נט (שבת קיג:) דעם "שלא יהא דבורך של שבת כדבורך של חול", פונעם פסוק (ישעיה נח יג-יד) ודבר דבר, און די פסוק איז ממשיך "אז תתענג על ה'". והיינו, לרמז צום גאנצן געדאנק פון אי-השגה ודיבור בענין ה' שהוא מקור התענוגים. ולכן נמי קען מען זאגן איז עונת ת"ח בשבת (או"ח סימן רפא), וויבאלד איבער געשלעכט קען מען אויך נישט רעדן בהשגה. ווי אויך קען מען זאגן א רמז, אז "המלך" אין די מגילה איז דאך מרמז להקב"ה. ולכן בא הרמז במגילה יב:
ביום השביעי כטוב לב המלך ביין אטו עד השתא לא טב לביה בחמרא אמר רבא יום השביעי שבת היה שישראל אוכלין ושותין מתחילין בד"ת ובדברי תשבחות אבל עובדי כוכבים שאוכלין ושותין אין מתחילין אלא בדברי תיפלות וכן בסעודתו של אותו רשע הללו אומרים מדיות נאות והללו אומרים פרסיות נאות
והיינו, אין שבת האט מען עוסק געווען בסעודתו של המלך בעניני תיפלות, וואס ווייזט אויף די גדרים פון שפראך, און וואס מ'קען טאקע נישט נוצן בדיבור אודות "המלך".

ובזה, אז כ׳האב געזאגט אז מאטעמאטיקס האט אויך א קשר צו דאס אלעס בטעאלאגיע, און אז טעאלאגיע מיט הומאר גייען נישט צוזאמען, איז דאס געווען אינטרעסאנט:
IMG_5314.jpeg
***

עס איז מן הראוי לציין ווי אזוי דר. דוד קעמפּבּעל, דר. דזשאפרי לעימען, און דר. דזשאן גרין צוטיילן רעליגיעזע און נישט-רעליגיעזע אין צו פיר סארטן:

1). נישט-רעליגיעזע - זיי זענען הויך אין נישט זיין רעליגיעז אבער נישט דוקא הויך אין זיין סעקולאר. אין אנדערע ווערטער, מענטשן וועלכע האבן פשוט נישט אריינגעקלערט אין דאס אלעס, און זענען סתם אזוי קל וכדומה. (מ׳קען דאס טערמינען ״נאַן-טעאיסטן״.)

2). סעקולאריסטס - זיי זענען הויך אין סיי נישט זיין רעליגיעז און סיי אינעם יא זיין סעקולאר. אטעאיסטן (פּאזיטיוו צי נעגאטיוו) בשיטה און דורכגעטראכט, און וואס טרעפן מיענינג אין זייער שיטה.

3). רעליגיעזע - זיי זענען נידעריג אין סיי נישט זיין רעליגיעז און סיי אינעם זיין סעקולאר. רעליגיעז כפשוטו.

4). רעליגיעזע סעקולאריסטס - זיי זענען נידעריג און נישט זיין רעליגיעז אבער הויך און זיין סעקולאר. זיי האבן א פיס אין ביידע וועלטן. זייער וועלט-אויסקוק איז בעצם סעקולאר און סייענטיפיק, און האבן דאס אדער משווה געווען מיט א רעליגיעזע מהלך החיים, אדער אז זיי זענען ״ספּיריטואל״ ווי איידער רעליגיעז.
IMG_5322.jpeg
IMG_5323.jpeg
דורך מי אני
דינסטאג אוגוסט 08, 2023 4:30 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

איך מאך א השוואה אז לפי הרמב"ם איז די געדאנק פונעם פראבלעם בעובד ע"ז, אפילו ער גלייבט נישט דערין, אלס דאס אז דעת האדם וכ"ש ההמון ווערט נאכגעשלעפט אחר מעשיו. און די זעלבע געדאנק טרעפט מען מיט'ן ציווי פון היטן שבת, אז דאס איז כדי צו אינקאָלקעיטן בדעתו די געדאנק ואמונה פון חידוש העולם ובריאתו, ע"י מעשיו של שמירת שבת. אין קורצן, די פעולה במעשה וואס איז ערשט, וועט דערנאך אפעקטירן זיין דעת.

דער ב"י באו"ח סימן רמב וואס דו צייכענסט צו קומט צו דערצו פונעם אנדערן/פארקערטן ענגל. והיינו, אז דאס אז ער היט שבת בפועל/במעשה ווייזט שוין מעיקרא אז בדעתו גלייבט ער שוין בחידוש וממילא הבורא, ולכן וועט ער שב זיין פון זיין מעשה ע"ז - די מעשה קומט דאך לאחר הדעת במחשבה, וממילא וועט די מעשה נישט האבן א קיום זייענדיג אז איך זעה שוין בשמירת שבת שלו אז זיין דעת מעיקרא איז יא עם הבורא וחידוש. משא"כ ווען ער דינט ע"ז בלא שמירת שבת, ודעתו בזה איז שוין מעיקרא אוועקגעשטעלט, איז שווער אז ער זאל בסתם צוריקציהען דערפון. אין קורצן, די דעת בחידוש איז שוין דא ערשט, וואס דערנאך און דעריבער קומט זיין שמירת שבת בפועל.

אגב, דער מ"א וואס איך צייכן צו ברענגט טאקע אראפ אז רש"י בחולין ה. לערענט אז חילול שבת איז ערגער ווי ע"ז. וע"ש ווי ער וואונדערט זיך דערויף.

ואגב, פון אויבנאויף זעהט דאך אויס אז די "אדם נפעל כפי פעולותיו" מהלך וואס דער רמב"ם זאגט, גייט בהדיא קעגן דאס וואס איך האב אויבן געשריבן אז מ'קען זיין א פולקאמער ראציאנאלער "מיימאַנידיען" סארט חכם, אבער דאך מיטהאלטן מיט אַן "אמת", במעשה, א ״רעבשייעבערעבמשה״ אידישקייט און אז 1+1=3. ווייל זיין מעשה גייט דאך קעגן מושכלות, ואדם נפעל כפי פעולותיו און דאס וועט דאך אינקאָלקעיטן בתוכו דעות נפסדות וכוזבות! טא, וויאזוי קען איך דאס דיפענדן פאר דעם "מיימאַנידיען" חכם?

אבער דאס קען פארענטפערט ווערן מיט א צווייטע קשיא. והיינו, אז לפי די "ראדיקאלע" מפרשי הרמב"ם, ווי דער נרבוני און אבן כספי, וועלכע האבן געהאלטן אז דער רמב"ם האט יא באמת געהאלטן פון קדמות, קומט דאך אויס אז שמירת שבת במעשה גייט דאך אינקאָלקעיטן בתוכם די פאלשע דעת פון חידוש? מ'קען טאקע פארענטפערן אז פאר זיי איז שמירת שבת בפועל טאקע נאר מכח די צווייטע טעם פון דעם אז ס'זאל זיין שביעית חיי האדם במנוחה. אבער מ'קען פארענטפערן די קשיא נאך טיפער עפ"י מש"כ שם. והיינו, אז אין די "לעבנסוועלט" פון צווישן וועמען דער "מיימאַנידיען" חכם לעבט, איז חידוש טאקע יא "אמת" אין דעם רעספּעקט, ועפ"י סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם וככל מה שכתבתי - פונקט אזוי ווי דאס וואס מאכט "ג-ט" אמת פאר זיי (ואפילו אין א פּאזיטיוון סענס, וואס איז דאך נישט אמת להרמב"ם בסתם ובלאׂ סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם).

די פראבלעם איז נאר אז דאן פארוואס קען מען נישט נוצן דאס זעלבע תירוץ פאר ע"ז וכדומה, וואו ס'איז גילטיג אינעם "לעבנסוועלט"? ואולי וועט זיך דאס טאקע ווענדן אין ווי ווייט נפסד די דעה וואס ליגט אונטער די מעשה איז, וואס דאן וועט דאס די הלכה, לפי הרמב"ם, נישט צולאזן אפילו ס'איז דא די סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם. וקצת כעין וואו ווען די סאָשׁעל קאַנסטראָקט מציאות איז אז מ'איז מתיר רציחה, וואס דאן וועט דאס דאך, כמובן, נאך אלס בלייבן אסור להלכה. (ועיין לדוגמא בהל' ע"ז פי"א הי"א-הי"ב (אבל עיין בכסף משנה ולחם משנה שם) והט"ז ובבאר אליעזר, ובמו"נ ח"ג פל"ז. וידוע הגר"א ביו"ד סימן קעט ס"ק יג.)
דורך מי אני
מיטוואך אוגוסט 02, 2023 9:27 am
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

מיין טעזע איז נישט אז טאמער ״צווינגט מען אריין״ צו גלייבן אין ״עפעס״, ואפילו א גאט מוגשם ממש, איז דאס נישט גענוג לבסס שמירת התורה והמצות. אוודאי איז דאס גענוג, און אט וועגן דעם האט דאס דאך געברענגט א פולמוס אויפ׳ן רמב״ם וואס האט דאס אפגעשוואכט. אין אנדערע ווערטער, איך בין מסכים צו די הנחה:
אמונה בגאט (מוגשם) ← בסיס לשמירת המצות

וואס איך בין נישט מסכים צו, און וואס מיין טעזע אין די אשכול איז, איז אז די אינווערס דערפון, פאר א בר דעת, איז נישט אמת. איך דינג מיך אויף דעם:
~אמונה בגאט (מוגשם) ← ~בסיס לשמירת המצות

אז אויב ס׳איז נישטא קיין אמונה אין ״עפעס״, דאן איז נישטא קיין בסיס לשמירת המצות.

און איך שטארק דאס מיט׳ן זאגן אז אָלטימעטלי וועט דער וואס איז דאס טאקע אזוי מבסס, אויך מודה זיין אז זיין בסיס איז באמת נישט ״עפעס״.

לגבי דיין שאלה וואס דו פרעגסט, ווי אזוי איך פארשטיי דאס, אז ביי יעדן איינעם איז דאך, עכ״פ ״מעיקרא״, געווען דעם בסיס לשמירת התורה ״ג-ט״, און אזוי איז דאס געווארן אינגרעינד אין אים מילדותו? איז קען טאקע זיין אז איה״נ. אבער איינמאל דאס איז שוין אינגרעינד, און דערנאך קומט ער צו לההכרה אז די גאנצע מושג פון ״ג-ט״ איז נישט שייך צו זיין אין א דיסקאָרס אויף למעשה, ואפילו ווען דאס איז א גענוג שטארקע הכרה אז יעצט קען דאס שוין נישט זיין פאר אים א בסיס דערצו, פאַלוֺיט אבער נישט דערפון אז יעצט קען שמירת המצות נישט האבן פאר אים אַן אנדערן בסיס. וממילא איז דאס ענליך צו וואס איך האב דא צוגעברענגט מהבּוּדהאַ (וויטגענשטיין האט אויך געזאגט ענליך). ווי געזאגט, דינג איך זיך אויפ׳ן אינווערס הנ״ל פאר אַן עדאָלט בר דעת. צי מ׳קען מעיקרא אינסטילן דעם בסיס אָן אמונה ב״עפעס״ אין די פארעם פון א ״ג-ט״ (מוגשם), איז א גוטע שאלה. אויף דעם איז טאקע דא די געדאנק בהרמב״ם פון אמונות הכרחיות כדציינתי.

ואיה״נ אז א בסיס דערצו יעצט, פאר אזא סארט חכם ובר דעת שכבר בא לההכרה הנ״ל, קען זיין מכח דעם אז ״דאס איז גערעכט מחמת סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם און וואס די ארומיגע כלל נעמט אָן אלס ריכטיג״. אדער מחמת א געפיהל בשורשו וכעין שיטתו של דוד הום שהבאתי לעיל בזה לגבי מאראל בכלליות, וואס איז דאס מייסד קודם לשכל, אז דאס איז ״ריכטיג״. אבער איך ווייס נישט צי דאס מיינט אטאמאטיש א הכרח אז ער מוז צוקומען דייקא צו ״ג-ט״ לבסס. כאמור, ביי ביידע פון די צוויי סארט בסיס, האט דאס א סעקולארע ענעלאג צו וואס קען מבסס זיין פאר איינעם נארמאטיווע מאראל בכלליות.

וואס דו קענסט זאגן איז, אז די ״געפיהל״ למאראל, אט דאס מיינט ״ג-ט״. אזוי טענה׳ט טאקע ר׳ דוד ארון אין א שמועס מיט דר. דוד באשעווקין.

יעצט, העווינג סעד אָל דעט, ווייסט דאך יעדער איינער אז, חוץ פון דא אין דעם אשכול, בין איך אליין דאך יא עוסק דא אין שטיבל, און איך שמועס יא, איבער טעאלאגישע נושאים און איבער ״ג-ט״ מערערע מאל - סיי פון אַן אקאדעמישע/מחקר פּערספּעקטיוו, און סיי פון א תורה׳דיגע תלמוד פּערספּעקטיוו. אין אנדערע ווערטער, עס שטעלט זיך לכאורה א סתירה מיט וואס איך זאג דא כסדר דורכאויס דעם אשכול. איך גלייב, לפי הבנתי, אז דאס איז דאך א חלק פון די אלגעמיינע קשיא וואס @אלפא וויל ארויסברענגען.

אבער איך האלט נישט אז דאס איז באמת א סתירה (א פראבלעם וואס @אלפא דערמאנט לגבי שפראך אין די סארט נושאים בכלל - נושא האשכול…). ואסביר כוונתי. ווי וויטגענשטיין ברענגט ארויס (אין קורצן), און מ׳נוצט דאס טאקע צו לינדערן עטוואס דעם פראבלעם פון רעליגיעזע שפראך, איז ״שפראך״ אָלטימעטלי א ״געים״ וואס מענטשן שפילן צווישן זיך, עפ״י גדרים, כללים, און רוּלס וואס מ׳מאכט און שטעלט אפ דערינען פאר א קאנטעקסט, איבער וואס האט מיינונג און וואס האט נישט אין די קאנטעקסט. וממילא, למשל, אויב שטעלט מען אראפ דעם דאָמעין אָוו דיסקאָרס איבער גאט׳ס בארד (בקבלה?), קען מען בעצם דן זיין איבער דאס אויסזעהן פון זיין בארד און די כאראקטעריסטיקס דערין וכו׳ וכו׳ וכו׳ ארויף און אראפ באריכות. עס איז נישט שייך צו פרעגן דערויף ״דו גלייבסט אבער טאקע אז ג-ט האט א בארד?!״, וויבאלד ער איז עוסק בתוך די גדרים וואס מ׳האט דא אראפגעלייגט פאר די קאנטעקסט, און ער שפילט די שפראך געים לפי די קאנווענשאנס וואס מ׳האט דא. דאס אלעס קען זיין אפילו בלא יודעים און סאָבּקאַנשׁעסלי.

(דאס דערמאנט מיר אז ביי א חבר א חכם מיינער, וואס ס׳איז אים לעצטענסט געבוירן א מיידל, ווען איך בין צוגעגאנגען צום קידוש, וואס דאס אליינס געבט מען אויך נאר מחמת סאָשׁעל קאָנווענשאן, האב איך געהערט ווי מ׳וואונטשט אים כסדר, ״זאל דער אייבערשטער העלפן זאלסט זעהן אסאך נחת״ אא״וו. ווען איך בין צוגעגאנגען צו אים האב איך אים געזאגט, ״וויטגענשטיין זאגט דאך אז שפראך איז א געים לפי די רוּלס וואס מ׳לייגט אראפ אין דעם, און די וואס שפרעכן דאס זענען זיך מכניע צו די רוּלס. איז טוה איך אויך אזוי: זאל דער אייבערשטער העלפן אז זאלסט זעהן אסאך אסאך אידיש נחת.״)

עכ״פ בעצם קען מען האבן פילאזאפישע דיסקאָרסעס איבער ״ג-ט״ אין שפראך, ואפילו איבער א גאט מוגשם ממש, ואפילו וואו ער אליין איז ממש א פּאזיטיווע אטעאיסט דערין לגמרי. וואו עס ווערט שווער איז ווען מ׳וויל מבסס זיין דערויף עפעס השלכות למעשה ממש, וואס דאן דארף דאס דאך צוקומען לאמונה, וואס ההאמנה איז שמצייר בשכלו ממש ואינו ענין הנאמר בפה, וכדכתב הרמב״ם; ער שפילט שוין נישט עכט די געים (צי מחשבה ארבעט מיט שפראך ולשון ממש איז א מבוכה; ואולי אפשר לחלק ווען עס איז סאָבּקאַנשׁעסלי, און ער שפילט אט די געים ווייטער אפילו סאָבּקאַנשׁעסלי). ובפרט וואו אפילו אינעם געים אליין, וועט מען דאס האלטן אין איין נעגעיטן און זאגן ״עס איז נישט באמת אזוי, און וואס קען איך קליינע מענטשעלע פארשטיין.״ דא ווערט נולד פאר׳ן חכם דעם פראבלעם אז דאס קען נישט יעצט זיין א בסיס להשלכותיו למעשה ממש.

(כמובן, אז דאס גאנצע ענין פון האבן א בסיס איז א לאגישער. און ווי איך ברענג דאס דאך טאקע ארויס מיט לאגישע סימבּאלן (←). גיין טענה'ן, עפ"י לאגיק, אז עס פעהלט נישט אויס בכלל צו האבן א בסיס דערצו, וה"ה לכאורה צו טענה'ן אז עס איז נישט מבוסס אויף עפעס בלאגיק, אדער אז עס איז מבוסס אויף עפעס וואס מאכט נישט קיין מענשטליכע סענס, ברענגט לכאורה צו צו אריסטו'ס פראבלעם. ויש לדון. "געפיהל" גרידא קען לכאורה יא זיין אקסיאמעטיק אויף מבסס צו זיין דערויף בלאגיק, און, כנ"ל, קען מען דערנאך דן זיין פסיכאלאגיש פון וואו און פארוואס די געפיהל קומט און איז דא מעיקרא.)

*

אגב, לגבי וואס @ברוך שפינוזה דערמאנט, איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען צו וואס דער אפודי איז מפרש דעם רמב״ם במו״נ ח״א פנ״ד: כי הדיעות הבלתי אמתיות לא יתקיימו בנפש האדם אבל ישכחם במעט סיבה ע״ש. (ואולי משום הא איז בדורינו, וואו מ׳האט מער עקסעס צו חכמה, מדע, און אינפארמאציע, איז ווי עלטער אזא סארט מענטש ווערט, ווערט ער ווייניגער ״פרום״ בענין גלויבונג. אולי. אויב איז דאס טאקע אזוי.)
אלפא האט געשריבן:הגם לגבי דעם שאלה פון דעם אשכול גלייב איך אז רובא דרובא רעליגיעס דארפן צו מסכים זיין אז גאט האט אן אחיזה אין מציאות באמת - דלא כהרמב״ם.
‏FTFY

***

לגבי וואס איך האב דערמאנט פריער איבער הגדרת ״עקספּערטיִז״ לגבי מאכן טעותים, איז דאס וואס דער פיזיקער ניִהלס בּאָהר האט געזאגט:
An expert is a person who has made all the mistakes that can be made in a very narrow field
דורך מי אני
דאנערשטאג יולי 13, 2023 4:42 am
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

לגבי וואס @תרמב ברענגט ארויס לגבי רעליגיע העלפן דעם מענטש קוֺיפּן מיט צער ועגמת נפש והפחד ממנה ומהמות, שרייבט דר. קריסטעל מענינג:
When I reviewed the literature, it seemed at first that the foxhole theory was right. A substantial body of research suggests that religion helps people cope with dying. While some of that positive impact is tied to community (the social support offered by religion), the provision of meaning is a significant causal factor: religion can offer coherence, a feeling of confidence that our life events are ordered or purposeful, rather than random and chaotic, which in turn can confer a sense of control over one’s life

The end of life is frightening because it’s a new experience; we don’t know where we are going. If a person is ill, dying may entail physical pain and disability. Even in the best of circumstances, we may find ourselves unable to engage in basic physical activities we used to take for granted, or facing the loss of mental acuity. And for most older people, the final years bring the loss of partners, family members, and friends who would otherwise support them at this time. Religion can provide a framing for why we are in pain or why we had to lose somebody we love — for example, if suffering is viewed as redemptive or part of a divine plan. Religion also answers questions about what happens after death, whether through complex and varied conceptions of reincarnation in Buddhism and Hinduism, or through comforting beliefs that we will see loved ones again in heaven, as in some Christian traditions

There are increased rates of depression and suicidal behavior among elderly people. Religious traditions can provide supportive social networks, and offer people in the final years of life steps to work through devastating losses and to continue living a purposeful life. Reading scripture or meditating is something an individual can do, even with physical disability. And when a loved one dies, rituals like sitting Shiva or preparing for a funeral mass offer structured, familiar activities for loved ones to do
זי זאגט אבער אז אומרעליגיעזע האבן למעשה אויך נערעטיווס, ע״י סייענס ויוּמעניזם וכדומה, וואס געבט זיי מיינונג און העלפט זיי קוֺיפּן. ושיטתו של דר. וויקטאר פרענקל ידוע.

די געדאנק וואס איך האב געזעהן דערין איז אין א וועג פארקערט. והיינו, אז ביי יוּמעניזם וכדומה, וואס אטעאיסטן וועלן (מער-ווייניגער) מודה זיין אז דאס איז אַן אידעאל וואס קומט ממש מכח און פון דעם מענטש אליין (וכדברי דוד הום) און ער האט דאס ״אויפגעמאכט״ (ועיין לדוגמא בדברי דר. לוּאיִס אנטאני), איז אבער די גלויבונג אינעם רעכט דערפון וכו׳ וכו׳ האט אבער דאך א לגמרי׳דיגע שוויית באמת און עס איז נישט מיינונגסלאז און ״ליידיג״; עס געבט דעם מענטש אמת׳ע מיִניִנג, ובאמת און מיט ראציאנאלע רעכט, ועד יום מותו. והשתא דאתית להכי למה גרע רעליגיעזע מיינונגען און גלויבונגען וואס געבן אים מיִניִנג (און דאס איז אפילו מ׳זאל יא מודה זיין אז דאס איז ״מאסאכיסטיק״)? די מערסטע וואס מ׳קען טענה׳ן איז אז, מכח חכמה, דארף מען צו זיין באוואוסטזיניג דערצו אז די גלויבונג דערפון איז מכח דעם מענטש אליין וואס ער האט ״אויפגעמאכט״ צו זיך אלס אַן אידעאל (וכעין די פּראַגמאַטיזם דערפון), וכעין ווי דער אטעאיסט איז באוואוסטזיניג דערצו לגבי, לדוגמא, יוּמעניזם (און ווי דר. יובל נח-הררי, אַן אטעאיסט, טענה׳ט איז יוּמעניזם אויך בעצם א ״רעליגיע״).

זי שרייבט דארט אגב, מיוסד אויף וואס זי שרייבט דא:
we should distinguish American “Nones” into at least four categories:

1). Unaffiliated Believers have conventional, usually Christian or Jewish worldviews, but reject organized religion

2). Philosophical Secularists have replaced religion with a distinct nonreligious worldview such as atheism, Humanism, Free Thought

3). Spiritual Seekers claim no religion because they create their own worldviews from more than one spiritual tradition

4). Those who are indifferent to any kind of religious, spiritual, or secular worldview
און זי ברענגט צו ווי א 86 יעריגער איד האט איר געזאגט:
”I think Judaism is the only religion that does not require belief in God”

Trained in physics and chemistry, he rejects any kind of supernaturalist framework and sees all ritual as theater — and yet he finds value in tradition and creates his own personal meaning from it. Thus, he and his wife regularly host a secular Passover at their house to pass on the family tradition, but Jack interprets the Exodus story as a metaphor for his hope that freedom will eventually triumph over oppression. Perhaps we need another category for people like Jack, such as culturally religious, or existentially secular, or both
אם חכמה אין כאן זקנה אין כאן (ברכות לט. אבל עיין בקנים פ״ג מ״ו ובשבת קנב.). ועיין בדברי דר. יצחק מלמד. וג״כ בדברי דר. מאַרק צבי בּרעטלער.

זי שרייבט ווייטער ובנוגע סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם:
The data I’ve gathered thus far suggests that the foxhole theory (fear of death pushes us toward religion) is wrong. Instead, awareness of death pushes us to find meaning, and secular sources like science can be as rich a source of meaning making as religion is. Secular meaning-making maps are actually quite similar to religious ones, at least in structure and function: they build coherence and control, they place human experience in relation to something bigger than ourselves, and they lend moral significance to our lives as we face its inevitable end

They are different from religious narratives in key ways, too, in their materialist conception of life and their social constructionist view of meaning. By materialist conception, I mean the way that people rejected supernatural notions of a spirit or soul that survives death in favor of a scientific view that consciousness is located in the brain. While parts of us may live on (in the sense of genes passed on to our children or an energy that goes back into the universe), respondents did not think they, as individuals, had continued existence once the brain was dead. By social constructionist, I mean that to deny that there is any inherent meaning in the universe leaves it up to human beings to create meaning and purpose in our lives

And yet, it is not just the secular who create their own meaning. The way that people mix and match from various sources should make us rethink the boundaries between “religious” and “secular.” There is a small but growing number of scholars exploring how people build their own meaning systems from a variety of cultural resources, both religious and secular
***

עס איז אויך מן הראוי לציין אז פּראפעסאר ראַבּערט קאָווער האט ארויסגעברענגט (ועפ"י אידישע מקורות) אז מ'קען נישט אפטיילן קיין שום סיסטעם פון געזעץ פון א געזעלשאפט, פון די נאראטיווס ומיתוס וואס די געזעלשאפט שטעלט דארונטער און וואס געבן די געזעצן מיִניִנג. און עס גייט אזוי ווייט אז די געזעצן געבן דערנאך צוריק מיִניִנג פאר די נאראטיווס, און ווי מ'קען זעהן ביי שבת אז די הלכות שבת וואס מ'האלט געבט למעשה די געפיהל פאר "וואס דאס איז" שבת פאר'ן איד (וידוע הסיפור עם רמ"מ מרימאנוב זצ"ל עם חסידיו). און ווי פּראפעסאר שמואל לעווין איז מסכם זיין מהלך:
The basis of the thesis is that no set of legal institutions or prescriptions exists apart from the narratives that locate it and give it meaning, so law becomes not merely a system of rules to be observed, but a world in which we live. Cover's explanation of these ideas coincided with and influenced the emergence of what has become known as "legal storytelling"
ער שטעלט דאס צאם מיט חיים נחמן ביאליק'ס טעזע אין זיין הלכה ואגדה, און ווי די צוויי, הלכה און אגדה, גייען אין קאנסערט צוזאמען און אפעקטירן איינע דאס אנדערע.

***

דר. דזשאָסטין גאַרסאן (א פילוסוף…):
IMG_5046.jpeg
דורך מי אני
זונטאג יוני 11, 2023 12:46 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

חדשים האט געשריבן:איך פארשטיי נישט וואס איז געווען די הוא אמינא פון די מקשן. פארוואס האט ער געהאלטן אז דאס גייט אריין בגדר אפיקורס. ער אליינס קען דאך אויך נישט מסביר זיין גאט, ער האלט דאך לא ישיגוהו משיגי הגוף. וואס האט ער געמיינט ווען ער האט געפרעגט ”גליייבסט אין גאט”? וואספארא גאט האט ער געהאט אין מיינד? איז נישט זיין אפטייטש אין גאט אליינס כפירה?
יא יא. אט דאס איז דאך מיין טענה מיט וואס איך האב אָנגעהויבן די אשכול: אז אויב מ׳טראכט אריין איז דאך אויף די שאלה פון ״דו גלייבסט אין ג-ט?״ נישט געהעריג שייך קיין פּאזיטיווע אדער נעגאטיווע אנטווארט (להרמב״ם).

ולכן קען מען טאקע אויך זאגן אז די געדאנק פון ״מין״ וכו׳ איז פאר אזא איינער וואס האלט ביי א פריערדיגע מדריגה בזה, און האלט אז עס איז יא שייך א נעגאטיווע אנטווארט און ענטפערט דערויף אין די נעגאטיוו.

וואס קען טאקע זיין שווער לפי״ז איז אז פארוואס איז דעמאלטס א פּאזיטיווע ענטפער נישט קיין פראבלעם פון כפירה וכו׳ לפוסלו, ובפרט אז במו״נ ח״א פל״ו קען מען זעהן אז דער רמב״ם האלט אז אַנטראָפּאָמאָרפיזמס לגבי די מושג פון ג-ט זענען ערגער ווי ע״ז ע״ש? ואולי אז דאס איז נאר וואו מ׳געבט א gross הגשמה צום קאנצעפּט פון ג-ט. משא״כ מיט׳ן סתם ענטפערן אויפ׳ן שאלה פון מציאותו אין די פּאזיטיוו, הגם דאס איז אויך אומריכטיג ועיין במו״נ להלן שם ח״א פנ״ז, שרייבט ער דאך דארט אז דאס איז ״עמוק״ ע״ש, וממילא קען מען דאס נישט פארלאנגען פון יעדן איינעם דא״כ לא שביק חיי. אבער אזא סארט אומריכטיגע פארנעפעלטע פּאזיטיווע ענטפער אויף די שאלה איז דאך בעסער ווי א נעגאטיווע ענטפער, וויבאלד דאס וועט (לדעתו) גרינגער צוברענגען צוצוקומען צו א העכערע הכרה אז אויף די שאלה איז בכלל נישט שייך קיין ענטפער פון פּאזיטיוו אדער נעגאטיוו בכלל.
חדשים האט געשריבן:איך זעה אז דו דרוקסט די ”אויך בצנעא,” אויב גייט עס נאר צו אלץ סאשעל קאנסטראקט, איז דאך דאס נישט שייך בצנעא. עס איז אפשר דא א סאשעל קאנסטראקט צו זאגן אז מען דארף מקיים זיין מצוות בצנעא, אבער למעשה צו טון בצנעא, איז דאך יעדער א יחיד. וויאזוי שטעלט זיך עס צאם אלץ סאשעל קאנסטראקט?
די ״אויך בצנעה״, לפי די מהלך פון סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם, איז צו זאגן אז ער איז באמת און טאקע מציית לשמירת התורה און סאָבּמיט לחוקיה אינגאנצן. והיינו, אז איינמאל די ״ריכטיגקייט״ ״אמת״ וכו׳ וכו׳ דערפון ווערט אוועקגעשטעלט מחמת סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם וכנ״ל, דאן השתא דאתית להכי אז דאס איז ״עכט״ און ״ריכטיג״ וכו׳ מחמת זה, איז ער מציית דערצו בכל אופן. עס איז נישט נוגע צו אנדערע ״זעהן״ אים צו נישט. די ״אנדערע״ און געמיינזאמע עסאָמפּשענס איז לגבי וואס זענען למעשה די געמיינזאמע עסאָמפּשענס; נישט לגבי צי יעצט ממש זאגט מען אים דאס צו טוהן צי מ׳זעהט אים דאס טוהן. אין אנדערע ווערטער, די סאָשׁעל קאַנסטראָקשען אז דאס איז ״ריכטיג״ און מ׳דארף דאס טוהן בצנעה אויך, מאכט דאך דאס פונקט אזוי ״אמת״ און ״ריכטיג״ בצנעה אויך לפי מהלך זו. די סאָשׁעל קאַנסטראָקשען דערפון ווערט נישט אויס מחמת ווייל קיינער זעהט נישט. דאס איז כעין ווי מ׳האט דאס צוגעגליכן צו מאראליטעט, אשר יש מקום לומר אז זיי זענען א סאָשׁעל קאַנסטראָקשען, אבער דאס מיינט נישט אז מ׳האט נישט לציית לה גם בצנעה, וואס דארט גייט אָן די סאָשׁעל קאַנסטראָקשען פונקט אזוי. דאס וואס נעמט דאס אוועק איז נאר ווען די עסאָמפּשען והסכמה דערין פונעם ציבור גייט אוועק; די ציבור האלט שוין אז נישט. די עסאָמפּשען והסכמה איז דאך למעשה נאך אלס דא אפילו ווען דער יחיד איז פונקט יעצט אליין און נישט ארומגענומען מיט אנדערע פון דעם ציבור המסכים (ער איז נאך אלס אינעם געזעלשאפט, נאר נישט ארומגענומען יעצט מיט ממש מענטשן דערפון).

ואגב, אז מ׳זאגט אז אויף די שאלה פון ״דו גלייבסט אין ג-ט?״, שהיא ״איז דא א ג-ט?״, איז נישט שייך קיין פּאזיטיווע אדער נעגאטיווע ענטפער, באדייט דאס אז אויף די שאלה איז נישט חל קיין תירוץ של ״אמת או שקר״. וא״כ איז דאך דאס טאקע א שאלה וואס איז נישט געהעריג אין די גדר פון מושכלות, נאר אין די גדר פון ״מוסכמות״, והיינו מער סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם, וואס אויף דעם איז מער חל ״טוב או רע/ריכטיג אדער אומריכטיג״. מיינענדיג, אז ווי געזאגט איז דאך די געדאנק פון לעבן ״עז איף״ ס׳דא א (מער קרוּד) געדאנק פון ״ג-ט״, דהיינו קיום התורה במעשה, וואס אויף טענות מעשיות, וואס מ׳האט צו טוהן, איז חל ״טוב או רע/ריכטיג אדער אומריכטיג״ וכבהמפורסמות/מוסכמות.

***

ר' יוסף אבן כספי שרייבט אבער אין זיין פירוש על משלי (י לב):
דע, כי האמת לא יתואר בו הדבר מצד האומרים, וגם כן בהפכו, ואולם גדר האמת שהוא אשר ימצא בשכל, לפי מה שהוא עליו חוץ מן השכל, וגדר הכוזב מתנגד לזה, ולכן לא יחזק האמת בהודות כל העולם עליו, ולא יחליש בחלוק כל העולם עליו
ולגבי הגדרת "חכם" שרייבט ער (להלן ריש פי"א):
וכבר גדר החכם הצניעות שהוא הענוה והחכמה.
***

אז כ׳האב צוגעשטעלט דעם געדאנק פון נבואה צו סייקעדעליקס, איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז זיי האבן געצייגט איבער א שטארקע קשר בנוגע מוזיק ווען ״מ׳טריפּט״ אויף סייקעדעליקס (לגבי טעראפּי). און ביי נבואה טרעפט מען ביי אלישע הנביא (מלכים ב ג טו) ועתה קחו לי מנגן והיה כנגן המנגן ותהי עליו יד ה׳.

***

אגב איז מיר געווען אינטרעסאנט צו זעהן ווי דר. אליעזר בן-רפאל שרייבט בנוגע זהות יהודי:
unlike in the past, the question “Who am I fundamentally?”, that is, in the essentialist sense, is now less significant than the question “What do I do?” in the constructionist sense
דורך מי אני
מיטוואך יוני 07, 2023 2:35 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

איה״נ, און דאס קען שוין אָנרירן אויף די שיטה פון רעלעטאוויזם בתוך די סוגיא פון להגדיר מושג ה״אמת״.

די חילוק אבער בזה, צווישן אַן איינרעדעניש פון א יחיד און אַן איינרעדעניש פון א ציבור לפי סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם, קען מען אויך פארשטיין מיט א צושטעל צו מאראל. לא׳מיר נעמען א משל פון שחט׳ען סענטיענט בע״ח (וואס ווילן נישט שטארבן) צו עסן זייער פלייש. ווי ערווענט פארשטייט מען אז בהתפתחות מין האנושי אין די צוקונפט, וועט מען דאס באטראכטן, בהסכמת הציבור, ווי אומעטיש. און דאס איז טאקע די מאראלישע ״מציאות״ (דעמאלטס). אויב אבער איז דאן דא א יחיד וואס האלט אז מ׳מעג, ווערט דאס ״זיין מציאות״ ומותר לו? איז דאס פונקט אזוי ווי מ׳קען באטראכטן אז כהיום, וואו הסכמת (רוב) הציבור איז (נאך אלס) אז דאס איז נישט אומעטיש, איז די ״מציאות״ אז עס איז נישט אומעטיש? לכאורה ניין, עס איז טאקע נישט דומה. פארוואס? וויבאלד א געמיינזאמע הסכמת הציבור איז וואס שאפט א מציאות (אין די קאנטעקסט) לעומת א יחיד׳ס. (ענליך קען מען אויסשטעלן די משל צו אַן אדון וואס האלט עבדים היינט און האלט אז מ׳מעג, און אַן אדון וואס האט געהאלטן עבדים פאר 2,000 יאר צוריק ווען הסכמת הציבור איז געווען אז מ׳מעג.)

מ׳קען דאס אביסל פארשטיין מיט׳ן נוצן אלס א משל דאס געדאנק פון מעלעדעפּטיוונעס אין פסיכאלאגיע. והיינו, אויב האט איינער א יחיד אַן איינרעדעניש וואס די ברייטערע געזעלשאפט און ציבור האלטן נישט אזוי, ברענגט דאס (בדרך כלל) א מיסמעטש אין ווי אזוי ער קומט זיך אום און אויס מיט׳ן ציבור (ווענדענדיג זיך אין חומר האיינרעדעניש נגד שיטת הציבור), וואס א מענטש איז דאך בהכרח אָנגעוואנדן אין א ציבור/געזעלשאפט. דאס שטעמפעלט אים אפ מיט א פסיכאלאגישע ״דיסאָרדער״ ווענדענדיג זיך אין חומר המעלעדעפּטיוונעס. משא״כ אויב איז די גאנצע ציבור צוזאמען ״משוגע״, איז דאך ״משוגע״ ״נארמאל״. וכעין זה הוא לגבי החילוק צווישן דאס געמיינזאמע גלויבונג פון א ציבור וואס שאפט א רעאליטעט (ווי געזאגט, אינעם ״לעבנסוועלט״ פון יעדעס יחיד בתוך הגעזעלשאפט), און דאס גלויבונג פון נאר א יחיד וואס שאפט דאס נישט (עכ״פ לויט דעם פּערעדיים; מיינענדיג, זיכער נישט אויף דעם מדריגה כלל).‏ איך האב טאקע געשריבן אז דאס האט קלאנגען פונעם פּראגמאטישע טעאריע פון אמת.
דורך מי אני
מיטוואך יוני 07, 2023 12:49 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

וואס איך זאג און טענה איז אז אויף די שאלה ״איז דא אזא זאך ווי ראסע?״ גרידא, דארף די ענטפער פון עני ידען ל״ד זיין א ״ניין״. וממילא, אויב איז מען מודה אז אויף די שאלה קען יא חל זיין א תירוץ פון ״יא״ אפילו פון א ידען, דאן איז מען מודה אז ראסע קען פארעכענט ווערן ווי א ״זאך״, שהיא בלשון השאלה, וואס דאס איז עפעס וואס עקזיסטירט און האט א ישות אין די קאנטעקסט וואס די שאלה נוצט און מיינט דאס. וזהו ע״י אט די אָנגענומענע קאנסטראקט.

לשבר את האוזן בדרך אחר קצת, עס איז ענליך און אזוי ווי די געדאנק פון אַן איידיע that assumes a life of its own. די ״life of its own״ איז מכח סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם. (ואולי באנו במקצת, ironically, לדר. ריטשערד דאָקינס’ ‏געדאנק פון מעמעטיקס. ואגב, דר. דאָקינס אליינס איז אויך בעצם ‏קעגן די סארט מער פּאָסטמאַדערניסט מהלכים בפילאזאפיע.)
דורך מי אני
מיטוואך יוני 07, 2023 6:29 am
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

איך וואלט געזאגט אז דיין משל פון דאס קאַנסטראָקט פון ״ראסע״ איז א ראיה צו וואס איך זאג.

למשל, מ׳קען דאך באטראכטן דיין משל פון דאס סאָשׁעל קאַנסטראָקט פון ״ראסע״, וועלכע דו ביסט מודה אז דארט מאכט דאס די שׁעירד גלויבונג אין צו א מציאות, ווי אויך יסודתו בטעות - עס איז דאך נישט אזוי במציאות ממש עפ״י ביאלאגיע. פונדעסטוועגן איז אבער די געדאנק פון ״ראסע״ עפעס וואס איז למעשה יא א מציאות, באיזה אופן, אפילו כהיום. צב״ש קריטיקעל ״רעיס״ טעאריע, דאס אז מ׳ווייסט אז מ׳טאר נישט דיסקרימינירן קעגן איינעם באזירט אויף ״ראסע״ אא״וו - בקיצור, דאס אויף וואס מ׳איז דן און מ׳מיינט ווען מ׳זאגט און מ׳רעדט פון ״ראסע״ אפילו כהיום וואו מ׳ווייסט אז דאס איז יסודתו בטעות. און דאס, די ״מציאות באיזה אופן״ וואס איז דאך מחמת הסאָשעל קאַנסטראָקט בזה (ואפילו וואו מ׳ווייסט אז עס איז נישט אזוי במציאות ביאלאגי ממש און אז עס איז נישטא קיינע כלליות׳דיגע דזשענעטיק חילוקים ביניהם), איז טאקע מכח סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם. ודון מינה ואוקי אשארא.
דורך חדשים
דינסטאג יוני 06, 2023 11:54 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

איך פארשטיי וואס דו ווילסט זאגן. איך וויל נאר פארשטיין פון ווי דו נעמסט אז סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם שאפט די הגדרה פון ”אמת”? איך וואלט גענטפערט אויף דיין שאלה וואס איז די הגדרה פון אמת, עפעס וואס וואס מען קען עס פראווען דורך די חושים אדער סייענטיפיקלי. סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם קען נעמען למשל א זאך ווי ראסע, וואס אן סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם וואלט דאס גארנישט געמיינט, און מאכן פון דעם א מציאות. חקירות וויאזוי אט די גלויבונג איז צושטאנד געקומען איז א קריטיקעל עלעמענט אנצוהאלטן די סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם. אויב די מענטשן אויף די וועלט האבן אוועקגעשטעלט ראסע אלץ א מציאות צוליב זייער גלויבן, קען עס בפשטות נישט ווערן אפגעטיילט. ווען די גלויבן ווערט בטל, גייט מיט די גאנצע סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם. עס מאכט נישט אויס אז געוויסע האלטן דאס נאך אן בטעות. איך זע אז דו ווילסט דאס יא אפטיילן, איבערדעם פרעג איך היכן דנתני?
דורך מי אני
דינסטאג יוני 06, 2023 8:54 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

די געדאנק דערפון איז אטע דאס: וואס מאכט א פּראפּאזישאן ״אמת״? וואס איז די הגדרה פון ״אמת״ און ״רעאליטעט״? סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם זאגט אז די שׁעירד עסאָמפּשענס און גלויבונגען פונעם געזעלשאפט, און די פירושים זיי געבן פאר פענאַמענאַ, אט דאס איז וואס שאפט פאר זיי די ״מציאות״. חקירות אין ווי אזוי אט די גלויבונגען זענען צושטאנד געקומען איז שוין אַן אנטראפּאלאגישע שאלה ודיון פאר זיך, אבער עס נעמט נישט אוועק פון דעם אז דאס איז פאר די מעמבּערס די מציאות ממש.

יעצט, לגבי א משל וואו די געמיינדע נעמט אָן 1+1=3, איז דיין שאלה בנוגע פאר א מעמבּער בתוכה, וואס אנערקענט אז דאס איז א טעות במושכלות, ווי אזוי איז שייך אז מכח סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם גרידא זאל דאס ווערן ״עכט״, ״אמת״, און די ״מציאות״? אויף דעם קלער איך לחלק לגבי די חלק פון די פאקט פון 1+1=2 פּער סע, וואס לגבי דעם איז יתד היא שלא תמוט מכח מושכלות וואס איז נישט תלוי בהאדם כלל וכלל, און די פירוש פון דעם פאקט, און ווי אזוי מ׳באציהט זיך דערצו וכו׳, וואס דאס איז שוין יא תלוי בהאדם והסכמתם, וואס דארט האט שוין סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם די אחיזה צו קובע זיין מהו המציאות.

מ׳קען דאס אולי מדמה זיין א משהו צו קאנט׳ס חילוק צווישן דעם נאמענאן פון א זאך, וואס איז די זאך פאר זיך ווי אזוי עס איז ב״אמת״ (פון א ריין קאָרעספּאַנדענס מבט), און דעם פענאמענאן פון א זאך, וואס איז ווי אזוי אונז למעשה אינטערעקטן מיט און פּערסיוון דאס און האבן צוטריט דערצו. איז לגבי די חלק הפענאמענאן מדבר, וואס דאס איז דאך תלוי אינעם מענטש, איז וואו סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם וההסכמה פון אט די מענטשן קען האבן אַן אחיזה. (איך פארשטיי אז נישט דאס זאגט קאנט בכלל. איך נוץ דאס פשוט לשבר את האוזן.)

די פיזיקער דר. עלען סאָקאל און דר. זשאן בּריקמאנט קריטיקירן טאקע די געדאנקען והמסתעף וואס זענען פּאָסטמאַדערניסט, און טאקע מהאי טעמא.
דורך חדשים
דינסטאג יוני 06, 2023 8:07 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

מי אני האט געשריבן:הניחא אויב די ביסוס ויסוד איז אלס געווען, און מ'האלט אז עס דארף נאך אלס זיין, אַן "אמת" מכח א מושכל'דיגע/מציאות'דיגע/עמפּירישע פאקט. דאן, אויב נאר דאס קען זיין א בסיס, פאלט דאס לכאורה טאקע צאם מכח טעות - מ'קומט דאך צו דערצו ממבט מושכלות וכנ"ל. טאמער אבער פעהלט נאר (צום מערסטענסט) אויס אז די בסיס דערפון זאל זיין פשוט "אמת" און "עכט", איז דאס טאקע למעשה פשוט "אמת" און "עכט" מכח סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם.

ועיין עוד כאן. ווי איך האב דערמאנט, האב איך דאס אויסגעברייטערט אין צוויי ארטיקלען וועלכע איך האב סאָבּמיטעד צום וועקער.
מיין פראגע איז טאקע לגבי עס מאכן "אמת" און "עכט" מכח סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם. איך וויל זאגן אז סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם וועט נישט העלפן אויף דעם אויך נישט. אויב די גאנצע סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם איז מבוסס אויף א טעות וויאזוי מאכט עס א זאך ”עכט”?
דורך מי אני
דינסטאג יוני 06, 2023 6:37 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

הניחא אויב די ביסוס ויסוד איז אלס געווען, און מ'האלט אז עס דארף נאך אלס זיין, אַן "אמת" מכח א מושכל'דיגע/מציאות'דיגע/עמפּירישע פאקט. דאן, אויב נאר דאס קען זיין א בסיס, פאלט דאס לכאורה טאקע צאם מכח טעות - מ'קומט דאך צו דערצו ממבט מושכלות וכנ"ל. טאמער אבער פעהלט נאר (צום מערסטענסט) אויס אז די בסיס דערפון זאל זיין פשוט "אמת" און "עכט", איז דאס טאקע למעשה פשוט "אמת" און "עכט" מכח סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם.

ועיין עוד כאן. ווי איך האב דערמאנט, האב איך דאס אויסגעברייטערט אין צוויי ארטיקלען וועלכע איך האב סאָבּמיטעד צום וועקער.
דורך חדשים
דינסטאג יוני 06, 2023 6:15 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

אז מען איז אויף די זעלבע פעידזש קען מען גיין א טריט ווייטער. איינמאל איך submit צו שמירת המצוות, וויאזוי נוץ איך סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם’ס פירושים וואס איז געבויעט אויף טעותים צו מבסס זיין מיין רצון? בו בזמן ווען עס די גאנצע סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם האלט אין איין צופאלן ביי אסאך וואס זעהן אז עס איז בטעות יסודו. דאס אז עס איז נאך דא סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם איז נאר מכח חסרון ידיעה וכדומה וואס אין אזא פאל קריג איך מיר מיט הרב מיכאל אברהם אז עס האט נישט קיין פשט נישט צו זיין קיין פורש מן הציבור און זיכער נישט נעמען די ציבור אלס א בסיס.
דורך מי אני
דינסטאג יוני 06, 2023 5:51 pm
פארום: העמק דבר
אשכול: "דו גלייבסט אין ג-ט?"
רעאקציעס: 472
געזען געווארן: 135347

חדשים האט געשריבן:אויב גייסטו שוין מיט סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם קענסטו שוין צוזאמענשטעלן קיום המצוות מיט גלייבן אין ג-ט. דאס איז דאך סאך א שטערקערע סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם.
אט דאס טוה איך טאקע. וכמו שכתבתי לעיל. ווי איך האב דארט אָנגעהויבן:
מי אני האט געשריבן:מ׳קען בעצם נעמען דעם געדאנק פון דאס אז סאשעל קאַנסטראָקשעניזם איז דאס וואס מאכט מציאות הא-ל ״עכט״ (און די מאראלישע אנטי-ריעליזם וואס קען מיטקומען דערמיט), נאך ווייטער אויך לגבי המחייב והנותן תוקף לקיום המצות והתורה בכלל.
חדשים האט געשריבן:צאמצושטעלן סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם מיט ריעאליטי איז א סטרעטש. איך האב נישט געליינט די צוגעצייכענטע בוך אבער איך גלייב אז ער איז כמעט א דעת יחידאה. בפשטות מאכט נישט קיין סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם א מציאות. נעם למשל די געזעצן פון גראוויטי, ספיד אף לייט, טערמאדינאמיקס אדער דיין משל פון 1+1, אפילו סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם גייט האלטן פארקערט גייט דאס נישט מאכן די סייענטיפישע געפריווטע מציאות אנדערש.
דאס איז וואס איך זאג לגבי מאכן א חילוק אפילו אין די מושכלות אליין, צווישן די חלק המושכל שבהם פּער סע, והיינו די פאקטישע אנאליטישע צי סינטעטישע מציאות, און די חלק המפורסמות שבהם, וואס זענען פשוט מכח הסכמה. מיינענדיג, די חילוק ארבעט אין דעם צווישן ניטשע'ס "פאקטן", די חלק המושכל וואס איז נישט אָנגעוואנדן אין הסכמת האדם כלל, און די "פירושים פון די פאקטן", וואס איז בהכרח יא. אין אנדערע ווערטער, די סייענטיפישע געפריווטע מציאות פּער סע וועט טאקע נישט ווערן אנדערש אזוי צי אזוי (1+1 ווערט נישט בעצם 3), אבער די פענאמענאלאגישע עקספּיריענס און "פירוש" דערפון בתוך די געזעלשאפט ווערט יא. (וכמובן, איז דאס נאך אלעס פאר'ן צוקומען צו איידיעליזם און/אדער סקעפּטיסיזם וואס קענען דאס אפשר נאך מער שטארקן, ואכמ"ל.)
חדשים האט געשריבן:פונקט ווי סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם האט אוועקגעשטעלט גענדער, ראסע און אין פריערדיגע צייטן רציחה במלחמות, אבער אזויווי זיי זענען געווען געבויעט אויף פאלשע גלויבונגען איז דאס געטוישט געווארן איינמאל עס איז געווארן סייענטיפיש געפריווט אנדערש. הוא הדין לגבי רעליגיע והמסתעף.
איה"נ. דא אבער קומט אריין די פארנעפּעלטע און קאמפּליצירטע סוגיא פון די השלכות פון די שיטה לגבי מאראלישע ריעליזם, וועלכע איך האב טאקע דערמאנט, ובנוגע מיין משל אויב ביי הסכמת הקהל להתיר רציחה וועט דאס דאן זיין "ריכטיג".
חדשים האט געשריבן:דאס מיינט אז סאָשעל קאַנסטראָקשעניזם איז נישט מער ווי גלויבונגען. עס רירט נישט קיין סייענטיפישע פאקטן און עס טוישט זיך מיט סייענטיפישע פאקטן.
ווייטער איה"נ. (הגם דאס קען שוין אָנרירן אויף דעם אז אפילו סייענטיפישע פאקטן זענען מיוסד אויף "גלויבונגען" און האבן די (ווי נישט) עפּיסטעמאלאגישע שוואכקייט אין דעם פונעם מונכהויזן טריילעמאַ און דעם פראבלעם פון אינדאָקשען. ווי געזאגט, רירט דאס שוין אלעס צו צו סקעפּטיסיזם בכלל. איך גלייב אז צו דעם ציהלט @דיכטער.)
חדשים האט געשריבן:בפשטות, ווען די ציבור איז זיך טועה אין א סייענטיפישע געפריווטע פאקט איז נישט דא קיין איסור לפרוש מן הציבור אפילו להגראי”ה.
ריכטיג. לגבי "איסור" האב איך טאקע געשריבן אז הסכמת הכלל לגבי קביעות לחייב איז שוואך ווען עס איז בטעות יסודה. און אין די מאמר פון הרב דר. מיכאל אברהם וואס איך האב פריער צוגעברענגט, שרייבט ער טאקע לגבי הראי"ה בזה:
לכן בהלכה מותר ליחיד לפרוש מהחלטת הרוב, שכן רוב בבי"ד לא קובע מהותית את האמת. כפי שקובעת הגמרא בהוריות ב (טועה במצוות לשמוע לדברי חכמים), יחיד לא צריך לשמוע בקול בי"ד שטעה. אם הם טעו זו לא האמת. אבל פרישה מן הציבור אינה אופציה. עצם הקביעה הציבורית (לגבי המפורסמות) היא היא האמת. לכן שם הרוב קובע מהותית ואין לפרוש ממנו. למרבה האירוניה דווקא בשאלות שבהן לא האמת קובעת החובה ללכת אחרי הרוב היא מוחלטת. בשאלות של אמת ושקר הרוב הוא אינדיקציה אבל אין חובה חלוטה להיצמד אליו.
דא איז "אמת" מער מכח וממבט מושכלי ומציאות (אינעם טעקסט) וכנ"ל. און דא שווימט טאקע ארויף צום אויבערפלאך וואו איז די דימארקעישאן פּונקט וואו איך גיי זאגן אז הגם 1+1=2 במושכל, איז אבער די קאנסענסוס דערויף מאכט דאס 3 ב"אמת" ואפילו לחייב (אזא סארט "אתם אפילו מוטעין"), און וואו נישט (ובפרט אז ביי הלכה איז דאך דאס לכו"ע תלוי ב"פירושים")? ולכאורה הוא אז בסתם טאקע נישט (חוץ טאקע ביי קידוש החודש שחידוש הוא, ועיין בפירוש על הרמב"ם בהל' קידוש החודש פ"ב ה"י), ובפרט וואו מ'קען זאגן אז זיי וואלטן מודה געווען בטעותם ווען זיי זעהן ווען דאס איין. (און מ'קען גאר טענה'ן אז דאס'ן נישט דארפן מציית זיין להרבים כשהפסק יסודה בטעות, ליגט אליינס גופא בתוך די געביידע פון "הלכה", וואס דאס אליינס אויך האט מען אָנגענומען בהסכמה. וכל זה אכניס.)

דא איז אבער די שמועס וואו עס איז נישט נוגע דוקא "לחייב" (כעין זינגען מיט דביקות "רבי ישעיה בן ר' משה"). ולגבי קיום התורה והמצות וואו עס איז יא, איז עס נישט יסודה "בטעות", כעין א קאנטעקסט פון זאגן אז עס איז "קעגן מושכלות/מציאות". (די עטישע פראבלעמען דערין קען מען און מען דארף טאקע מסדר זיין, ווי איך האב אויבן געשריבן וכמו שכתבתי כמה פעמים.)