לגבי די געדאנק וואו די יצור און ענין פון ״ג-ט״ ציהט לכליון ואַיִן, איז ידוע אז אין קוואנטום פיזיקס ״זוכן״ די פּאַרטיקלס אָנצוקומען צום נידעריגסטן ענערגיע סטעיט וואס עס דערלאזט די קוואנטום פיעלד אין וואו די פּאַרטיקלס געפינען זיך. עס איז יתכן אז פּאַרטיקלס זאלן זיך געפינען אין א נידעריגן ענערגיע בתוך דעם פיעלד, אבער עס איז שייך נאך נידעריגער; זיי זענען אין א פאלשע וועקיום. די פּאַרטיקלס דארפן אבער האבן מער ענערגיע אריבערצוגיין אזא סארט בּעריער אָנצוקומען צום נאך נידעריגערן ענערגיע סטעיט וואו זיי קענען ליגן. עס קען זיך אבער מאכן דורך די פענאמענאן פון קוואנטום טאָנעלינג, אז א פּאַרטיקל זאל דורכגיין די בּעריער. איינמאל דאס פּאסירט, וואס דאס רופט זיך פאלשע וועקיום דיקעי, וועט די בּאָבּל פון א מער סטאבּילן ענערגיע סטעיט זיך נעמען פאאשפרייטן און איבערנעמען די פאלשע וועקיום ביי די שנעלקייט פון ליכטיגקייט. עס איז יתכן אז די היגס פיעלד, וואס דערינען זענען די פּאַרטיקלס וועלכע געבן מאסע און דערלאזן די יקום ווי אונז ווייסן זי, איז אין אזא סארט פאלשע וועקיום. ולכן, איז בעצם שייך אז דאס זאל דיקעיען צו א מער סטעיבּל סטעיט, וואס דאס וועט חרוב מאכן די יקום. ולפי דעם אז די גאנצע יקום ציהלט צו אַיִן, קען מען אולי זאגן א רמז בברכות לב.

מבלתי יכולת ה' (במדבר יד טז) יכול ה' מיבעי ליה אמר רבי אלעזר אמר משה לפני הקב"ה רבש"ע עכשיו יאמרו אומות העולם תשש כחו כנקבה ואינו יכול להציל

ואולם חי אני (שם שם כא) אמר רבא אמר רב יצחק מלמד שאמר לו הקדוש ב"ה למשה משה החייתני בדבריך

והיינו, אז טאמער איז דא א תשישת ״כח״, עס גייט צו א קלענערע ענערגיע/״כח״ סטעיט, דאן איז דאס מת היפך ״חיים״. ווען עס איז (ויקרא כו כ) ותם לריק כחכם, דאן איז, ולא תתן ארצכם.

ולגבי דעם אז שם ״אהי-ה״, וועלכע ווייזט אויף אמיתת מציאותו און ההוה של היקום, איז ביסודו מספר ״אך״ שהיא מיעוט, קען מען דאס אולי אויך מרמז זיין אינעם פסוק (תהלים לח יא) לבי סחרחר עזבני כחי. והיינו, ווייל ארום די אותיות ״לב״, ״לבי סחרחר״, זענען די אותיות ״אך״ הקודמות לאותיות ״לב״, וואס ״אך״ איז די שורש פון ענין שם ״אהי-ה״ ומציאות כנ״ל. און די ״אך״ קען אולי מרמז זיין צום ציהל פון מיעוט ואפסה, וואס דאס קען געשעהן דורך ״עזבני כחי״, ביי א פאלשע וועקיום דיקעי און וואו עס גייט צו א ווייניגער ענערגיע/״כח״ סטעיט. ״וחזקני״ נא ״אך״ הפעם הזה (שופטים טז כח).

ואולי קען מען מיט דעם אויך טייטשן (תהלים כט ד) קול ה׳ בכח. ווייל די גמרא זאגט בברכות כח: אז די שמונ״ע ברכות זענען קעגן די אכצן אזכרות במזמור כט בתהלים ע״ש. ונמצא מזה אז די זיבעטע אזכרה אין די מזמור, קול ה׳ בכח, איז קעגן די זיבעטע ברכה של שמונ״ע, וואס דאס איז ברכת הגאולה, וועלכע ווייזט טאקע אויף עסכאטאלאגיע ואחרית הימים; ביז אהין שטייט די יקום אויף דעם אז די היגס פיעלד איז אין א העכערן ״כח״ סטעיט.

‏ועיין כאן וואו כ׳האב צוגעברענגט פון דר. פרענק ווילטשעק אז, פון א פיזיקס פּערספּעקטיוו, קען ״אַיִן״ אליינס זיין אַן אומסטאבּילע קוואנטום סטעיט. ‏ועיין בדברי דר. וויקטאר סטענגער אז די דיפאָלט קען טאקע זיין מציאות, און עס פעהלט אויס פעולות צו ברענגען צו אַיִן.

***

לגבי דעם געדאנק פונעם רמב״ם במו״נ ח״א פנ״ט, אז יתרון החכם איז דאס וואס ער פארשטייט אלס מער תוארים וכו׳ שולל צו זיין פון הקב״ה און פארוואס, שרייבט דער מקור מים חיים ענליך מהבעש״ט בפ׳ נח:

עוד ביאר כי תכלית הידיעה שלא נדע, אמנם יש שני סוגי שלא נדע, אחד שאינו נכנס מיד לחקור ולידע מאחר דאי אפשר לידע, שני שחוקר ודורש עד שידע שאי אפשר לידע, וההפרש בין זה לזה, על דרך משל, שני בני אדם שרוצין לידע את המלך, ואחד נכנס בחדרי המלך ונהנה מאוצרות והיכלי המלך, ואחר כך לא יוכל לידע את המלך, והשני אמר מאחר שאי אפשר לידע את המלך לא נכנס כלל בחדרי המלך, ולא נודע לו כלום, ובזה יובן, ודאי בשניהם משני הסוגים הנ"ל אותי עזבו מלידע לפי שאי אפשר לידע, מכל מקום הלואי אותי עזבו מתוך החקירה והידיעה אחר שתורתי שמרו ודברי פי חכם חן, עד כאן לשונו.

לגבי דעם געדאנק פונעם שם "אהי-ה אשר אהי-ה" און וואו דאס איז מרמז ל"אמת" ווייל אהי-ה פעמים אהי-ה איז עולה "אמת", און וואו מ'קען טאקע נישט צוקומען דערצו אין דעם, האב איך געקלערט דעם שבת על דרך דרש עפ"י מש"כ כאן. והיינו, ווייל דער ר״ן שרייבט בנדרים לח. אז די שער החמשים של הנ׳ שערי בינה איז ״ידיעת הש״י על אמתתו״. ולכן דרש׳נט די גמרא (שם ובר״ה כא:) אז משרע״ה איז נישט צוגעקומען (בחייו) לשער הנ׳, פונעם פסוק (תהלים ח ו) ותחסרהו מעט מאלקים ע״ש. (ועיין בערבי נחל פ׳ נח עפ״י האריז״ל בעץ חיים שער יג, ששער הנ׳ הוא הכוללת כולם ותיבת ״כולל״ עולה ״אלקים״.) און דער מגלה עמוקות (פ׳ ואתחנן אופן יב) שרייבט אז דאס וואס עס איז דא ע׳ פנים לתורה, איז אז בתוך דעם שער הנ׳ איז דא נאך 21 בחינות וואס אזוי, צוזאמען מיט די פריערדיגע מ״ט שערים, איז דא 70, און אט די 21 איז בבחינת שם ״אהי-ה״ העולה 21 (וזהו ענין ״מעט״ מאלקים - לאחר ה״מט״ מה שמשלים ל״ע״) ע״ש.

והנה, כנ״ל איז ״אהי-ה״ די סקווער רוט פון מספר ״אמת״, און דאס איז וואס ליגט אינעם שער הנ׳ אויף טאקע אָנצוקומען לדעת השי״ת על אמתתו, איז דאך דאס אז מ׳קען נישט אָנקומען דערצו כעין נעגאטיוו ״אמת״; 441-. וואס די סקווער רוט פון דעם איז דאך 21i. וואס לתקן זה צום געהעריגן שם ״אהי-ה״ פעהלט אויס אַן עקספּאָנענט פון 4 אויפ׳ן i. ולכן אפשר לומר אז אין ק״ש, וואס ענדיגט זיך דוקא בתיבת ״אמת״, איז אין די ערשטע פסוק דערפון פון אחדות ה׳ דא אַן אות ע׳ ואות ד׳ רבתי. ולרמז אז די סקווער רוט פון דעם ״אמת״ וואס איז א נעגאטיוו און קען נאר גערעדט ווערן בשלילה, וואס אט דאס איז דאך צו וואס די שער הנ׳ שיש בו הסקווער רוּט של ״אמת״ וואס איז ״אהי-ה״/21 המשלים ל״ע״ פנים לתורה וכנ״ל, איז וויבאלד דאס איז א נעגאטיוו קומט דאס אויס צו i, וועלכע דארף אַן עקספּאנענט של מספר ״ד״ לתקנו. (ולכן לעתיד וואו עס וועט זיין ומלאה הארץ דעה את ה׳, וועט זיין א קיבוץ מ״ארבע״ כנפות הארץ.)

‏ובזה קען מען זאגן אז דער תפארת יהונתן זאגט בפ׳ ויקרא, אז די א׳ זעירא מיט וואס ספר ויקרא הייבט זיך אָן ווייזט אויף די מספר ״אך״ בחינות וואס זענען בתוך דעם שער הנ׳ מנ׳ שערי בינה ע״ש. און דער פרי צדיק שרייבט בפ׳ בהעלותך, אז ספר ויקרא איז נגד יעקב אבינו ע״ה מחמת זה דמדתו אמת ע״ש. ולפי הנ״ל איז דערפאר הייבט זיך דאס אָן אין די ערשטע ווארט אינעם ספר לרמז על ענין 21 שבשער הנ׳ כהתפארת יהונתן, וואס דאס איז משם ״אהי-ה״ כנ״ל המרמז לענין מספר ״אמת״. און יעקב האט טאקע דוקא געהאט 4 ווייבער, וואס אט די מספר עקספּאָנענט דארף מען לתקן דעם סקווער רוּט פון נעגאטיוו ״אמת״ שהיא 21i כנ״ל, שלזה מרמז ענין שער הנ׳ שאי אפשר לעמוד על ידיעת אמתת השי״ת.

*

ולגבי כופל זיין שם אהי-ה על עצמו און דאס אז "ג-ט" קען באטראכט ווערן ווי "אַיִן הגמור", איז אויב איז מען כופל "אַיִן" על עצם "אַיִן", והיינו 0⁰, דאן קען דאס זיין 1. והיינו, ענין "אחדות" ה'. (ועיין לעיל במה שציינתי לגבי די "ליידיגע סעט".)

***

ובזה אז סייקעדעליקס ברענגט נענטער לידיעת השי״ת, האב איך געקלערט אז דאס קען זיין א רמז בהגמרא בב״ב עג: (וועלכע מ׳קען קלערן זענען געזאגט געווארן אונטער די איינפלוס פון סייקעדעליקס וכעין נבואה):

אמר רבה לדידי חזי לי אורזילא בר יומיה [רְאֵם בן יום אחד דאותו היום נולד - רשב״ם] דהוה כהר תבור, והר תבור כמה הוי ארבע פרסי, ומשאכא דצואריה תלתא פרסי, ובי מרבעתא דרישיה פרסא ופלגא. רמא כופתא [צואה - רשב״ם ותוס׳] וסכר ליה לירדנא.

דא הא׳מיר צוגעברענגט פון אַקטעוויע בּאָטלער אז ״ג-ט״ קען זיין די געדאנק פון ״ג-ט״, והיינו די מושג פון שינוי, וואס אט די מושג איז א קאנסטענט קבוע וואס טוישט זיך נישט. שפעטער דארט בב״ב בדף עד: זאגט תוס׳ בד״ה שמגיע, אז די נהר ירדן, ווען זי גייט דורך ימה של טבריה, מישט זיך נישט אויס מיט איר ע״ש. והיינו, אז ביי דעם איז נישטא דעם געדאנק פון ענטראפּי.

יעצט, הרב דר. נתן סליפקין טענה׳ט אז דער רְאֵם איז די (שוין עקסטינקט) אָראַקס. דא זאגט דער פּעליאוֺעקאלאדזשיסט דר. אנטאני ברוין, אז אויף די צואה פון גאר גרויסע בע״ח, כגון דער אָראַקס, קענען וואקסן מאָשׁרומס און מ׳טרעפט ספּאָרס אין די צואה פון גאר אלטע ריזיגע בע״ח. ובזה קען מען זאגן אז דאס איז די רמז אז צואת הרְאֵם האט פארשטאפט דעם ירדן. וויבאלד אויף דעם קען וואקסן מאָשׁרומס המביאים לנבואה והכרת ה׳, וואס די געדאנק דערין איז די דיינעמיזם ושינוי וענטראפּי בהעולם. ולכן פארשטאפט דאס דעם ירדן טייך וואס גייט נישט עפ״י ענטראפּי בימה של טבריה.

‏ובסתם טרעפט מען דארט לעיל בדף עג. אז טאקע אויף א גל הים וואס וויל טובע זיין, שלאגט מען דאס מיט א שטעקן שעליו השם של אהי-ה אשר אהי-ה ע״ש (וע״ש במהרש״א). וואס די שם ווייזט דאך אויף דעם אז מ׳קען טאקע נישט משיג אמתת מציאותו ומהותו וכנ״ל.

***

לגבי די סימיולשעיאן ארגומענט איז אינטרעסאנט צוצוצייכענען צום גמרא בסנהדרין סה: אמר רבא אי בעו צדיקי ברו עלמא שנאמר (ישעיהו נט ב) כי אם עונותיכם היו מבדילים ביניכם לבין אלקיכם ע"ש. והיינו, אז ווען דאס מענטשהייט קומט צו צו מדריגת אלקות בחכמה ובהתנהגות, וואס דאס איז די שפיץ פון "צדיקי", קענען זיי בורא זיין עולמות דורך סימיולעישאנס.

ובנוגע דעם אז דאס דארף צושטאנד קומען דורך א העכערע ציוויליזאציע אויפ׳ן קאַרדאַשׁעוו סקעיל, איז די געדאנק אז זיי גייען לכאורה נוצן דערפאר א מאַטריאָשקאַ מח קאמפּיוטער. דאס איז א ‏קאמפּיוטער וואס איז א דייסאן ספער. והיינו, אז מ׳נעמט ארום א גאנצע שטערן מיט א קאמפּיוטער, וואס די ענערגיע פונעם זון/שטערן געבט די כח פאר׳ן קאמפּיוטער. און ארום דעם איז דא נאך א לעיער, וואס דאס נוצט די היץ וואס די פריערדיגע לעיער געבט ארויס (עפ״י דאס צווייטע געזעץ פון טערמאדינאמיקס) צו געבן כח פאר׳ן צווייטן לעיער וואס איז ווייטער א קאמפּיוטער. וכן הלאה והלאה. (און די מאטעריאל פון אט די מאַטריאָשקאַ מח קאמפּיוטער קען זיין פון ״קאמפּיוטראָניאם״, וועלכעס איז א חומר וואס די עדווענסד ציוויליזאציעס קענען מאכן, וואס איז די מערסטע עפישענט פאר קאמפּיוטעישאנס; אסאך מער ווי סיליקאן וכדומה.) (דער שרייבער טשארלס סטראס שרייבט אין זיין סייענס-פיקשאן בוך אקסעלעראַנדאָ, אז צום סוף ווערט יעדעס שטערן פון א סאלאר סיסטעם פארוואנדעלטאין צו א מאַטריאָשקאַ מח סארט קאמפּיוטער. און ווי דר. ראַבּערט בּרעדבּורי שרייבט, קען דאס זיין א לעזונג צום פערמי פּאראדאקס: די צייט אפשניט וואס א טעכנאלאגישע ציוויליזאציע קאמיוניקירט ביז אלעס ווערט געפירט דורך די מאַטריאָשׁקאַ מח סוּפּערקאמפּיוטער וואס זיי בויען, איז נישט לאנג. זיי קומען שוין צו צו ווי זיי אליין לעבן גאר לאנג און זענען נאר אינטרעסירט אין שטארקע אינפארמאציע פּראַסעסינג. וכמובן קען געהעריגע לעבן נישט זיין אויף די פּלאנעטן אין דעם סיסטעם איינמאל מ׳נעמט ארום און באדעקט איר זון מיט א מאַטריאָשׁקאַ מח.)

ולפי״ז קען דאס אפשר זיין א רמז בהמימרא של ר״ל בנדרים ח: אז לע״ל הקב״ה מוציא חמה מנרתיקה צדיקים מתרפאין בה ורשעים נידונין בה וכו׳ ע״ש. והיינו, אז ווען/אויב מ׳קומט צו צו א העכערע לעוועל פון ידיעה און ציוויליזאציע, ״צידקות״ ו״צדיקים״, דאן קענען זיי נוצן דעם חמה צו טאקע סימיולעיטן און שאפן אנדערע וועלטן ועולמות, דורכ׳ן דאס נוצן פאר א מאַטריאָשקאַ מח קאמפּיוטער. וואס די קאמפּיוטער אליינס קען זיי העלפן בסתם אויף טיפערע דעת.

***

דר. וויליאם לעין קרעיג טענה׳ט אז פאר אויפגעוואוזענע פאקטן ממש וכדומה, קען א מענטש טאקע נישט וועהלן בבחירתו וואס צו גלייבן. אבער לגבי זאכן וואס קענען זיין אזוי צי אזוי מער-ווייניגער בשווה, קען א מענטש יא. ועיין בדברי הרב דר. י״ד סאלאווייטשיק.

***

ולגבי דעם אז בע״ח׳ס קאַנשׁעסנעס קען זיין בתענוג כעין אויף א סייקעדעליק טריפּ כל חייהם, אפגעזעהן פון וואס ווערט געטוהן צו זיי און ווי זייערע אינסטינקטס ארבעטן, איז אינטרעסאנט צוצוברענגען דאס וואס דער רמב״ם שרייבט במו״נ ח״א פע״ג:

שאם ידעת הנפש וכוחותיה והתאמת לך בה כל דבר לפי אמיתת מציאותו, הנה תדע כי הדמיון נמצא לרוב בעלי החיים (אמנם בעלי החיים השלמים כולם, רצוני לומר אשר להם לב, מציאות הדמיון להם מבואר), ושהאדם לא הובדל בדמיון.

עס איז נאר כח השכל וואס דער מין האדם איז מובדל מבע״ח. (ועיין בשמונה פרקים פ״א.)

און די סייקעדעליק הנאה ותענוג קומט (לכאורה) פון דאס סאָפּרעסן חלק השכל און נאר ארויסברענגען דעם חלק המדמה.

לפי דרכו קען מען זאגן אז דאס איז א רמז בהפסוק (דברים ד ד) ו״אתם״ הדבקים בה׳ אלקיכם ״חיים״ כולכם היום. והיינו, אז דער וואס האט אלע דריי, א׳מונה ת׳ורה מ׳צות, די ר״ת פון ״אתם״, דער האט דעם ״חיים״ פון (חבקוק ב ד) וצדיק באמונתו ״יחיה״ הנ״ל. ולכן נמי בא הרמז במכות כד. אויף דעם פסוק, בא חבקוק והעמידן על ״אחת״ ע״ש. והיינו, דעם ערשטן אות שהיא א׳ אין דעם ״אתם/אמת״ פון א׳מונה.

און דאס קען אויך זיין א רמז (שבת ל. נדה סא:) כיון ש״מת״ אדם נעשה חפשי מן המצות ע״ש. והיינו, אז טאמער איז נישטא דעם א׳ פון אמונה בתיבת ״מת״, דאן איז נישטא קיין ווערט להמצות והוא חפשי מהן. און דאס איז אויך די רמז בהפסוק (דברים ״חי״ יג) ״תמ״ים תהיה עם ה׳ אלקיך. והיינו, אז אותיות ״תם״ שהם הר״ת של ת׳ורה מ׳צות, זאל מען צאמשטעלן עם א׳מונה בה׳ אלקיך. (ולכן יעקב שהוא, בראשית כה כז, איש ״תם״ יושב אהלים, מצינו בב״ק לט: דר׳ יעקב משלם חצי נזק על ״תם״, בלי תיבת ״אומר״ ע״ש. והיינו, דתיבת ״אומר״ עולה מספר ״רמז״ וחסר לו מצוה ״א׳חד״ מספר ״רמח״, והיינו מצות אמונה בה׳, שהוא המצות עשה הראשונה במנין הרמב״ם. ועיין בפנים יפות סוף פ׳ וישלח.)

אבער מאידך גיסא בדרך אגדה, טרעפן מיר לפי הרמב״ם במו״נ ח״א פס״ח אז לגבי ״ג-ט״ ועניני אלקות קען טאקע נישט חל זיין "חֵי ה׳", מפני שאין חייו דבר זולת עצמו ע״ש. והיינו הרמז אז אמונה בזה איז דאך אלעמאל בגדר שלילה און נישט קיין פּאזיטיווע עסערשאן. והרמז אז עס איז טאקע נישטא דעם קאמפּליטע ״חיות״ בזה און די עיקר, בענין א׳מונה מ׳צות ות׳ורה, דארף טאקע זיין די חלק ה״מת״. (ולפי החת״ס בתורת משה סוף פ׳ וישלח, איז אות ת׳ אליינס כצורת אותיות ״חי״ ע״ש.)

ועוד יותר, הא׳מיר דאך ארויסגעברענגט אז אהי-ה אשר אהי-ה, וואס צייגט דאך אויף אמיתת הכרח מציאותו להרמב״ם שם בפס״ג, איז מרמז לזה אז ״אהי-ה״ פעמים ״אהי-ה״ עולה ״אמת״. און די שורש דערפון איז ״אהי-ה״ שעולה ״אך״, מכח דעם ווי מ׳דארף צו קוקן צו די רעכטע זייט וחסר פון אותיות ״לב״, שהוא מיעוט. ולרמז אז די ר״ת פון ״אמת״, אלע דריי מיט א׳מונה אויך, איז נישט עפעס וואס מ׳קען גרינג צוקומען צו. און דאס קען זיין די רמז בהפסוק (תהלים טו ג) הולך ״תמ״ים ופעל צדק ודבר ״אמת״ ב״לב״בו. והיינו, אז א מענטש זאל גיין מיט די ר״ת פון ״תם״, שהן ת׳ורה מ׳צות, וויבאלד די חלק פון ״אמת״, ביחד עם הא׳ של א׳מונה, איז נישט עפעס וואס מ׳קען צוקומען און ווי דער חכם דארף דאך קוקן לימין של אותיות ״לב״ שהן ״אך״ ומיעוט וואס איז דאך די סקווער-רוט פון מספר ״אמת״.

ולכן בא הרמז אז א כה״ג, וואס א ת״ח וואס האט ת׳ורה (ומצות, שהתורה מביאו לידי מעשה) איז קודם לו כדאיתא בהוריות (פ״ג מ״ח), איז זיך יא מטמא צו א ״מת״ מצוה (רש״י ויקרא כא יא). ולרמז אויף די חשיבות פון ״מת״ שהיא מ׳צות ות׳ורה וואס מאכט איינעם גרעסער וקודם לכה״ג ‏(אשר תיבת ״את״ אכן מרבה ת״ח כדאיתא בב״ק מא:).

ווי אויך טרעפן מיר באו״ח סימן סא סעיף ג אז די ווערטער ה׳ אלקיכם ״אמת״ זענען משלים מספר תיבות בק״ש למנין ״רמח״ ע״ש. והיינו הרמז אז די ווארט ״אמת״ המרמז להשלמת א׳מונה למ׳צות ות׳ורה כנ״ל, קומט לבסוף ומקודם לה איז אבער דעם תורתי שמרו במעשה.

ובזה, הא׳מיר פריער צוגעברענגט מהמי השילוח (וחת״ס) אז דאס אז עס שטייט בדיבור הראשון של העשרת הדברות (שמות כ ב, דברים ה ו) על מצות אמונה (להרמב״ם) אנכי ה׳ אלקיך און נישט ״אני״ אָנע אות כ׳, איז לרמז אז מ׳קען נישט צוקומען צו א השגה אין דעם קאנצעפּט און עס בלייבט אלס בכ׳ הדמיון ע״ש. ובזה קען מען טייטשן לפי כל הנ״ל (תהלים כו יא) ״ואני״ ב״תמ״י אלך. והיינו, וויבאלד מ׳האט געדארפט טוישן פון דעם ״אני״ ל״אנכי״, וואס צייגט אז א׳מונה איז אלס אַן אידעאל וואס מ׳קען נישט געהעריג משיג זיין און ערגענצן, לכן איז ב״תמ״י אלך, און די עיקר פאקוס דארף צו זיין אויפ׳ן חלק פון אותיות ״תם״ שהן ר״ת ת׳ורה מ׳צות, ווי איידער מיט׳ן א׳ פון א׳מונה. ולכן אברהם, וואס זיין נאמען איז גימטריא ״רמח״ (נדרים ״לב״:), וואס פרובירט צו ערגענצן דעם ״אמת״ עם מצות אמונה כנ״ל, איז ווען ער איז געקומען (בראשית כג ד) לקבור את ״מת״ו שרה, איז דא אַן אות כ׳ זעירא ביים ״לבכותה״, ולרמז אז די עיקר פאקוס דארף צו זיין אויפ׳ן חלק ה״מת״ ומ׳צות ות׳ורה, און דאס איז וויבאלד חלק א׳מונה איז רופף שלזה מרמז האות כ׳ בתיבת אנכי בעשרת הדברות כנ״ל. און טאקע ווען מ׳האט געטוישט זיין נאמען צו ״אברהם״ שעולה ״רמח״ עם מצות אמונה, שטייט (בראשית יז א) והיה ״תמ״ים, והיינו אז די עיקר פאקוס באדארף צו בלייבן אויפ׳ן חלק פון ״תם״ וככל הנ״ל. דאס קען אויך זיין די רמז בהפסוק (דברים לב לט) אני אמית ואחיה. והיינו, וויבאלד ס׳שטייט נישט ״אני״ בעשרת הדברות בדיבור א׳מונה, איז הרמז אז די פאקוס באדארף צו בלייבן אויפ׳ן חלק הר״ת פון מ׳צות ת׳ורה.

מיט דעם קען מען אויך טייטשן די פסוק (יהושע כד יד) ועבדו אתו ב״תמ״ים וב״אמת״. והיינו, אז כהיום איז פארט דא די ברירה פון עבודת ה״תם״ וואס איז אויך וואליד, הגם עס האט נישט די א׳מונה דאס צו ערגענצן לר״ת של ״אמת״.

עכ״פ ״תחיית המתים״ וועט נאר זיין לע״ל כשיקויים (ישעיה יא ט) כי מלאה הארץ דעה את ה׳.

אז מ'האט דערמאנט אפאר מאל דעם רמב"ם במו"נ ח"א פס"א לגבי מציאות הא-ל שהיא עצמותו והקשר לזה בשם הוי' ב"ה, שרייבט דער רשב״ם לגבי הפסוק (שמות ג טו):

ומה שכתב בי"ה, אפרש בא"ת ב"ש: צפ"ת דפנ"ת זהי"ף תצמ"ץ פתט"ף דפגמ"י תפא"ף מצמ"ץ מצפ"ץ פמ"ף שידפ"י מפ"ק לי"ף ל"ם י"ץ צפ"ץ כתק"י [=הוא קורא עצמו אהי-ה ואנו קוראים אותו יהיה, יהו-ה, ויו במקום יוד, כמו "כי מה הוה לאדם" (קהלת ב:כב)]. זהו עיקר עומק פשוטו של מקראות הללו, ואין מגלין אותם אלא לצנועים.

אליביה איז לפי די תורה השם המפורש נגזר משם אהי-ה.

דר. ראַבּערט אַלטער שרייבט:

The strong consensus of biblical scholarship is that the original pronunciation of the name YHWH that God goes on to use in verse 15 was “Yahweh.” There are several good arguments for that conclusion. There is an independent name for the deity, Yah, which also appears as a suffix to proper names, and that designation could very well be a shortened form of this name. Greek transcriptions reflect a pronunciation close to “Yahweh.” In that form, the name would be the causative, or hiphʿil, form of the verb “to be” and thus would have the theologically attractive sense of “He Who Brings Things into Being.” All this is plausible, but it is worth registering at least a note of doubt about the form of the divine name. Here God instructs Moses to tell Israel ʾEhyeh, “I-Will-Be,” has sent him. The deity, if the Masoretic vocalization is to be trusted, refers to Himself not with a causative but with the qal (“simple”) conjugation. This could conceivably imply that others refer to him in the qal third person as Yihyeh, “He-Will-Be.” (The medial y sound in this conjugated form would have had considerable phonetic interchange with the w consonant in YHWH.) This in turn would make the name fit a common pattern for male names in the third-person masculine singular, qal conjugation, imperfective form: Yitsḥaq (Isaac), “he will laugh”; Yaʿaqov (Jacob), “he will protect,” or “he will grab the heel”; Yiftaḥ (Jephthah), “he will open”; and many others. If this were the case, then the name “Yah” could have been assimilated to YHWH by folk etymology and then perhaps even affected its pronunciation. Whether the pronunciation of this name later in the Hellenistic period, by then restricted to the high priest on the Day of Atonement, Yahweh, as indicated in Greek transcriptions, reflects its original sound is at least open to question. The logic of Yihyeh as the essential divine name would be that whereas particular actions may be attributed to humans through the verbal names chosen for them, to God alone belongs unlimited, unconditional being. This conjecture, inspired by the use here by God of the qal conjugation rather than the causative conjugation in naming Himself, is far from certain, but it might introduce at least some margin of doubt about the consensus opinion regarding the divine name

דא האט @אלפא צוגעברענגט א שמועס פון דר. דזשעימס דזאָסטין סלעדזש בנוגע ווי די גאט הוי' איז (מעגליך) מעיקרא געווען אַן אימפּארטירטע שטורעם ומלחמה גאט לתוך די פּענטיאן פון כנענ'ישע געטער (און אין ישראל, לעומת יהודה, איז דאס געווען צאמגעשטעלט מיט א פסל עגל ושור ביחד עם האלילה אשירה ללוותו), און איז דערנאך סינקרעטיש צאמגעשטעלט געווארן מיט די העכסטע גאט אֵל (ווי אויך בַּעַל) אינעם פּענטיאן ‏(און ווי דר. דזשאן דעי ברענגט ארויס, איז די געדאנק פונעם נומער ״שבעים״ וואס מ׳טרעפט אפט בהתורה, מיוסד אויף דעם וואס אֵל האט געהאט 70 קינדער בני אלהים לפי הכנענים). אין די לעקציע זאגט ער:

Of course with Yahweh being at the core of the Abrahamic religions, historicizing such a being can easily be taken as an assault on the very core of those religions. If you distort Yahweh, everything else might just disappear into the air

I check my religious commitments at the door and historical facts and evidence are what matter here not my personal beliefs. And really, when we allow our faith to dictate our history, we really just betray both

איך בין אבער נישט זיכער אז די חשש איז טאקע דוקא. מיינענדיג, איה"נ אז די היסטארישע עוואלוציע פונעם גאט וואס מ'האט גערופן הוי', איז טאקע מקורו אלס איינע פון די צווישן מערערע פּאליטיאיסטישע געטער מיט א געוויסע ספעציפישע תפקיד און מקום, אבער דערנאך איז די קאנצעפּט אונטערגעגאנגען אַן עוואלוציע (און וועלכעס גייט נאך אלס אָן). מיינענדיג, די שם ה' איז געווארן א פּלעיסהאלדער פאר די קאנסעפּשאן פון גאט וואס מ'האט געהאט אין יענעם תקופה. (דאס קען אפשר געשטארקט ווערן פון די פריער אראפגעברענגטע געדאנק פון גאטלאבּ פרעגע לגבי נעמען און שפראך; די שם האט באקומען אַן אנדערן סענס. ובפרט אויך לפי דר. יחזקאל קויפמאן, אז מאנאטעאיזם איז חלוק במין פון פּאַליטעאיזם און נישט נאר במדריגה.) ווי די קאנצעפּט איז מער נתפתח געווארן און נתאמת געווארן, האט אט די פּלעיסהאלדער דאס אָנגענומען. (ובפרט ווי די נאמען שטימט גאר מיט מיט דעם געדאנק וכדברי הרמב"ם במו"נ ח"א פס"א.) דאס איז פונקט אזויווי מ'פארשטייט אז ווי דער רמב"ם ברענגט ארויס במו"נ ח"א פל"ו איז איינער וואס גלייבט אין הוי' ב"ה, אבער האט אַן אומריכטיגע מגושמ'דיגע וכו' קאנסעפּשאן פון דעם, איז ער גאר ערגער ווי אַן עובד ע"ז ע"ש. אין אנדערע ווערטער, עס איז שייך צו זיין (ווי) אַן עובד ע"ז, טראץ דעם וואס דער מענטש גלייבט אָנגעבליך בהוי' ב"ה. אין קורצן, פונקט ווי מ'פארשטייט אז די שם "אלקים", וועלכע קען דינען אלס די טייטש פון דאס ווארט "גאט", קען אונטערגיין א התפתחות פון א מגושם צו אַן אי-גשמי לגמרי, אָן טוהן א שום ווייאלענס צום שם "אלקים" (וואס קען טאקע זיין סיי קודש און סיי חול), כן הוא בזה. וממילא דארף די פאקטישע היסטאריע דארונטער נישט באדערן דעם מאמין.

ואפשר אז עס האט השלכות למעשה להלכה, אין דעם אז אולי איז טאקע להלכה קען מען אפשר הוגה זיין השם אלס "יָהּוֶ-ה" צי "יַ-הוּה" שזהו הניקוד האריגינאלי כדברי החוקרים. דאס איז וויבאלד דעמאלטס זענען זיי דאך לגמרי חול און באדייטן דאך אַן ע"ז ווי די אנדערע, וכעין מש"כ הרמב"ם במו"נ ח"א פל"ו. משא"כ בניקוד המסורתי. אבל איני ברור ולכאורה יש להחמיר, ובפרט אז בקבלה האט די שם המפורש מערערע סארט נקודות און וואָקעליזעישאנס. והיינו, אז כהיום איז די פּלעיסהאלדער מיט די אקאדעמישע ניקוד שוין אויך געווארן קודש, זייענדיג אז עס באציהט זיך אויך למעשה כהיום צו דאס, בלשון מושאל, וואס אונז פארשטייען(?) אלס "ג-ט" האמת. ובפרט אז יש אוסרים להגה את השם אפילו רק באותיותיו בלא שום ניקוד, הגם אז מ׳קען טענה׳ן אז מיט די אקאדעמישע ניקוד איז עס ממש די היסטארישע ע״ז פון וועלכע די אקאדעמיקער רעדן, וגרע טפי בקדושה מסתם אותיותיו. הגם אז עס איז יתכן לומר אז ווען די קאנצעפּט האט זיך אויסגעברייטערט ארויס פון די ע״ז, איז עס נאך אלס היסטאריש געבליבן מיט די זעלבע אור-אלטע ניקוד, וממילא יש בו משום קדושה. ועיין בשו"ת מהר"ם לובלין סימן פג ובשו"ת חת"ס חו"מ בההשמטות סימן קצב ובגר״א באו״ח סימן ה.

ובזה האט @הכנה דרבה געשריבן אויבן:

הכנה דרבה האט געשריבן: ↑דאנערשטאג אפריל 04, 2024 11:41 pmער האט געפרעגט צי איך גלייב אין גאט, האב איך געענטפערט אז יא.

און דא האט ער געזאגט (רעדאגירט פאר קלארקייט):

הכנה דרבה האט געשריבן: ↑מיטוואך מאי 01, 2024 2:37 pmדי פאלגענדע פראגע איז זייער גוט געענטפערט דורך דר. דזשעימס דזשאָסטין סלעדזש:

Do you believe in God?

I don't find the conception of god(s) either metaphysically convincing or mythologically desirable, i.e., I have no good reasons to think such beings exist and, given what I have learned about the lot of them, I hope none of them do

מוז מען טאקע זאגן אז די געדאנק איז אז ולוואי אותי עזבו, די חלק פון "גוט גע'ענטפערט", ואותי שמרו, והיינו בּיהעיוויארילי בשמירת התורה וכדומה, וואו דארט איז די תירוץ "יא", ווי די טעזע האשכול הלז. און דאס איז וואס איז וויכטיג.

***

סטיפען וועסט ברענגט ארויס במשנתו של דר. סלאַוואָ זשיזשעק ווי די פאקוס פון דר. מארטין לוטער קינג פאר גלייכבארעכטיגונג איז געווען אויף די אַבּזערוועבּל בּיהעיוויארס במעשה; ער האט געוואלט קאנקריט און ספּעציפישע קלארע זאכן. די חורבן איז געקומען דערנאך ע״י ווייסע ליבעראלן וועלכע האבן פארדרייט זיין מעסעדזש צו גלויבונגען במחשבה ובשכל, וואס איז בהדיא מער אומדעפינירט און אומקלאר אא״וו:

Slavoj Zizek talks about Martin Luther King. And he says, that if you read MLK’s speeches and his books, he barely ever actually talks about something like tolerance. There's this confusion, Zizek says, that most white liberals have when they think the main goal to bring about racial equality should be for problematic white people out there to become more tolerant of black people and their differences. But Zizek says Martin Luther King wasn't marching around saying that White people need to be more tolerant of Black people. If you pay attention, he was asking for specific concrete changes to law and economic policy that would address this inequality directly. It was a very clear thing to ask for by Dr. King. And by the way, if there was more effort to bring about those real concrete economic changes like that, maybe things would look very different today

But what happened instead, Zizek says, quoting the work of Dr. Nicky Houston, is that White liberals changed the discussion from a question of concrete economic policy to one of tolerance, where now the problem exists up in people's heads somewhere, in a place where no one can see, it's ambiguous

Even if you say you're not a racist, well, maybe you just need to go to your therapist and try to work out some of these implicit biases that you don't even know you're carrying around. The problem becomes this unsolvable thing where it's nameless and faceless, and now people's job is to go around policing other people's thinking rather than actually bringing about structural change. Revolution without revolution

יא יא. והגם אז דער כסף משנה זאגט דארט אז דאס איז א צווייטע גדר פון ״אפיקורוס״ ממה שהיזכר בהל׳ תשובה (פ״ג ה״ח), שדנתי בו לעיל אז דארט איז די גדר ״אפיקורוס״ ווען ס׳איז פאקטיש נוגע למעשה בפועל ובהתנהגותו כמו ב״האומר [לאחרים/ברבים] שאין שם נבואה״ וכו׳, איז די חילוק צווישן די צוויי סארטן אפיקורסים אבער נאר לגבי קבלת תשובה; לגבי דאס אז ס׳איז א פראבלעם נאר ווען ס׳איז פאקטיש במעשה ובפועל, זענען זיי ביידע ווייטער דאס זעלבע.

ועוד יותר, אז דאס זעהט מען דא: ווען עס איז נאר די פראבלעם פון אפיקורסות גרידא כבהל׳ תשובה, אף כשהאפיקורסות עצמה היא בהנהגות במעשה ובאמירה וכו׳, דאן איז דאך מער קל הדרך התשובה דערביי וכדכתב הרמב״ם שם בהל׳ תשובה פ״ג הי״ד. און דאס איז לכאורה ווייל, כדאמור בהאשכול, איז אפגעטיילט די חלק האמונות והדעות בשכלו, פונעם חלק המעשיות הפעולות וההתנהגות בשמירת ההלכה והדת. די איינציגסטע פראבלעם איז אז ער דארף בעצם אויפהערן מיט׳ן זאגן/פארשפרייטן אט די דעת זיינער בשכלו (אלס די שאדן צום כלל בהתנהגותם בדת), וואס די זאגן איז בעצם יא א התנהגות ממש וואס איז בידו צו סטאַפּן. משא״כ די סארט אפיקורוס כבהל׳ ע״ז, וואס דארט איז שוין יא זיין פראבלעם מיט שמירת ההלכה ג״כ, ס׳איז שוין סיי אותי און סיי תורתי עזבו, אויף אזא איינעם איז גאר גאר שווער להאמינו ולקבלו בתשובה אח״כ.

אגב, דער לחם משנה איז דארטן מסביר אז די העדר התשובה מיינט אז טאמער איז ער שב, איז ער אבער דערנאך מת מחמת כפיית יצרו וצרת לבו כדאיתא בע״ז יז. וממילא אויב איז ער נישט געשטארבן דערנאך און ער לעבט נאך, איז דאך משמע אז ער האט נישט שב געווען כהוגן ע״ש. דאס דערמאנט פונעם בן דורו פון שפינאזע, אוריאל דע קאסטע, וועמען מ׳האט געשטעלט אין חרם מחמת דעותיו בהשארת הנפש ותורה מן השמים וכדומה. ער האט זיך דערנאך געבראכן מחמת דאס איינזאמקייט ואו חברותא או מיתותא, און מסכים געווען דורכצוגיין א פראצעדור פון מלקות און וואו מ׳טרעהט אויף אים; ווי ער האט געשריבן אין זיין לעבנסגעשיכטע ״איך בין גרייט צו זיין א מאלפע צווישן מאלפעס.״ אבער ער האט נישט לאנג דערנאך זיך גענומען דאס לעבן (פרובירענדיג אויך צו הרג׳ענען דער קרוב זיינער וואס האט אים אויסגעזאגט און אים דאס אלעס אָנגעמאכט). דאס גייט טאקע אין איינקלאנג מיט דעם אז כל דפריש ממינות מיית און איז די ראציאנאלער הסבר דערצו. (יאהאן העלוויג ווילעמער, א האלאנדישער קריסטליכער דענקער אין יענע תקופה, האט דאס טאקע גענוצט אלס א משל, ווי עקסטרעמע מינות ואפיקורסות פירט לבסוף צו צו זעלבסטמארד.)

אבער מ׳קען זאגן אז דאס אליינס אז כל דפריש ממינות מיית, איז ווען מ׳שטעלט טאקע צאם אז עס קען טאקע נישט זיין אַן אמת׳ע שמירת ההלכה אָן אַן אמונה ממש; אמונה איז יא א נעסעסערי קאנדישאן דערצו. און, ווי אויסגעשמועסט בריש האשכול, איז דאס געווען די גישה פון די ראשונים. און אין אזא פאל איז די קאגניטיוו דיסאנענס פון זיין אחד במעשה ואחד בלב, טאקע געפערליך עד למיתה. משא״כ אויב שטעלט מען דאס נישט צאם, קען ער יא לגמרי תשובה טוהן על כל התנהגותו (ואף בעניני אפיקורסות כנ״ל) ובאמת, אבער דאך נאך אָנהאלטן דעותיו; איינס איז דאך נישט אָנגעוואנדן אין דאס אנדערע.

עס איז מערקווידיג אז דער רלב״ג איז טאקע מפרש דעם פסוק במשלי (ב יט) כל באיה לא ישובון ולא ישיגו ארחות חיים:

כי האיש רב התאוה יבחר לקיים שאין יתברך יודע דבר באלו הענינים השפלים שאינו משגיח בהם ושאין שם גמול ועונש ממה שידמה לזה ממה שלא ימנע האדם מרדוף אחר התאוות

ווי אבער ארויסגעברענגט, האט דער רלב״ג במלחמות ה׳ (מאמר ד) נישט געהאלטן אז השגחה ושכר ועונש זענען ״דירעקט״ מהקב״ה, ווי איידער אז טאמער פירט ער זיך בחטא און (ממילא וואס איז לויט אים) אַן איראציאנאלער לעבנסשטייגער, איז ער פשוט בטבע אויסגעשטעלט למקרי הבריאה הן לטוב והן לרע. אבער דאך שרייבט ער אז עס פעהלט אויס דעם אמונה דערצו, ועכ״פ פאר׳ן אלגעמיינעם מענטש, כדי אים אפצוהאלטן מחטא; עס איז אַן אמונה הכרחית וכדכתב הרמב״ם במו״נ ח״ג פכ״ח פאר די סארט מענטשן וואס שטעלן דאס צאם און/אדער וואס זענען נאך ביים ערשטן שטאפל פון קאהלבּערג׳ס שטאפלען פון מאראלישע אנטוויקלונג.

‏דא רעדט דר. הלל הענרי אבראמסאן פון דע קאסטא. דער ארטיסט שמואל הירשענבערג האט געמאלן א בילד אין 1901, ווי כאילו דע קאסטע לערענט אויס א אינגע שפינאזע (שפינאזע איז געווען 8 יאר אלט ווען דע קאסטע איז געשטארבן): און אז מ׳רעדט שוין פון שפינאזע ובני דורו בחרם און הירשענבערג׳ס מאלערייען, האט ער אין 1907 געמאלן ווי שפינאזע איז אין חרם (מערק ווי איינער הייבט א שטיין צו ווארפן): ‏(ועיין כאן.)

***

דר. האַנס יאָנאס שרייבט לגבי דאס פעלד פון טעאלאגיע ולהגדיר ולידע ״הא-ל״ (בתוך זיין פּאַנדעאיסטיק פּענסייקיסט מהלך בפראצעס טעאלאגיע, וואו ״ג-ט״ האט זיך מבטל געווען בתוך דעם בריאה ביים בריאה, כדי צו זיין נתון תחת מקרי החומר וממילא דאס עקספּיריענסען. וואו לעבן איז שוין אפירגעקומען, געבט דאס שוין א מקום צו נאך מער, ובפרט מיט׳ן אויפשטייג פון דאס מענטשהייט. און אט דאס איז וואס ליידט די געוואלדיגע אחריות עליו, וואס לפי מעשיו שטעלט זיך אויס די געפילן פונעם קאַסמאָס וא-ל):

Kant held these alleged non-objects to be the highest objects of all, about which reason can never cease to be concerned, although it cannot hope ever to obtain a knowledge of them and in their pursuit is necessarily doomed to failure by the impassable limits of human cognition. But this cognitive veto, given the yet justified concern, leaves another way open besides that of complete abstention: bowing to the decree that "knowledge" eludes us here, nay, even waiving this very goal from the outset, one may yet meditate on things of this nature in terms of sense and meaning. For the contention - this fashionable contention - that not even sense and meaning pertain to them is easily disposed of as a circular, tautological inference from first having defined "sense" as that which in the end is verifiable by sense data or from generally equating "meaningful" with "knowable." To this axiomatic fiat by definition only he is bound who has first consented to it. He who has not is free, therefore, to work at the concept of God, even knowing that there is no proof of God, as a task of understanding, not of knowledge; and such working is philosophical when it keeps to the rigor of concept and its connection with the universe of concepts

***

דער רבינו בחיי שרייבט בפ' שמות על שם "אהי-ה" ושם "הוי'":

וכתב החכם המחבר חובת הלבבות, ואמרו לי מה שמו, ענינו מה עצמו, כי מה שאנו מתארים אותו אלהי השמים ואלהי הארץ וכן אלהי הרוחות ומסמיכין אותו לזולתו מפני שאין אני משיגים עצמותו, אבל אלו השגנו עצמותו לא היינו צריכים לתארו ולהסמיכו לזולתו, ולכך בקש משה מה ישיב אם ישאלוהו מה עצמו. ומפני שהשם נודע משני צדדים מצד המושכל ומצד המקובל ע"כ השיב לו והודיעו משם הזה שהוא המושכל שמתוכו ישיגנו אדם מתוך מעשיו, ובעבור שהעם לא יבינו המושכל לכך הזכיר לו המקובל גם כן הוא שאמר ה' אלהי אבותיכם אלהי אברהם אלהי יצחק ואלהי יעקב שלחני אליכם שהידיעה הזאת היא מצד קבלת האבות, וכענין שכתוב (איוב טו חי) אשר חכמים יגידו.

וע"ד השכל בחכמת הצירוף שם אהי-ה לבדו כולל שלש הויות הללו כי האל"ף ראשית האחדים כנגד היה, וה"א אמצעית האחדים כנגד הוה, והיו"ד סוף האחדים ותכלית כל חשבון כנגד יהיה, וה"א אחרונה להורות כי הוא בשלשה זמנים הללו וקיומו בכלם בהוה, גם השם המיוחד מורה כן. והושם אות היו"ד בראש מפני שהאל"ף ראשית האחדים והט' סוף האחדים וכשאנו חושבים ט' ואנו רוצים לחשוב יו"ד נצטרך על כל פעם לחזור לאל"ף ואי אפשר להשלים חשבון יו"ד כי אם עם האל"ף א"כ האל"ף ראשית ותכלית כן הבורא ראשית ותכלית לנמצאים כולם, והובלעו שתי אותיות אלו מהאל"ף והטי"ת ונעשה מהם יו"ד והיא בראש השם כדי לסתום הפתח ולהזהיר על השאלה הנמנעת, והיא שאלת מה לפנים מה לאחור, כי שאלת מה לפנים היא האל"ף ושאלת מה לאחור היא הטי"ת שהיא תכלית וע"כ הושם במקום שתיהן אות היו"ד הכולל ראשית ותכלית היה ויהיה, האל"ף כנגד היה והטי"ת כנגד יהיה, להורות כי הוא יתברך ראשית הכל ותכלית הכל, לפניו לא נוצר א-ל ואחריו לא יהיה, ואז נשאר בשם הזה להשלים שלש אותיות.

עס איז אינטרעסאנט ווי ער נוצט די געדאנק פון בּעיס-10 לגבי דאס שם ה' על אמיתת מציאותו. ועיין בכוזרי (מאמר א אות נט ומאמר ד אות כז).

מי אני האט געשריבן: ↑דאנערשטאג יולי 27, 2023 10:23 pmאיך האב צוגעברענגט דעם טייטש בענין (מגילה ז:) מיחייב איניש לבסומי בפוריא עד דלֹא ידע, אז די ווארט "ידע" אליינס איז ר"ת ע'ד ד'לא י'דע, ווייל די געדאנק דערין איז אז תכלית הידיעה שנדע שלא נדעך. און דאס גייט בעצם ווייטער און ווייטער אינפיניטלי, וויבאלד בתוך יעדעס "ידע" איז ווייטער דא אַן "עד דלא ידע", וכן הלאה.

דעם שב"ק האב איך געקלערט אז דער ארחות צדיקים (שער כג) און חת"ס (תורת משה על הגש"פ) זאגן אז "אהי-ה אשר אהי-ה", וואס די שם ווייזט אויף דעם געדאנק אז "ג-ט" איז דאס פּרינציפּ און מחוייב המציאות, איז אז "אהי-ה" פעמים "אהי-ה", 21x21, איז עולה מספר "אמת" [441] ע"ש. ונמצא מזה אז "אך" פעמים "אך", וואס אכין ורקין מיעוטין הן, ווייזט אויף דעם (ירמיה י י) וה' אלקים "אמת". והיינו הרמז, אז איין "אך" נאכ'ן צווייטן, וואס אין מיעוט אחר מיעוט אלא לרבות, אט דאס איז די ריבוי פון חכמה להחכם, וכדכתב הרמב"ם בח"א פנ"ט אז ווי מער מ'ווייסט און מ'פארשטייט שולל צו זיין, אלס א גרעסערע חכם איז מען אין דעם. ועוד יותר, איז ווי דער מלבי"ם שרייבט (מלכים א ח ט), איז די כלל פון אין מיעוט אחר מיעוט אלא לרבות, מכח די כלל הגיון פון דאָבּל נעגעישאן ע"ש. און ביי עניני טעאלאגיע און "ג-ט",איז דאך דאס נישט אזוי גילטיג, און דאס אליינס איז אויך עפעס וואס מ'דארף אנערקענען.

איך האב געקלערט נאך מער לפי די טייטש בדרך צחות אויפ'ן פסוק (דברים טז טו) וְהָיִיתָ אַך שָׂמֵחַ, אז עפ"י די פתח גנובה איז עס א מיעוט אחר מיעוט: "אַך" שָׂמֵ"אַך". ולענינינו, אז ענין "ג-ט" איז מקור התענוגים (מאור עינים ריש פ' וארא), איז די רמז אז ביי דעם איז ריכטיגע הכרה והשגה מיט ווי מער מ'איז שולל וממעט, און אט דאס איז די הכרה במקור התענוגים ושמחה.

ובזה האב איך געקלערט אז לפי די מכילתא דר' ישמעאל אז די דיבור פון לא יהיה לך אלהים אחרים איז כנגד הדיבור של לא תנאף, אז דאס איז די רמז בהפסוק (משלי ו לב) נואף אשה חסר לב. והיינו "חסר לב", טאמער איז מען מחסר איין אות פון ל', וואס איינס ווייניגער ווי דעם איז אות כ', און איין אות פון ב', וואס איינס ווייניגער ווי דעם איז אות א', ["חסר לב"] איז דאס תיבת "אך", וואס אט די מיעוט איז בהוגע הכרת ענין א-ל וכנ"ל. און דאס איז בתוך דעם ענין וואס דער נועם מגדים (פ' כי תשא) טייטשט (קהלת י ב) לב חכם לימינו ולב כסיל לשמאלו, והיינו אז דער חכם דארף קוקן צו די ״ימין״ פון די אותיות ״לב״, אותיות הקודמות להן, וואס דאס איז ״אך״ והיינו א מיעוט ע"ש.

***

מי אני האט געשריבן: ↑מאנטאג יולי 24, 2023 2:17 pmולכן טאקע, אז "ג-ט" = "מאראל" און = "חכמה", ענדיגט צו דער רמב"ם דער מו"נ (ח"ג פנ"ד) אז הגם "חכמה" לשלעצמה איז מער ווי מדות ומאראל, קען אבער נישט זיין א חכם וואס איז נישט מאראליש, כיון דאחד הם לבסוף (דר. מנחם קעלנער האלט אז דער רמב"ם איז נישט גערעכט געווען דערמיט און ער ברענגט זיך א ראיה פון מארטין היידעגער), ווי אויך פארקערט אויך נישט אז אין בור ירא חטא (אבות פ"ב מ"ה, וע"ש בפיה"ש להרמב"ם).

ומענין לענין באותו ענין, לגבי וואס דער רמב"ם האלט במו"נ ח"א פ"ב אז אויב ליגט מען במפורסמות או תאוות, קען מען נישט ליגן אין חכמה און זיין א חכם (וכעין מה דכתב בהל' איסורי ביאה פכ"ב הכ"א), שרייבט דער קרשקש דארט:

שהרי ראינו כמה חכמים מחוכמים משכילים בכל מדע ימשכו אחר התאוות במאכל ובמשתה ובמשגל ואעפ"כ יהיו מושכליהם רבים עמהם וחכמתם נובעת כמקור מים חיים מלבם על לשונם בכל עת שירצו

און אז מ'האט גערעדט פון קאַנאַבּיס ביחס לחכמה (ומשגל), איז דא א שטודיע וואס צייגט אז קאַנאַבּיס איז אַן עפראָדיזיעק וואס שטארקט תאוות המשגל; דר. טימאטי לירי האט אויך געזאגט לגבי די סייקעדעליק דראָג LSD:
There is no question that LSD is the most powerful aphrodisiac ever discovered by man
און דער קרשקש שרייבט דארט בפ"ב אז די עץ הדעת איז אפשר געווען אזא סארט בוים:

ומה יש הפסד בזה אם נאמר שהדבר הוא כמשמעו, שהיה שם עץ אחד הוזהר שלא לאכול מפריו מפני שיש בטבע אותו הפרי להרבות תאוות המשגל וכן בטבעו כי מי שיאכל ממנו יבחן בין המגונה והנאה, שהנה נראה כי יש סמים רבים מי שירגיל בם תוסיף תאותו תמיד בחוש המביא להולדה

(און אז ס'איז דא אין דעם סיי אַן ענין נבואה און סיי משגל, איז דעריבער בא הרמז אז (במדב"ר כ ט) בלעם פרץ הגדר בענין עריות.)

בשעת'ן האבן גענומען 35 מ"ג קאַנאַבּיס און בשעת'ן מיין דעמאלטס מקיים זיין דעם "וידע" את אשתי, האב איך "געפיהלט" דעם געדאנק פארוואס אריסטו, ובעקבותיו הרמב"ם, האבן גע'טענה'ט אז חוש המישוש חרפה היא לנו און פארוואס דער רמב"ם פארגלייכט אשה צו חומר (מו"נ ח"ג פ"ח). דאס איז וויבאלד איך האב געשפירט אז ווי מער תענוג איך באקום פון די מישוש, פעהלט זיך פאר מיר אלס מער אויס צו גענצליך פורש זיין מן הדעת (א נייעם טייטש אין דעם "נשים דעתן קלות עליהן"), און אט די קאַנאַבּיס האט מיר מער געהאלפן פארלוירן ווערן דערין. נואף אשה חסר לב (משלי ו לב).

***

לגבי דעם אז די עיקר געדאנק באמונות איז זיך אויפפירן כאילו זיי זענען אמת, שרייבן דר. משה הלברטל און דר. אבישי מרגלית:

The voluntary nature of religious belief does not constitute an evaluative difficulty for the view that what is required of us is not belief but acceptance. Acceptance, in contrast to belief, is within our control. We must distinguish between two concepts of acceptance that are relevant to our discussion. According to the first concept accepting a proposition means acting as if it were true, even if the person does not believe that it is really true. The good salesperson accepts the proposition that the customer is always right even if he or she does not believe it. The salesperson is obligated to act as if it were true. It is obviously not a religious ideal that the religious person should only accept the principles of belief in this sense of acceptance, without actually believing them. The religious believer is not supposed to be a salesperson. But the requirement of belief may nevertheless be understood as the minimal requirement of acting resolutely and decisively according to this belief, even without subjective conviction of its truth. (What is especially confusing in the relation between belief and acceptance is the fact that among the commandments of some religions is the obligation to accept the propositions of the form "I believe with total faith that etc

*

יאָהאַן האַמאַן האט געשריבן לגבי אמונה וגעפיהל:
Faith is not the work of reason, because faith arises just as little from reason as tasting and seeing does

דער רמב״ם שרייבט במו״נ בהקדמתו לח״ג, לגבי וואו ער האט נישט בקבלה די פירוש על מעשה מרכבה און אז ער איז אליין צוגעקומען דערצו בסברתו, אז איבערגעבן איש מפי איש פנים אל פנים וואלט ווען טאקע געווען דאס בעסטע וועג, אבער חכמת מעשה מרכבה איז פארלוירן געגאנגען מבין עם ישראל, וויבאלד ס׳איז איבערגעגעבן געווארן איש מפי איש בפה בכעי״ז:

והנה בארו עומק מעשה מרכבה והיותו רחוק מדעות ההמון, והתבאר שאפילו מה שיבין ממנו מי שחננו השם תבונה, אסרה התורה ללמדו אלא פנים בפנים למי שיש לו המדות הנזכרות, ואין מוסרים לו ממנו אלא ראשי פרקים לבד. וזאת היא הסבה בהפסק ידיעתו מן האומה לגמרי, עד שלא נמצא ממנו דבר קטן או גדול. וראוי היה להעשות בו כך, כי לא נעדר מקבל מפי מקבל, ולא חובר בו ספר כלל.

ואחר שהוא כן, איך יש לי תחבולה להעירך על מה שאפשר שנודע לי, והתבאר אלי בלא ספק במה שהבינותיו מזה. אבל המנעי מחבר דבר ממה שנודע לי בו, עד שיהיה אבדו באבדי, אשר אי אפשר מבלעדיו, היה בעיני אונאה גדולה בחקך וחק כל נבוך וכאילו הייתי עושק האמת מן הראוי לו, או קנאת המוריש ביורש על ירושתו, ושתיהן מדות מגונות.

ואמנם ביאור דבריו כבר זכרנו מה שיש בו מהזהרת התורה, מצורף למה שנותן אותו השכל; מחובר אל היותי גם כן בעל סברא במה שנודע לי ממנו, ולא באתני בו נבואה אלקית להודיעני שכן נתכוון בענין, ולא קבלתי מה שאאמינהו בו ממלמד; אבל הוריני הכתוב בספרי הנבואה ודברי החכמים, עם מה שאצלי מן ההקדמות עיוניות, שהענין כן בלא ספק, ואפשר שיהיה הענין חלופו ותהי הכוונה דבר אחר.

והנה עוררתני בו המחשבה המיושרת והעזר האלהי אל ענין שאספרהו, והוא שאני אפרש לך מה שאמר יחזקאל הנביא עליו השלום, על דרך שיחשוב כל שישמע פרושי, שאני לא אמרתי דבר נוסף על מה שיורה עליו הכתוב, אבל כאילו אני מתרגם מלות מלשון אל לשון, או מבאר בקצרה ענין דברים גלויים. וכשיסתכל בו מי שחובר לו זה המאמר ויתבונן בפרקיו כלם בהשגחה שלמה, יתבאר לו הענין כלו אשר התבאר לי ונגלה עד שלא יעלם ממנו דבר. וזהו תכלית היכולת לקבץ בין התועלת לכל אדם ובין מניעת הבאור בלימוד דבר מזה הענין כמו שצריך.

און ווי דער אפודי איז דארט מסביר:

וזאת היא הסבה בהפסק ידיעתו - ר״ל שמצד שהוא אסור ללמוד אלו הסודות כי אם פנים בפנים, מפני זה נפסקה זאת הידיעה מן האומה לגמרי מצד הגלות וגם לא נמצא ממנה דבר קטן או גדול בספר.

‏וראוי היה להעשות בו כך כי לא נעדר - ראוי שלא ללמד זאת החכמה כי אם פנים בפנים, כי לא נעדר מקבל מפי מקבל והרב ילמד לתלמידו ותלמידו לתלמידו בצד שלא תשכח לעולם אילו לא היה הגלות, אבל סיבת הגלות חייבה שנעדר מקבל מפי מקבל וגם לא חובר לעולם ספר כלל מאלו הסודות העצומים.

ועכ״פ ס׳איז נישט משמע מדבריו אז ער פארלאזט זיך אויף אַן אָרעל איש-מפי-טראדיציע אויף ווייטער. (ואולי כל זה אכניס אז דאס אליין איז פון וואס ס׳שטייט אינעם ספר און אויף וואס מ׳קען זיך פארלאזן…)

*

ובענין זה איז מערקווידיג צוצוצייכענען צו וואס דר. מנחם קעלנער שרייבט לגבי דעם דרך הכתיבה פונעם רמב״ם:

אני נוהג לומר לתלמידיי, שהרמב״ם כתב למגוון קהלים, גם לחבריי החרדים גם לי, ואופן כתיבתו הוא כה מיוחד, עד שכל אחד מאתנו מאמין שפירושו הוא הנכון.

התפיסה השלטת, שלדעתי הופרכה, היא תפיסתו של ליאו שטראוס, הסבור שהרמב״ם הוא ביסודו אריסטוטלי אורתודוקסי (אדוק), ורק העמיד פנים שהוא מה שאנו מכנים כיום יהודי אורתודוקסי. גישה זו הובילה את שלמה פינס, בהקדמתו לתרגומו ל״מורה נבוכים״ לאנגלית, לכנות את מפעלו ההלכתי של הרמב״ם רק ״תחביב [האַבּי]״. איני מאמין שתלמיד המכיר היטב את ״משנה תורה״, ואין צורך לומר מי שמכיר גם את ״פירוש המשנה״ ו״ספר המצות״ וכתבי השאלות ותשובות של הרמב״ם, יכול לעמוד שווה נפש ולא להשתומם לנוכח היחס האדיש המבטל את התחום ההלכתי שהשקיע בו הרמב״ם את מירב כוחותיו ושכלו כל ימי חייו. יתר על כן, הרמב״ם הקדיש אנרגיה עצומה לניהול ענייני העולם הזה בקהילה היהודית שבמצרים של ימיו. האם זו התנהגותו של מי שמאמין שחיי נצח אפשריים, ושאפשרות זו תמומש אך ורק בפיתוח שכלו האנושי?! הלוא מבחינה זו, כל רגע שאינו מנוצל להירהור פילוסופי הוא רגע מבוזבז שלעולם לא ישוב. חשוב לציין שלאחר שסיים לכתוב את ״מורה הנבוכים״, בשנת 1191 לערך, לא הוסיף לכתוב חיבורים אחרים בפילוסופיה או במדעים, ומצד שני מעולם לא חדל מלהתעסק באותו ״תחביב״.

די שאלה איז אבער צי וואו א ״האַבּי״ איז כל מגמתו של אדם און וואס געבט אים א משמעות לחייו, צי דאן איז דאס דייקא א נעגאטיווע זאך בכלל, און צי עס זאגט גארנישט לגבי ״אמת״ באיזה משמעות של המילה.

***

לגבי תואר ״מציאות״ על הא-ל, איז מן הראוי לציין ללשונו של הרמב״ם במו״נ ח״א פ״ס, וואו ער זאגט אז אפילו די וואס וועלען יא וועלן זאגן א פּאזיטיוון תואר על ה׳, וועלן פארט מוזן צוקומען צו שלילה ווען געדרוקט צום וואנט:

אמנם תארו ית' במחייבות יש בו סכנה גדולה. כי כבר התבאר שכל מה שנחשבהו שלימות (אפילו אם היה השלמות ההוא נמצא לו לדעת האומרים בתארים) שאינו ממין השלימות אשר נחשבהו אבל בהשתתף יאמר לבד כפי מה שבארנו. הנה בהכרח תצא לענין השלילה. שאתה אם תאמר "יודע במדע אחד במדע ההוא שאינו משתנה ולא מתרבה ידע הדברים הרבים המשתנים התדירים להתחדש מבלתי שיתחדש לו מדע וידיעתו בדבר - קודם היותו ואחר היותו נמצא ואחר העדרו מן המציאות - ידיעה אחת אין שינוי בה" - הנה כבר גלית שהוא יודע לא במדע כמדעינו. וכן יתחייב שהוא נמצא ולא בענין המציאות בנו. הנה כבר באת בשוללות בהכרח ולא עמדת על אמיתת תואר עצמי אבל עמדת על הריבוי והיותך מאמין שהוא עצם אחד יש לו תארים נסכלים שאלו שתחשוב לחייבם לו אתה תרחיק מהם הדמיון באלו התארים הידועים אצלנו ואם כן - אינם ממינם. וכאילו הוציאך הענין בחייב התארים שאמרת שהאלוק ית' נושא אחד ינשאו עליו קצת נשואים לא הנושא ההוא כאלו הנושאים ולא הנשואים ההם כאלו הנשואים ויהיה תכלית השגתנו בזאת האמונה - השיתוף לא דבר אחר. כי כל נושא בעל נשואים בלא ספק והוא שנים בגדר - ואם הוא אחד במציאות - כי ענין הנושא בלתי ענין הנשוא עליו. והנה יתבאר לך בפרקים מזה המאמר המופת על המנע ההרכבה בו ית' אבל הפשיטות הגמורה בתכלית האחרונה.

ואיני אומר שמחייב תארים לאלוק ית' מקצר בהשגתו או משתף או השיגו בחילוף מה שהוא; אבל אומר הרחיק מציאות האלוק מאמונתו והוא לא ירגיש. וביאור זה כי המקצר בהשגת אמיתת דבר אחד הוא המשיג קצתו ויסכול קצתו כמי שישיג מענין האדם חיובי החיות ולא ישיג חיובי הדיבר - והאלוק ית' אין ריבוי באמיתת מציאותו שיובן ממנו דבר ויוסכל דבר אחר; וכן המשתף לענין אחד הוא אשר יצייר אמיתת עצם אחד כפי מה שהוא וחייב כאמיתות ההוא לעצם אחר - ואלו התארים לפי דעת מי שיחשבם אינם עצם האלוק אבל ענינים נוספים על העצם. וכן עוד אשר ישיג הדבר בחילוף מה שהוא אי אפשר בהכרח מבלתי שישיג ממנו דבר אחד כמה שהוא; אמנם מי שיציר שהטעם - כמות איני אומר שהוא צייר הדבר על חילוף מה שהוא אבל אומר סכל מציאות הטעם ולא ידע זה השם על מה זה נופל. וזה עיון דק מאד - והבינהו.

און ווי דער אפודי איז דארט מפרש:

כבר באת בשוללות בהכרח - ר״ל כבר הוצרכת לבוא אל השוללות בהכרח, כי אתה תצטרך שתאמר ״שאין ידיעתו כידיעתינו ושלא תשתנה בריבוי הידועים״, וא״כ מה שרצית לחייב לו יתעלה, והוא מה שאמרת ״שהוא יודע במדע״, לא תוכל לעמוד על התואר ההוא, אבל תאמר ״שאין מדעו כמדעינו״, וזהו ענין השלילות, וא״כ לא הרווחת מאומה בלייב לו תואר עצמי, אבל יגיעך נזק והפסד שאחר אשר תארת לו ית׳ ״יודע״ יהיה תואר חיובי והתואר ההוא נשוא על המתואר, ויגיע אל שהוא ית׳ נושא התוארים.

עס איז מן הראוי לציין אז דארט שפעטער אין פס״ג שרייבט דער רמב״ם אז שם ״אהי-ה אשר אהי-ה״ ווייזט אויף דעם אז הקב״ה איז מחוייב המציאות און (וואס דאס איז) ״נמצא ולא במציאות״ ע״ש. און ווי לעיל מהעיקרים במאמר ב פכ״ז אז ״עכטע אמת״ קען אויך נאר געזאגט ווערן אויף הקב״ה, לעומת ווען מ׳נוצט דאס ווארט ״אמת״ בסתם, כמו ב״עכטע מציאות״, איז דאך דאס דער רמז אז ״אהי-ה״ פעמים ״אהי-ה״ איז עולה מספר ״אמת״ וכמש״כ החת״ס בתורת משה על הגש״פ.

***

אז מ׳האט דערמאנט דעם געדאנק פון דזשאן סטוערט מיל, האב איך געקלערט אז מ׳קען טענה׳ן קעגן אים אז איה״נ: ס׳איז טאקע בעסער צו זיין א צופרידענער נאַר ווי איידער אַן אומצופרידענער חכם, און ס׳איז טאקע בעסער צו זיין א צופרידענער חזיר ווי איידער אַן אומצופרידענער מענטש. די שאלה איז אבער צי אויב אזוי גייט דאס נאך ווייטער, אז עס איז בעסער צו אינגאנצן נישט עקזיסטירן, וואס דעמאלטס איז דאך נישטא קיין צער בכלל, ווי איידער זיין דער צופרידענער חזיר. אבער מאידך גיסא איז דאס שוין אפשר שונה במין. וויבאלד מ׳זאגט אז ווי העכער ״צופרידענהייט״ איז, איז דאס וואס מ׳זאל נאכגיין. אבער בכלל נישט עקזיסטירן, אעז דאך נישטא קיין צופרידענהייט אויך נישט, הגם עס איז אויך נישטא קיין צער כלל. ולכן איז דאס נישט וואס פאַלוֺיט פון דעם אז מ׳איז אפילו גרייט צו זיין א צופרידענער חזיר, אבי מ׳איז צופרידן. אבער טאמער ווערט ״צופרידענהייט״ דעפינירט אלס נעגאטיווע קאנסעקווענטשעליזם, וואו פארמינערן צער איז די מטרה ווי איידער פארמערן תענוג, דאן איז דאך דאס נישט עקזיסטירן כלל, וממילא שיין פטור פון צער בכלל, יא דאס נעקסטע לאגישע סטעפּ.

ובזה האב איך אויך געהאט געטראכט לגבי די לימיטס פון לאגיק, אז מ׳קען טאקע מאכן א קעיס פאר די ראציאנאליטעט פון זעלבסטמארד, ואולי אפילו אז דאס איז וואס מ׳דארף ווען צו טוהן לפי שכל, אבער אויף דעם איז דא די באקאנטע מימרא פון יונתן סוויפט:

Reasoning will never make a man correct an ill opinion, which by reasoning he never acquired

והיינו, בע״כ אתה חי אָן דעם וואס מ׳האט דיר דא געשטעלט עפ״י דיין ריִזען וסברא (ואפילו מכח די ריִזען פון די עלטערן איז אויך תלוי בספק, וויבאלד הריונו איז צושטאנד געקומען דורך פּעשאן ול״ד סברא), און ארויסנעמען פון דעם בסברא איז שווער פון עפעס ווטס דו ביסט אריינגעקומען שלא בסברא.

***

איך האב געהאט גענומען מוצ״ש 50 מ״ג פון קאַנאַבּיס. בשעת׳ן טריפּ דערפון איז מיר בייגעפאלן אז איך וועל בעצם נישט קענען געדענקען דעם עקטשועל געפיהל פון דאס אלעס (סיידן אולי אז איך פרוביר דאס בשעת מעשה אראפצושרייבן אין ווערטער. וכולי האי ואולי). וואס איך וועל געדענקען איז אז ״ס׳איז געווען עפעס א גוטע געפיהל״ וואס מ׳וויל איבערגיין. ואם כנים אנחנו בזה, איז דאס אולי, ווי געשריבן, אז מ׳זוכט צוריקצוגיין כשהיה במעי אמו און וואס ער האט פארגעסן מחמת סטרו של המלאך (נדה ל:) - מ׳געדענק נישט ״וואס״ עס איז געווען, ווי איידער דאס אז מ׳געדענק/שפירט (סאָבּקאַנשׁעסלי) ״אז״ עס איז געווען.

***

דר. ארנע נאעס האט מסביר געווען (במשנתו של שפינאזע וואו "ג-ט = נאטור") אז די וועלט/בריאה קען נישט האבן קיין תכלית, וכדכתב המו"נ בח"ג פי"ג (מלבד עצמותו), וויבאלד דאן לייגט דאס דאך א הגדרה וגבול אויף די מושג פון "ג-ט" דורך דעם אז א "גרענד דיזיין" איז העכער דעם.

***

עס איז אויך מן הראוי לציין אז דר. ווילערד וואן אָרמען קוויין האט געשריבן אז ווען צוויי מענטשן טענה׳ן זיך ארום אין אנטאלאגיע צי עפעס עקזיסטירט צי נישט, האט דער וואס נעמט אָן אז נישט, א פראבלעם. והיינו, אז ער זאל פארמולירן צו א צווייטן די מחלוקת זיינער צווישן אים און זיין בר פלוגתא, וועט ער דאך זאגן אז יענער נעמט אָן אז עפעס עקזיסטירט און ער נישט. אבער אין דעם זאץ געבט ער דאך א ישות פאר׳ן זאך. ***

ולגבי דעם אז שאלות וקושיות זענען חשוב'ער ווי ענטפערס, האט וואלטעיר געזאגט: ***

ועיין כאן וואו איך האב צוגעגליכן דאס (היפּאטיזירטע) אומעגליכקייט פון א נאקעטע סינגולעריטי, צום העלם בענין השגת אחדות ומהות הקב"ה. דא איז מען מסביר וואו א סינגולעריטי אליינס קען מעגליך טאקע צוברעכן די געזעצן פון פיזיקס (ווי אונז פארשטטיען מיר זיי), וואס גייען נישט אָן דערביי.

***

לגבי דעם אור השם'ס קשיא אויפ'ן רמב"ם'ס מצוה פון אמונה אז עס איז נישט שייך בוחר צו זיין אין וואס צו גלייבן, איז דא אין עפּיסטעמאלאגיע א שיטה וואס רופט זיך דאָגזעסטיק/עפּיסטעמאלאגישע וואלונטעריזם. אין איר דירעקטע ווערסיע נעמט דאס אָן אז א מענטש קען יא בוחר זיין אין וואס ער גלייבט. (אזויפיל טענה'ט דר. בּאַס וואַן פראַסן, אז טאמער דער מענטש האלט אז אינעם עתיד וועט זיין פּראַבּעבּיליטי פאר די אמת פון דעם גלויבונג זיין א געוויסע נומער, מוז זיין פּראַבּעבּיליטי דערפאר יעצט אויך זיין אזוי.)

***

איך האב אויך געקלערט לפי די שוועריקייט וואס @אלפא ברענגט ארויס, איבער דאס צופאסן און צאמברענגען פארשידענארטיגע מימרות בהלכה אונטער איין גדר און פרעימווארק, אז דאס קען זיין א רמז צו וואס די באקאנטע גמרא זאגט אין ברכות ח. אז כהיום אין לו להקב"ה בעולמו אלא ארבע אמות של הלכה בלבד ע"ש. והיינו, אז פונקט אזוי ווי מ'קען נישט מגדיר זיין הקב"ה, דאס גאנצע מושג פון "ג-ט", אזוי אויך קען מען נישט געהעריג צאמברענגען אין איין קביעות'דיגע "מקום" די גדרי ההלכה. קוב"ה ואורייתא חד הוא (און אינעם רמב"ם'ס געדאנק פון "חד", והיינו פשטות הגמור וואס דערלאזט נישט קיינע הגדרות וכו').

***

http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.p ... 17#p534017

***

מי אני האט געשריבן:עפ״י חכמה קומט מען טאקע צו צו דעם ויוסיף דעת יוסיף מכאוב, און ווי מישעל דע מאַנטעין האט געזאגט אז ״צו לערנען פילאזאפיע, איז צו לערנען ווי אזוי צו שטארבן״, און ווי אלבּערט קאמוס האט געשריבן אז שאלת הפילוסופיה איז צי מ׳זאל באגיין זעלבסטמארד.

שפינאזע שרייבט אבער אין זיין עטיקס (פ"ה):