אין דעם אשכול הא׳מיר אסאך ארומגערעדט איבער דאס אז קיום המצות איז לבסוף מיוסד אך ורק אויף געפיהל (כמו מאראל בכלליות לדוד הום). האב איך געקלערט אז דאס קען געבן א טיפערן באדייט צום געדאנק פון (שבת ל. נדה סא:) במתים חפשי (תהלים פח ו) כיון שמת אדם נעשה חפשי מן המצות ע״ש. והיינו, ווייל יעדעס גוֺיל פונעם מענטש צו וואס ער וויל צוקומען איז נאר שייך טאמער ער לעבט. מיינענדיג, אויב קוקט ער ארויס אויף, לדוגמא, איבערמארגן ווען ער וועט באקומען עפעס וואס ער וויל און מיינט עפעס צו אים, איז די גאנצע תשוקה נאר שייך טאמער ער לעבט. טאמער ער איז טויט איז דאך נישט די תשוקה און נישט איר ערגענצונג בכלל שייך. ואפילו וואו ער האפט אויף אט דאס צו טאקע דערלעבן, איז דאס ווייטער נאר פון זיין יעצטיגע פּערספּעקטיוו בשעת ער לעבט. טאמער ער דערלעבט דאס נישט ל״ע, איז נישט שייך אז ער זאל טראכטן, ״אַךך! א שאד איך האב דאס נישט און כ׳האב עס נישט דערלעבט ונכזבה תוחלתי״, וויבאלד ער לעבט דאך נישט אז ער זאל אט דאס טראכטן! דאס זעלבע איז לגבי די געדאנק פון זיך זארגן איבער וואס וועט זיין מיט די ווייב און קינדער לאחר מותו. אבל עיין ברש״י (במדבר כ טו) עפ״י התנחומא בפ׳ חוקת אות יב. (ועיין מזה בשיעורי דר. שׁעלי קאגאן על המות.) ביום ההוא אבדו עשתונותיו (תהלים קמו ד). והמתים אינם יודעים מאומה ואין עוד להם שכר כי נשכח זכרם, גם אהבתם גם שנאתם גם קנאתם כבר אבדה וחלק אין להם עוד לעולם בכל אשר נעשה תחת השמש (קהלת ט ה-ו); ועיין בברכות חי.
‏
דאס איז אפילו טאמער איז יא דא השארת הנפש. ווארום אין אזא פאל איז עס דאך גאר אַן אנדערע סארט קאַנשׁעסנעס (בלשון מושאל?), אזש אז עס איז שווער צו זאגן אז ס׳זאל אים באדערן זיינע תשוקות ושאיפות וואס זענען געווארן פראָסטרעיטעד דורך זיין טויט. (און דאס וואס מ׳זעהט בשבת קנב. אז נפשו של אדם מתאבלת עליו כל שבעה ע״ש, שרייבט דר. משה הלברטל אז דער רמב״ם האט נישט געהאלטן פון די אגדה, ולכן שינה את משמעות ההלכה הנובע מזה בהל׳ אבילות פי״ג ה״ד, וכדהשיג הראב״ד שם עליו ע״ש ובלחם משנה.) בכל אופן איז גאר שווער דן צו זיין איבער וואס א מת ״פיהלט״ און/אדער ״וויל״, ואפילו ממבט דתי, על אף די גמרא בברכות חי. הנ״ל.

און דאס קען באדייטן דעם כיון שמת אדם נעשה חפשי מן המצות. והיינו, אז די געפיהל לקיום המצות (יהיה מה שיהיה) איז נאר שייך בשעת מ׳לעבט. איינמאל מ׳איז שוין טויט און די לעבעדיגע קאַנשׁעסנעס איז שוין נישטא, איז נישט שייך אז מ׳זאל האבן די געפיהל לקיום המצות בכלל; אזוי ווי ביי יעדעס זאך און גוֺיל וואס האט מיענינג צום מענטש וכנ״ל.

‏ולגבי דעם אז יעוד האנושי קען זיך חלילה ענדיגן ווי די לעצטע פון אונז, איז טאקע א שאלה אז טאמער ווערן די סארט זאַמבּיס שוין גערעכענט ווי טויט, איז טאמער ווערן זיי ״אויסגעהיילט״, תחיית המתים, צי זיי ווערן צוריק מחוייב במצות זייענדיג אז זיי זענען שוין געווען חפשי דערפון. ועיין בקובץ שיעורים (ח״ב סימן כט) דזהו הענין של ״מצות בטילות לע״ל״: זה קאי על המתים שיחיו אָז, שישארו בפיטורן מן המצות ע״ש.

***

לגבי דעם אז מ׳קען טענה׳ן היפך דזשאן סטוערט מיל, אז עס איז טאקע ענדערשער צו זיין א צופרידענער נאַר ובהמה ווי איידער אַן אומצופרידענער אדם חכם, האב איך געקלערט אז דאס קען זיין די רמז בדברי בן זומא בברכות נח. והיינו, די גמרא זאגט בחגיגה יד: אז בן זומא יצא מדעתו כשנכנס לפרדס (וואס לויט׳ן רמב״ם במו״נ ח״ב פ״ל איז דאס העיסוק במעטאפיזיקס) ע״ש. יעצט, חכמים זענען די וועלכע מאכן בעסער די וועלט (בהנדסה וכדומה), אבער הנאה האבן זיי נישט ומכח דעם (קהלת א חי) ויוסיף דעת יוסיף מכאוב - עס זענען די טיפשים ושוטים שאינם נפגעים וועלכע געניסן דערפון בתכלית. ולכן זאגט בן זומא בברכות נח. ברוך שברא כל אלו לשמשני אז זיי אלע מוטשענען זיך בעבורו ע״ש. ולרמז אז די וועלכע מאכן די וועלט בעסער און ברענגען אפיר איר פּראגרעס, החכמים, זענען ל״ד די וואס געניסן דערפון במלואה; עס זענען די שוטים והאנשים מבלי דעת וועלכע זענען די וועלכע האבן הנאה דערפון במלואה.

און דאס אליינס איז א מאמר חכמה.

***

בשעת׳ן האבן גענומען 30 מ״ג קאַנאַבּיס, בין איך געווען מיט מיין ווייב, און געהערט יאָנגבּלאָד׳ס קאָווער (בפרט פון 1:05-2:41) פון די שיר אהבה פון קיס פון 1979 (ועיין כאן). די וועג וויאזוי ער גיסט אריין זיין נשמה אינעם זמר של אהבתו להעלמה, האט מיר געמאכט פיהלן (להבדיל) דעם אור ה׳ס שיטה, אז עס איז נישט חכמה וואס איז דער עיקר תכלית, נאר רגש של אהבה. וידוע אז ״אהבה״ איז עולה ״אחד״, און די געדאנק בזה איז טאקע א דביקות ואחדות האוהב והאהוב פון ביידע צדדים. און צו דעם לעכצט יעדעס מענטש כל ימי חייו וחייה. אט דאס איז די סיבה/תכלית ״מ׳איז געמאכט געווארן פאר״ (בלשון מושאל).

לאחר המעשה איז מיר געווען אָנע שום ספק אז עס איז דא עפעס טיעף אין דעם באקאנטן ״ס*קס, דראָגס, און ראַק ענ׳ ראָל״ - ובפרט וואו עס איז עם האשה אשר אהב מקדם אין א טיפע זין, און נישט נאר ריין מחמת תאות המשגל גרידא. (און איך מוז מודה זיין אז, עכ״פ פאר מיר פערזענליך, עס איז למעשה די חרדי׳שע געזעלשאפט, עם כל חסרונותיה, און מיין זיין דערין, וועלכע האט מיר געפירט צו אט די עקספּיריענס. ועיין כאן וכאן. כמובן פארשטיי איך אז דאס איז, ליידער, לגמרי נישט וואו די געזעלשאפט צילט אז עס זאל זיין בנוגע הקשר בין איש לאשתו…)

עס איז מיר אויך פארגעקומען, ולגבי דעם קשר בין משגל וטומאה לאלקות וטהרה, ווי שמוץ און הייליגקייט וטרענסענדענס קומען צאם לאחד. והיינו, דורך די אחדות דביקות וביטול צו וואס די זמר לעכצט. עס איז נאר אז די בריאה, עכ״פ לע״ע און אין אונזער יעצטיגן לעוועל פון קאַנשׁעסנעס, קען נישט אינגאנצן דערהייבן די סארט דרך אל האחדות, ויוצא הפסד מזה. (וידוע אז עס זענען דא שטודיעס אז ראַק מוזיק שאדט צו צמחים ובע״ח אינעם נאטור.) און דאס איז מכח דעם אז דאס איז ווילד און מיטאמאל, וכעין די ענין של חטא וואס מ׳טרעפט ביי מלאכים. לע״ע איז (בראשית מט מו) וירא מנוחה כי טוב און די ״כי טוב״ פונעם בריאה איז נישט אויסגעשטעלט דערצו (עכ״פ בקביעות). אבער מ׳קען צוקומען צו דעם געדאנק פון (ברכות סד.) ת״ח אין להם מנוחה, וואס דאס איז אט ביי דעם. (ובכלל האט דאך דער אור ה׳ מקשר געווען מושג ה״זמן״ עם ״מנוחה״, לעומת אריסטו והרמב״ם שקשרו עם ״תנועה״. ולכן, וואו מ׳איז בבחינת למעלה מן הזמן, וואס כידוע האבן דאך די סמים אַן אפעקט אויף דעם מענטש׳נס פּערסעפּשאן פון זמן, איז לכאורה נישטא דעם עיכוב.)

*

אויך האב איך געקלערט אז די געים אין די זיבעטע עפּיזאָד פון סקוויד געים, ווייזט אויפ׳ן צושטאנד פונעם מענטש בהאי עלמא. די געים איז וואו ס׳איז אויסגעשטעלט א בריק פון צוויי קאלומנס פון גלאזענע טיילס. ביי יעדעס טריט איז איינע פון די קאלומנס גענוג שטארק צו האלטן א מענטש, בשעת די אנדערע גייט זיך ברעכן אויב דער מענטש גייט טרעהטן דערויף און ער גייט פאלן צו זיין טויט. איינער אויף אמאל טוהט וועהלן צו טרעהטן אויף איינע פון די צוויי. (דא טוהט מען דורך די מאטעמאטישע פּראבּעבּיליטי פונעם געים, אז וואו ס׳דא 16 שפילערס און 18 פאר טיילס מ׳דארף דורכגיין איז דא א 99% אז כאטש איינער וועט דאס מאכן. איינע פון די כאראקטערן, שפילער 062, רעכענט אויס אינדערמיט די פּראַבּעבּיליטי פונעם געים.)

כידוע ארבעטן אלע ביאלאגישע פּראצעסן דורכ׳ן פרובירן אָנצוהאלטן א מער-ווייניגער סטאבּילער צושטאנד; נישט צופיהל אהער און נישט צופיהל אהין פון א געוויסע רעינדזש - האָמיִאוֺסטעסיס. אבער עפ״י ענטראָפּי איז כסדר דא פּיטפאָלס וואס קענען אים רוב מאל אראפשטופן פונעם רעינדזש און ווי ער פרובירט צוריקצוקומען דערצו, אדער אפאר מאל ארויפשטופן צו בעסערס אבער ער וועט עווענטועל ריגרעסן צום מיען.

און דאס האב איך געשפירט איז ווי די בריק איז אזוי ווי דאס ביאלאגישע לעבן (וידוע הליקוטי מוהר״ן תניינא תורה מח דהעולם הוא כהאדם שצריך לעבור על גשר צר מאד מאד ע״ש), און עס זענען דא כסדר בה וואו מ׳קען פאלן בעיקר אויף אראפ און אפאר מאל אויף ארויף. די טיילס וואס ברעכן זיך זענען די ענטראפּיק פּראצעסן אין לעבן, אויף וועלכעס מ׳וועט בהכרח טרעטן אויף עפ״י פּראבּעבּיליטי (וואס אט דאס איז וואס ליגט אונטער די פענאמענאן פון ענטראָפּי) במשך דאס לעבן, ביז מ׳פאלט ענדגילטיג שאין אחריה תקומה שוב להגשר.

***
דאס איז ווייל אט די מאטעמאטישע פאָנקשען איז די סיין פאָנקשען. די טיפקייט פונעם וויץ איז אז שפראך איז דאך מהמוסכמות, און אט דאס האט מען אפגעמאכט צו רופן ״סיין״. אבער ווי ארויסגעברענגט במשך האשכול איז בנוגע ״ג-ט״ נישט שייך קיינע הגדרות אין שפראך. דאס מערסטע וואס מ׳קען אפשר זאגן איז אז דאס איז די ״פּרינציפּ פון מציאות״. יעצט, די מציאות שטייט דאך אויף מאטעמאטיקס (וידוע מאמרו של דר. יוּדזשין וויגנער). ווי אויך טוהט די פיזישע מציאות אונזערע שטיין ביסודה אויף קוואנטום וועיווס, וועלכע ווערן טאקע געמאדעלט עפ״י די סארט מאטעמאטישע סיין טריגאנאמעטריק (פּעריאדישע) פאָנקשענס.

ולכן איז די טיפקייט פונעם וויץ דא אז ״סיין״ איז א האָמאָפוֺין [צוויי אנדערע ווערטער וועלכע הערן זיך דאס זעלבע אבער ווערן אנדערש אויסגעלייגט] אינעם ענגלישן שפראך, פאר סיי א צייכן און סיי אט די פאָנקשען וועלכע טוהט מאטעמאטיש מאדעלן די יסוד המציאות. און די רמז(?) דערין איז אז שפראך איז צי מוגבל לידע עי״ז דאס מציאות פונעם קאנצעפּט פון ״ג-ט״. און די ״צייכן״ למציאות ה״א-ל״, וויאזוי אימער מ׳איז דאס מגדיר, ליגט אין די awe בהמציאות גופא וועלכע שטייט ביסודה אויף מאטעמאטיקס און די סארט קוואנטום וועיווס.

דאס קען זיין א משל ווי הומאר ברענגט ארויס א שטארקע פילאזאפישע געדאנק.

***

לגבי מגדף טענה'ט דר. טעאדאר לואיס אז די הארבקייט דערפון להתורה איז געווען וויבאלד מ'האט געהאט געקלערט אין יענע צייטן אז דאס קען אומברענגען א גאט. מיינענדיג, זיי פלעגן קלערן אז די שם פון א גאט איז א כח ממש, און ווען מ'לעכערט דאס, "נוקב", ברענגט מען אום דאס גאט. און דא האט ער געוואלט נוצן אט די כח פון דעם נאמען, אויף די נאמען אליינס (ועיין בסנהדרין נו.) דאס "אומצוברענגען". ולכן איז דא דערויף די חיוב מיתה כמו ברוצח, צוזאמען מיט וועלכעס עס שטייט בפ' אמור, זייענדיג אז דאס איז געווען די כוונה. (עס דערמאנט א משהו פון די סעלף-רעפערענשאל וויץ פון דאָגלעס עדעמס לגבי ג-ט.)

דר. סערגעי פראלאוו טענה'ט אז די כותבי התורה האבן געוואלט ארויסברענגען אז ג-ט גייט נישט אָן גידוף. נאר אז מ'האט אים געפרעגט הדין של מגדף, זייענדיג אז ס'האט זיי געבאדערט, האט ער אים דן געווען למיתה. אבער גראד נאכדעם איז דאס צאמגעשטעלט געווארן מיט'ן אלגעמיינעם געדאנק פון "כאשר עשה כן יעשה לו". מיינענדיג, אז ג-ט האט זיי געוואלט זאגן אז הבחירה בידם און טאמער נעמען זיי אָן אז עס איז דא דערביי א חיוב מיתה, דאן דארפן זיי זיין גרייט אז העכו"ם וועלן זיי דן למיתה פאר'ן אוועקמאכן און מגדף זיין זייערע אפגעטער.

***

ולגבי די קשר בין סייקעדעליקס/קאַנאַבּיס און נבואה, זענען דא די שטודיעס אז קאַנאַבּיס קען שאטן פאר ערעקטייל דיספאָנקשען ותאוות נשים (היפך זה). וא״כ געבט דאס נאך א רמז בהא דמצינו אז מ׳איז פורש מאשה בשעת נבואה (וקודם מתן תורה וכדומה).

‏מאידך גיסא האט די שטודיע געצייגט אז עניני משגל ווערן בעסער בין איש לאשה נאכ׳ן נעמען סייקעדעליקס. ולכן לאחר מתן תורה איז דאך געווען (דברים ה כו) שובו לכם לאהליכם, ועיין בשבת פט:

(ועיין כאן.)

***

מי אני האט געשריבן: ↑דינסטאג סעפטעמבער 26, 2023 8:39 amווי איך האב טאקע צוגעברענגט פון דר. דזשאן שעלענבערג, דארף מען אין דעם דיון פון "ג-ט" ואלקות צו נעמען אין באטראכט וויפיל דעם מין האדם איז נאך שייך צו נתפתח ווערן בהעתיד. וואס לויט דעם קומט אויס אז אפילו די מערסטע סאפיסטיקירטע קאנסעפּשאן אין דעם מושג פון "ג-ט" וואס אונז האבן כהיום, איז דאס נאך אלס גאר גאר קינדעריש און פּרימיטיוו, ואפילו פון א מענטשליכע מבט - דער (טעארעטישע) מענטש של (דעם ווייטן) העתיד. (דאס קען זיין א נייעם קנייטש אין דעם געדאנק פון (רש"י דברים כו ג) אין לך אלא כהן שבימיך. והיינו, ווי אזוי מ'פארשטייט און מ'איז מכהן וכו' דעם מושג פון "ג-ט", קען נאר זיין כבימיך. עס וועט אבער ווערן מער און מער ריפיינד וכו' בהתפתחות האדם.)

דר. ראַבּערט אַלטער שרייבט אויפ'ן פסוק (קהלת ג יא) גם את העולם נתן בלבם מבלי אשר לא ימצא האדם את המעשה אשר עשה האלקים מראש ועד סוף:

It seems more likely that the intended meaning is: man is conscious of the idea of eternity (Qohelet as a philosopher surely is), but that is the source of further frustration, for he is incapable of grasping “what it is God has done from beginning to end

ולפי"ז איז דאס נאך א טיפערע קנייטש, אז דער מענטש קען פארשטיין די עצם געדאנק פון "טיפע" צייט אויף אבנארמאלע שטרעקעס, אבער דאך קען ער דאס נישט פולקאם משיג זיין און די השלכות דאס האט אויפ'ן פארשטיין די עצם קאנצעפּט פון "אלקים" אליינס.

***

האבענדיג גענומען 25 מ״ג קאַנאַבּיס און ליגענדיג נעבן מיין ווייב, שפילענדיג דערביי די groovy קום מיט מיר און נאר חברים פאָנקי עלעקטראנישע (שירי עגבים) טרעקס, האב איך געפיהלט די ענין פון אפלטון׳ס צורות דערין - וואו מ׳וויל זיך מאחד זיין צוזאמען צום צורה פון פּערפעקטע ״גוטס״ און ״שיינקייט״ דורך אהבת איש לאשתו, און אט פון דעם איז נובע תענוגו. אפלטון׳ס געדאנק איז אז יעדעס גוטע מושג ״עקזיסטירט״ ממש אין איר פּערפעקטע אידעאלע סטעיט. אלס וואס אונז זעה׳מיר בעלמא הדין פון וואו די מושגים זענען אינסטענשיעיטעד, זענען קאפּיִס דערפון, ולכן לעולם אימפּערפעקט. ווי נענטער עס איז צום (אינפיניטלי) פּערפעקטן צורה דערפון, אלס מער א השלמה פיהלט מען אין זיך, וזהו התענוג.

עס קומט אבער אויס אז די צורה ומושג שלפניך קען מען נאר מגדיר זיין בשלילה. מיינענדיג, ווען מ׳זעהט עפעס א קאנקריט זאך בהעולם מהמושג, קען מען זאגן אז דאס איז ״כמעט״ עס. און פארוואס נישט ״אינגאנצן״? דאס איז ווייל דאס-און-דאס אין די זאך איז אַן אימפּערפעקשאן וואס מאכט אז עס זאל פעהלן פונעם ״גאנצקייט״ פונעם ״עכטן״ מושג. ונמצא מזה אז די מושג ווערט בעצם נישט מוגדר אלס וואס דארף יא צו זיין דערין, נאר איידער אלס בכל מקום די פרטיות׳דיגע פראבלעם וואס מ׳זעהט יעצט וואס דארף נישט צו זיין דערין. ונמצא מזה אז די מושגים טובים וערכיים האבן די זעלבע געדאנק ווי נעגאטיווע טעאלאגיע ביים מושג פון ״ג-ט״, וככל האמור בהאשכול.

דאס האט מיר געמאכט שפירן ווי די הגדרה פון ״ג-ט״ איז ״מאראל = הקב״ה״. עס איז נישט אלס ״מאראל״ איז agential באיזה אופן, ווי דאס אז עס פשוט ״איז״ (אָננעמענדיג מאראלישע ריעליזם באיזה אופן). יעצט, עס איז טאקע שווער, צי גאר אומעגליך, צו דעפינירן (ולבסס) ״מאראל״ און וואס איז די עטישע התנהגות בכל צד ושעל - צי איז עס לפי דוד הום על געפיהלן, צי לפי קאנט על ראציאנאל און דעאנטאלאגיע וואו איך קוק נאר ממש בו בהעת, צו לפי קאנסעקווענשעליזם וואו איך שאץ תוצאות העתידים של כל מעשה ופעולה (און די חילוקי דעות אין וויאזוי מ׳שאצט טאקע אט דאס), צי לפי אריסטו און זיין ווירטוּ עטיקס אז עס איז טאקע נישטא קיין סיסטעם לפרטיותיו רק אדם מאראלי על הכלל. דאס איז טאקע ממש כמו די מושג פון ״ג-ט״ עצמו, וועלכע לאזט זיך נישט דעפינירן חוץ ע״י שלילה.

פון דארט האב איך געשפירט אז אונזער עולם ויקום החומר כולו, איז כאילו בתוך א צעל וואס האט א פּערמיעבּל מעמבּרעין. דאס נעמט אריין אלעס וואס אונז קענען זיך פארשטעלן: די מעגליכע אינפיניט מאָלטיווערס כמו שאנחנו משיגים אותו - והיינו יעדעס ענין וואס איז עכ״פ מכמו חומר ״ודברים״ באיזה אופן; עס אינהאלט אט די אינפיניט סעט פון כל ״דבר״ שהיא ״חומרי״ באיזה אופן. ועכ״כ אז זייענדיג אז אט די השראות כעין נבואה זענען באאיינפלוסט פונעם מענטש׳נס פערזענליכע עקספּיריענסעס ומה שיש כבר בשכלו אין וויאזוי עס ווערט ריפרעקטעד פאר אים, איז עס מיר פארגעקומען ווי די ״אלעס״ בתוך די ״צעל״ איז כעין די סצענע אינעם מאַרוועל פילם דאקטאר סטרעינדזש אין די מאָלטיווערס פון שיגעון, דירעקטירט דורך סעם רעימי. דאס איז וואו דער כאראקטער דער מכשף סטיפען סטרעינדזש שפרינגט דורך אפאר מיני יוּניווערסעס, ועכ״כ אז אין איינס איז גאר די גאנצע יקום פון כעין פּעינט, מיט די כאראקטער אמעריקע טשאוועז וועלכע קען מאכן פּאָרטעלס צווישן זיי אבער קען דאס נישט געהעריג קאנטראלירן. (אגב, פון מאַרוועל ובענין די מאָלטיווערס איז גאר שטארק רעקאמענדירט די ענימעיטעד צוויי פילמס פון די מיילס מאָראַלעס ווערסיע פון ספּיידערמען אינעם מאָלטיווערס; וגם לרבות די לעצטע לייוו-עקשאן ספּיידערמען: קיין וועג אהיים פילם, וועלכע איז עוסק אין דעם געביט און איז א שטיקל קשר מיט׳ן דאקטאר סטרעינדזש פילם.)

דא האבן זיך מיינע געפיהלן ומחשבות גענומען גיין טיפער (אבער אביסל אנדערש) איבער וואס איך האב געשפירט דאס פריערדיגע מאל, ווי דא באשריבן:

מי אני האט געשריבן: ↑דאנערשטאג מאי 09, 2024 5:36 pmבשעת׳ן האבן גענומען 25 מ״ג קאַנאַבּיס, האב איך געשפירט ווי עס איז גאר מעגליך פארקערט פון וואס כ'האב דא געשריבן. מיינענדיג, "קאַנשׁעסנעס" איז דאס דעת און סעלף-עוועירנעס פונעם בּיאינג וואס איז קאַנשעס צו קענען דאדורך מגדיר זיין סביביו; ווי מער דערפון דאס האט, אלס מער קאַנשׁעס איז דאס. אבער אט די דעת איז בניגוד צו תענוג, און טאקע דעם יוסיף דעת יוסיף מכאוב. ווי ווייניגער דעת מ׳האט, אלס מער פיהלט מען ווי מ׳איז אויף א טריפּ כסדר, וואס מ'קען טאקע נישט מגדיר זיין (חוץ אלס "גוט" אדער "שלעכט"; עס איז אינעפעבּל און סאָבּליים). ולכן טאקע פיהלן תינוקות ווי זיי זענען אויף א כסדר׳דיגן טריפּ. און דאן גייען די בּיהעיוויארס פונעם באשעפעניש נאך ריין בּיהעיוויאריזם פון קאָז-און-עפעקט, אָן קיין קאַנשׁעס אבזערוואציע בדעת דערויף. דאס תענוג שטופט דערצו בלא דעת. ונמצא מזה, אז בע״ח וואס האבן נאך ווייניגער דעת, האבן אלס מער תענוג, וואס איז אינווערסלי פּראָפּאָרשענעל צו וויפיל דעת און אינטעליגענץ זיי האבן. אין אנדערע ווערטער, ריין קוואַליאַ של תענוג איז ווייניג קאַנשׁעסנעס - ווי ווייניגער דעת וממילא קאַנשׁעסנעס מ׳האט, אלס מער תענוג קוואַליאַ האט מען; די דעת שטערט גאר צו די תענוג קוואַליאַ. (ואולי משו״ה איז כל מי שאין בו דעה אסור לרחם עליו כדאיתא בברכות לג., ווייל וויבאלד שוטה אינו נפגע כבשבת יג: פעהלט נישט אויס דיין רחמנות בכלל; ער טריפּט בקוואַליאַ של תענוג און ער שפירט נישט צער אויף דיין לעוועל בכלל עניוועי.) ועיין בדברי דר. מיכאל מוּרעי. ווי אויך איז נמצא מזה אז לפי פּענסייקיזם און ״מיינד-שטאף״, איז ווי מער קרוּד ופשוט א יצור האט, אלס מער תענוג האט דאס. (דאס קען האבן קלאנגען פון דעם וואס דער רמב"ם שרייבט במו"נ ח"ב פ"ד אז די גלגלים האבן "נפשות" און דרייען זיך מחמת תשוקתם להא-ל ע"ש.)

והיינו, אז דעם צעל של היקום (הבב״ת) כולו איז מיוסד אויף דעת ולאגיק; גארנישט קען גיין דערקעגן בתוכה. אט די דעת ולאגיק איז וואס איז כובש תענוג און דערלאזט איר נישט (אינגאנצן), וכנ״ל ביי דאס פריערדיגע מאל. וואס נעמט ארום אט דעם צעל כולו איז א גרעסערע אינפיניטי וואס איז ריין מאראל און תענוג; אט די צורות של אפלטון וואס זענען רבים שהם אחד. וכנ״ל איז מאראל טאקע ל״ד מיוסד (כולו) על דעת. (ועיין בהל' תשובה פ"י ה"ג אז אפילו דעת/חכמה אליינס קען די תשוקה דערצו בשורשה זיין איראציאנאל ע"ש.)

אט די ״צעל״ מיט די אינפיניט תענוג/צורות ארום איר זענען אלס דארט געווען עטערנעלי מקדמות; ביידע דאס זעלבע. די צורות זענען כולל בתוכה דבר והיפיכו: די פּערפעקטע טוב און די פּערפעקטע רע לעומתה. ביידע זענען נובע פונעם זעלבן איינעם שורש און זענען צוויי זייטן פונעם זעלבן מטבע. דאס באדייט אז די תענוג מהטוב איז א ״גוטע טריפּ״ לעולם, משא״כ ביים רע לעומתה איז דאס א ״שלעכטע טריפּ״ לעולם.

אינעם צעל פונעם סעט החומרי קומט אבער ארויס בהכרח פון זיך, ע״י ‏עמערדזשענס, קאַנשׁעסנעס, וואס איז ל״ד מקושר אין חומר און איז שוין דומה צו א צורה פאר זיך. דאס, ווען עס שיידט זיך גענצליך אפ פונעם חומר, גייט דורכגיין די פּערמיעבּל מעמבּרעין להתחבר צו דאס וואס נעמט ארום די צעל.

די ארומנעמענדע צורה פון טוב ומאראל איז פון זיך נובע אריין אהין אדורך די פּערמיעבּל מעמבּרעין, אָן א ״רצון״ ‏וכדומה, דאס געפיהל ונבואה צו מאראלישע געפיהרעכץ; דורך כל מיני רעליגיעס למיניהם. דאס איז וויבאלד דאס שטופט דעם מענטש׳נס קאַנשׁעסנעס ונפשו בתוך דעם צעל, צו די זייט וואס ווען נפשו ווערט נתפרד גייט עס דורך דעם מעמבּרעין לרק א גוטע טריפּ ותענוג; ווי מער צו די זייט, אלס מער תענוג פונעם גוטע טריפּ לעולם. וההיפך בהיפך ווען די קאַנשׁעסנעס ווערט געשטופט און רעאיפייד צו די אנדערע זייט פון רע און אימאראל. ונמצא מזה אז די מטרה בחיים עלי אדמות איז צו ווערן ווי מער נשלם במאראל אלס גוטער מענטש, כדי להגיע להתחבר אל מאראל וטוב שהיא תענוג. איך האב געשפירט ווי רוב מענטשן קומען טאקע לבסוף אָן צום גוטן זייט. און די קשיא פון בּערנארד וויליאמס איז אויך נישט דייקא שווער. והיינו, ער האט געפרעגט אז חיי נצחיים, ואפילו בתענוג, גייט אָלטימעטלי זיין א רע פאר׳ן מענטש, זייענדיג אז ער גייט בהכרח ווערן בּאָרד דערפון אָן קיין מעגליכקייט ארויס. אבער די הכרח׳דיגע בּאָרדאָם איז לכאורה נאר שייך אויב ס׳איז דא דעת וואס מאדעלט די עתיד פאר א גוֺיל און ציהל וכדומה. דאס איז אונזער קוק-ווינקל טאקע בתוך דעם צעל, אבער עס איז נישט שייך דארט אינדרויסן וואו דעת (כמו שאנו ״יודעין״ ומבינין אותה) ווערט בטל.

ולכן, אויב וויל מען אָנקומען צום ריינעם תענוג און ״גוטע טריפּ״ לעולם, באדארף טאקע דאס עיקר פון עני קוֺיד אָוו קאַנדאָקט זיין נארמאטיווע מאראל, וואס דאס מענטשהייט על הכלל ״פיהלט״ איז עטיש און מאראליש. און דאס וואס מ׳זעהט אז אלע רעליגיעס האבן בתוכם דאקטרינעס וואס האבן אוועקגעדרייט פון נארמאטיווע מאראליטעט, איז דורך נביאיהם וואס האבן אריינגעטעפּט דערצו בשעת׳ן האבן א ״שלעכטע טריפּ״, וואס האט גורם געווען אַן אומריכטיגע מיספארשטענדעניש און פארדרייט די חוקות דתיים. (איך האב געטראכט אז דאס קען ליגן אינעם פסוק ביחזקאל (כ כה) וגם אני נתתי להם חקים לא טובים ומשפטים לא יחיו בהם. וואס דר. בנימין שׁענאן שרייבט טאקע אז נבואתו של יחזקאל הנביא במעשה מרכבה איז מעגליך געווען דורך א סייקעדעליק טריפּ. וממילא האט יחזקאל פארשטאנען וויאזוי דאס קען פאסירן.) דאס איז ווייל ״מאראל״, זייענדיג ממקור ממעלה מדעת, וועט בהכרח דארפן פרשנות (ועיין בהאמונות והדיעות להרס״ג מאמר ג פ״ג). און דאס געבט די מקום פאר א (כעין) רעיאיפיקעישאן פאָלאָסי אפירצוקומען, וואו מ׳געבט עפעס א מראה א ממשות וואס קומט זיך איר נישט. כמובן אז איך פארשטיי אז די גאנצע זאך ו״מראה״ (מראות) מיינע ליידן לכאורה פונקט אזוי דערפון; ובפרט וואו מ׳פארשטייט ווען מ׳איז געהעריג וואַך די מאטעריאלע מעכאניזם וואס ברענגט אפיר די סייקעדעליק העלוּסינעטאָרי סארט אָלטערד קאַנשׁעס סטעיט.

‏ס׳איז יתכן אז מיינע דמיונות דערויף ווערן שוין שטערקער. איך ווער מער ״טרענירט״ דערויף. כ׳האב געקלערט אז דאס קען זיין א רמז וואס מ׳טרעפט לגבי מדריגות נבואה ביבמות מט: חילוקים דערינען בענין אספקלריא המאירה ע״ש (ובסוכה מה:). והיינו, אז עס איז דא א חילוק אין ווי שטארק און אינטענס די מראות זענען און אינעם קענען מאכן קלארע לאגישע סענס פון, און צו איבערגעבן לעלמא הדין, אט די מראות; די שוועריקייט אין די הסברה איז פּראָפּאָרשענעל צו די אינטענסיטי און קאמפּלעקסיטי פונעם מראה וגעפיהל שבה. און אט אויף דעם ‏טרענירן זיך די ״בני הנביאים״ (ועיין במו״נ ח״ב פל״ב). ועיין בדבריהם וואו, פון א פסיכאלאגישן פּערספּעקטיוו, קען דאס הייבן די פּראבּעבּיליטי פון אריינלייגן בשכל האדם פאלשע אמונות.

אגב, דר. פּאוועל גלאדזשיעווסקי טענה׳ט, פון א פסיכאלאגישע קאגניטיוו פּערספּעקטיוו, אז דאס וואס מ׳פיהלט און זעהט אונטער די רושם פון סייקעדעליקס קען יא גערעכענט ווערן עפּיסטעמיקעלי ווי א ראציאנאלישע יסוד פאר מעטאפיזישע מדע וואס מ׳ווייסט איבער די יקום. און דאס איז אָן דארפן צוקומען צו שוין האבן א רעליגיעזע אדער מיסטישע סארט צוגאנג צום יקום מעיקרא. ער ברענגט ארויס אז אפילו פון אַן עפּיסטעמאלאגישע שטאנדפונקט, איז דאס׳ן דאס נעמען אַן עפּיסטעמיקלי טראנספארמאטיוו סטעיט וואס מ׳קען נישט געהעריג אפשאצן אָן דאס אליינס דורכגיין; וידוע די געדאנק פון מערי׳ס צימער, וואו עס איז יא ראציאנאל צו זאגן אז עס איז דא נייע מדע הגם מ׳קען נישט דעפינירן וואס און וויאזוי. ווי אויך נעמט די סייקעדעליק אוועק די ״הייפּערפּרייאר״ הנחות וואס ער האט בשכלו, וועלכע צווינגען אים צומאל אז מדע דארף שטימען מיט געוויסע (סאָבּקאַנשעס) הנחות מעיקרא. אבער די הנחות מוזן נישט זיין דוקא אמת. (ער זאגט אז דאס איז בפרט לגבי שטארקן די שיטה פון קאַסמאָסייקיזם, וואו כל היקום כולו וכל מה שבה איז בעצם איין איינציגע קאַנשׁעסנעס, און די אינדיווידואלע פארשידענארטיגע קאַנשׁעסנעסעס וואס דאכטן זיך פאר מענטשן אז זיי האבן, קומען אפיר פון פשוט׳ע רילעישאנשׁיפּס פון די חלקים בתוך די איינע קאַנשׁעסנעס אזוי ווי איברים בתוך גוף אחד; עס איז א שטערקערע געדאנק פון אבן רשד׳ס שיטה, וועלכעס איז נאר לגבי די נפש פונעם מענטש. און דאס זעלבע לגבי די שיטה אז עס איז באמת נישטא קיין ״זעלבסט״. און דאס זעלבע בנוגע די דעבאטע איבער די מהות פון ״זמן״ - עטערנעליזם/בּלאַק יוּניווערס לעומת פּרעזענטיזם.) ער ברענגט ארויס אז עס איז ענדערשער צו באטראכטן סייקעדעליק סטעיטס, פון אַן עפּיסטעמאלאגישן קוק-ווינקל, מיט א מאדעל אז דאס איז מסיר עיכובים וואס דערלאזן אים נישט מקשר צו זיין ידיעתו אל ה״אמת״ בסתם, ווי מיט א מאדעל אז דאס איז מקשר ידיעת האדם עם ה״אמת״ בקום ועשה. ער שרייבט אויך:

It is also essential to notice that a person’s psilocybin session does not impede her autonomy or capacity as an epistemic subject. To understand this point, compare psychedelic states with monothematic delusions. The latter are often thought to constitutively involve the inability of a person to be rationally responsive to evidence against her delusion (see Bortolotti 2005; Coltheart et al. 2011). Now, notice that even if the psychedelic state itself may resemble a psychotic episode (see Carhart-Harris et al. 2016), it is transient. Following the experience, the person regains the core judgmental or cognitive skills that characterize her in a sober state. In particular, she is able to understand and respond to any evidence against her newfound beliefs. For example, she can understand and be responsive to a debunking argument on which her beliefs may be merely powerful illusions that feel veridical but are not. Thus, if the person decides to change her metaphysical beliefs, it is despite her recognizing that different parts of her evidence point in different directions. In this sense, she is not delusional. To generalize this, much of the epistemologically relevant part of psychedelic transformation takes place in a sober state, where a person faces the challenge of rationally integrating the (purported) lessons drawn from the experience with her previous worldview

Psychedelics allow epistemic subjects to obtain experiences whose core structure differs from that of ordinary states of consciousness. Thus, deep psychedelic states radically and transiently broaden the range of cognitions that could inform metaphysical inquiry. As such, psychedelic states can provide otherwise unachievable epistemic benefits: (1) they can block arguments “from experience” in favor of certain commonsense metaphysical claims, (2) they can directly challenge (in)conceivability claims (and their purported modal consequences) that figure in metaphysical debates, and (3) provide extra support for metaphysical projects that rely on positing conscious states with non-ordinary phenomenal character (like non-dual or selfless forms of consciousness). Furthermore, because our default ways of experiencing can be either limited or altogether off-track with respect to metaphysical truth, at least some aspects of psychedelic experiences can count as dissolving such truth-obstructing cognitive structures. Crucially, psychedelic states can be transformative in a way that does not impede one’s epistemic autonomy, allowing one (when in a sober state) to rationally integrate the fruits of psychedelic exploration with one’s preexisting beliefs. Given all this, I think it is reasonable to think that at least some instances of psychedelic-induced metaphysical beliefs are more than comfortable delusions

ווי געזאגט, פעהלט אויס צו דערנאך דורכלייגן די עקספּיריענס דורך דעם כור המבחן של השכל. ער ברענגט אויך ארויס אז למעשה האבן די עקספּיריענסעס אַן עלעמענט פון שיכרות בתוכם, וועלכע שטערן דעת. ובפרט וואו צוויי מענטשן וואס זענען דורכגעגאנגען די סייקעדעליק עקספּיריענס קענען אָנקומען צו פארקערטע מעטאפיזישע מסקנות, וועלכעס זענען לכאורה מיוסד אויף שיטות וכו׳ וועלכע זיי האבן שוין געהאט מעיקרא.

‏די שטודיע האט געצייגט אז מענטשן וואס נעמען סייקעדעליקס טוישן אין אלגעמיין זייער מיינונג פון א ריינע מאטעריעליזם/פיזיקעליזם שיטה, אז די יקום ביסודה איז אך ורק מחומר. און דאס האלט אָן אפילו א האלבע יאר שפעטער; ובפרט וואו מ׳האט דאס גענומען אין א צערעמאניע צוזאמען מיט א גרופע. דאס איז געווען נאך שטערקער ביי אינגע, ביי פרויען, און ביי די וועלכע האבן דאס גענומען דאס ערשטע מאל.

ווי אויך טוישט דאס זייער מיינונג צו א מער פעטעליסטיק דיטערמעניזם, אז אלע מעשים זענען בגזירה און עס איז באמת נישטא קיין בחירה חופשית. הגם אבער אז דאס בלייבט נישט דייקא פאר א האלבע יאר צייט. זיי קלערן אז דאס איז מכח דעם וואס אין די געזעלשאפט ובחיי היומיומית ווערט למעשה דאס שטאנדפונקט פון בחירה חופשית געשטארקט מיט שכר ועונש און די אחריות אויף קאנסעקווענצן של מעשי האדם. ואדם נפעל כפי פעולותיו וסביביו.

‏זיי ברענגען אויך צו אז אין א סורוועי איבער דעם האבן 2/3 פון די מענטשן וועלכע האבן זיך אידענטיפיצירט אלס "אטעאיסט" מקודם די סייקעדעליק עקספּיריענס, זיך נישט אידענטיפיצירט אזוי נאכדעם. (הגם אבער אז זיך אידענטיפיצירן אלס "מאנאָטעאיסט" איז אויך אראפגעגאנגען פון פאר׳ן דאס נעמען צו נאכדעם.)

עס איז מן הראוי לציין אז דר. קריס לעטעבּי טענה'ט אז די פסיכאלאגישע בּענעפיטן פון סייקעדעליקס האבן ל"ד א שייכות מיט די טויש אין מעטאפיזישע גלויבונגען וואס עס ברענגט אפיר.

*

עס איז מיר אויך בייגעפאלן לפי וואס איך האב דא געשריבן:

מי אני האט געשריבן: ↑דינסטאג פעברואר 28, 2023 3:59 pmאז אונז הא׳מיר גערעדט אינעם אשכול פון זיך רעכענען מיט דורות העתידים, די געדאנק פון ברענגען אַן ענדע צו דאס מענטשהייט, און דאס געדאנק פון AI בהעתיד, טענה׳ט דער קאמפיוטער סייענטיסט דר. האנס מאָראַוועק אז מ׳דארף בעצם ארבעטן אויף צו אפירברענגען סיי דאס אויפשטייג פון AI אזוי אז זיי זאלן אונז איבערנעמען אזוי ווי אונז הא׳מיר איבערגענומען און איבער געלעבט פריערדיגע לייף-פאָרמס. דר. דערעק שילער טענה׳ט אויך ענליך. ער טענה׳ט אז וויבאלד אויב איז ביכולת פונעם מענטש אפירצוברענגען א סיגניפיקענטלי בעסערע וועלט אין דעם עתיד פאר צוקונפטיגע דורות, איז דאך דאס דאן דאס עטישע זאך צו טוהן, איז דעמאלטס משו״ה דארף מען זעהן אפירצוברענגען סיי דאס אויפשטייג פון AI וואס קענען בעסער און מער עפישענטלי נוצן די resources פון די וועלט, און אפירברענגען צוביסלעך אונזער אונטערגאנג אזוי אז דאס זאל זיין פי כמה בעסער פאר זיי.

אז לפי די יעוד וואס כ'האב דערמאנט, קען מען פארדינען ביידע. והיינו, אז מענטשן, וועלכע קענען האבן די סארט קאַנשׁעס תענוג עקספּיריענסעס פון א לעוועל 4 אויפ'ן שולגין סקעיל, זאלן דאס האבן דורכ'ן זיין אין די פּאַדס, בשעת AI, וואס קענען דאס לכאורה נישט האבן, זאלן זיין אין די "עכטע" וועלט.

***

דר. יצחק מלמד טענה׳ט אז מ׳האט נישט אפצולערנען שפינאזע ווי אַן ״אטעאיסטישע״ פילאזאף, נאר איידער אלס א ״ראדיקאלער רעליגיעזער״ פילאזאף. ער טענה׳ט אז שפינאזע׳ס דאקטרין איז נישט פּאנטעאיזם, ווי איידער פּאנענטעאיזם, וואו ״ג-ט״ איז טאקע נאטור אבער מער ווי דעם אויך. ער איז וואס מ׳באקומט ווען מ׳שטעלט צאם קבלה'ס קאנסעפּשאן פון "ג-ט" מיט׳ן רמב״ם'ס. ועכ"כ, אז עס איז יתכן אז ער האט ארויסגעגעבן זיין טראקטאטוס (אין אנאנים, אבער מ'האט געוואוסט אז ס'איז ער), כדי זיך צו פארטיידיגן אז ער איז למעשה נישט קיין "אטעאיסט" גמור (הגם אז די בוך האט טאקע נאר ערגער געמאכט זיין שם אין דעם געביט).

דאנערשטאג נאכט האב איך גענומען א 25 מ״ג קאַנאַבּיס עדיבּל. דאס איז אבער געווען דאס ערשטע מאל וואס איך האב געהאט א גאר גאר ״בּעד טריפּ״. און פונקט אזוי ווי עס איז גאר גאר שווער מפרט צו זיין בשפוותא די גוטע געפיהל פון א גוטע טריפּ, איז אזוי אויך גאר גאר שווער מסביר צו זיין וואס א ״בּעד טריפּ״ באדייט. עס איז געפערליך במלוא מובן המילה. די נענטסטע מ׳קען עס מסביר זיין איז אַן אומגעהוירע פחד און פּאַרענויע פון עפעס וואס מ׳קען ניטאמאל קלאר ארויסהאבן. אבער עס איז נישט דאס אויך נישט; עס איז אסאך מער ווי דעם, און פונקט אזוי ווי א גוטע טריפּ איז ״גן עדן״ איז א שלעכטע גיהנום ממש - די גאנצע גוף איז אוחזו פלצות און מ׳פיהלט דאס איבעראל און עס איז נישטא וואו זיך אהינצוטוהן. צייט פיהלט זיך ווי עס שטעלט זיך אפ און מ׳וועט לעולם פארבלייבן אזוי. מ׳פיהלט וואו מ׳דארף זיך ממש ראנגלען זיך צו האלטן ביים זינען. פשוטו כמשמעו. (און, ווי איך פארשטיי, אויב דאס פאסירט ח״ו ביי העראָאיק דוֺיסעס פון סייקעדעליקס, איז דאס נאך ערגער. ועיין כאן. דאס אלעס דערמאנט פון ווי ער טוישט די דזשאָנט מעשה.)

כ׳האב שוין געהאט געטוהן ריסערטש איבער דאס מעגליכקייט דערפון, און געליינט אז די איינציגסטע וועג איז דורך; נישט זיך שלאגן דערמיט. איך האב כסדר פרובירט צו לעיזער-פאקוסירן אויף מיין ראציאנאלער חלק השכל, וועלכעס ווערט היפש אפגעשוואכט פון די דראָג, וואס זאגט אז למעשה איז דאס אלעס נאר אינעם דמיון. עס איז אבער משונה׳דיג שווער אין די אָלטערד סטעיט פון קאַנשׁעסנעס. איך בין געלעגן אין בעט מיט מיין ווייב און איר סאָפּאָרט, און אויך געפאקוסט אויף דעם פּלעיליסט. צוביסלעך האט עס פג געווען נאך א צוויי שעה.

נאך די צוויי שעה האט זיך עס אבער מתהפך געווען מקצה אל הקצה. עס איז געווארן גאר גאר גוט, ועכ״כ אז עס האט געפיהלט ווי איך בין ענדערשער אויף א פּסילאסייבּין טריפּ ווי איידער ״סתם״ קאַנאַבּיס. ולא זו בלבד, נאר דאס האט געלעסט 16 שעה אין טאָטעל פון ווען כ׳האב עס גענומען. עס איז מיר געווען אינטרעסאנט, וויבאלד איך האב דאס נאך קיינמאל נישט בייגעוואוינט מיט קאַנאַבּיס, ובפרט מיט די דוֺיס. איך נעם דאס בערך צוויי מאל א וואך ביינאכט, אויב מעגליך, ואפילו גרעסערע דוֺיסעס אין אלגעמיין פאר בערך א יאר צייט; איך קען די דראָג. (אולי איז דאס אַן עדיטיוו עפעקט פון 25 מ״ג לאָסערטאן וואס איך דארף נעמען יעדעס נאכט.)

דאס אלעס האט מיר געמאכט טראכטן, בשעת׳ן זיין אויף די ״גוטע״ חלק דערנאך, פון די השלכות דערפון צו א טעאדיסי על הרעות. והיינו, אז יעצט אז איך בין דורך די געוואלדיגע רע פונעם ״שלעכטן טריפּ״, איז בין איך ממש צופרידן אז דאס האט טאקע פאסירט. ס׳איז נישט אז איך וויל דאס נאכאמאל דורכגיין, אבער יעצט אז איך שטיי שוין דערנאך, בין איך למעשה צופרידן אז דאס האט פאסירט ווי איידער אז דאס האט ווען לגמרי נישט פאסירט מעולם. (עס דערמאנט אביסל פון וואס דר. דערעק פּאַרפיט האט געזאגט לגבי א מענטש׳נס צוגאנג צו מאורעות ער האט געהאט אינעם עבר.) דאס איז ווייל עס האט געהאט צוויי חלקים: איינס, אז די גוטע חלק דערנאך איז געווען בעסער ווי כמעט סיי וואס איך געדענק, און אפשר טאקע וועגן די רוע בעפאר. און צוויי, ווייל יעצט בסתם בין איך למעשה צופרידן אז איך האב למעשה געהאט די סארט עקספּיריענס אויך, און עס האט למעשה נישט איבערגעלאזט קיין צרה ממשכת; עס איז דורך און פערטיג - איך האב די סארט עקספּיריענס אויך אונטער מיין בּעלט און מיינע סארטן עקספּיריענסעס על הכלל זענען רייכער מחמת זה (ווי אויך אז טאמער ס׳פאסירט נאכאמאל, קען איך מיך פרובירן אָנצוכאפן אויף די זיכרון פון דעם אז איך בין שוין אמאל דורך ענליך וגם זה יעבור). עס דערמאנט אויך אביסל פון היק’ס /איראַנעיען ״נשמה-מאכן״ טעאדיסי.

כמובן, שטעלט זיך די שאלה צי ס׳איז מן הנמנע צו האבן די סארט תענוג אָן דארפן דורכגיין שלעכטע מאורעות ח״ו. וג״כ די געדאנק פון אפילו אז יא איז אולי יתכן לומר אז לא הן ולא שכרן.

דאס (און אנדערע סיבות) האט מיר געטריבן איינצושטעלן און דאס נעמען נאך אמאל צוויי טעג שפעטער (מוצ״ש) 15 מ״ג. דאס מאל איז עס אויך געווען גאר שטארק און גוט. עס האט מיר אויסגעברייטערט די ‏קשר בין סייקעדעליק/קאַנאַבּיס טריפּס ונבואה, און די הכרה און געדאנק וואס כ׳האב אויבן געשריבן:

מי אני האט געשריבן: ↑מאנטאג אקטאבער 23, 2023 6:03 pm

מי אני האט געשריבן: ↑זונטאג יולי 09, 2023 12:44 pmאיך האב אויך געפיהלט אז ווען א מענטש איז במעי אמו ווערט ער און איז ער פארשוועמט אין און מיט האָרמאָנען וכו׳ וואס געבן אים די אָלטימעט רואיגע תענוג אשר אי אפשר להשיגו כלל אח״כ און וואס ער ניטאמאל געדענקט. ער האט דורכאויס זיין לעבן גאר שנעלע פלעשׁעס און גלימפּסעס דערפון אין די פיִטעל פּאזיציע ארומגענומען מיט א סארט וועלוועטי געפיהל (בלשון מושאל כמובן) און ער בענקט זיך צוריק דערצו. (ועכ״כ אז דאס קען זיין א פרוידיען סאָבּקאַנשעס חלק פון וואס אונטערליגט תאוות התשמיש צוריק אריינצוגיין במעי אשה ואמו; עכ״פ פון א זכר׳ס פּערספּעקטיוו.) און די געפיהל האבן חז״ל פרובירט צו קעפּטשורן אין ווערטער בנדה ל: עפ״י הפסוקים באיוב פון די תענוג א מענטש האט במעי אמו און וואו ער פארגעסט דאס אלעס אחרי שיצא לאויר העולם. און די שאלה איז צי ס׳לוינט זיך צו געבוירן א מענטש (וואס פאסירט טאקע ע״י תשמיש דורך די סאָבּקאַנשעס לאָנגינג פונעם זכר צוריק אריינצוגיין במעי אשה כנ״ל) לחיי העולם שיש בו בהכרח צער ועגמת נפש פאר די 9 חדשים פון אבנארמאלע בּליס ותענוג וואס ער האט במעי אמו, דְּלָא אֶפְשַׁר לְמִפְרַט בִּשִׂפְוָתָא, און וואס ער ניטאמאל געדענקט נאכדעם.

דר. עֶלי ענדערסאן לערענט אפ דר. עליסאן גאפּניק אז תינוקות שפירן טאקע (אפילו לאחר לידתן) ווי אויף א כסדר'דיגע סייקעדעליק טריפּ, מכח דעם אז די ענטראפּי פון זייערע ניוראסטעיטס אין זייער מח איז העכער ווי ביי ערוואקסענע.

איך האב געשפירט ביים טריפּ (אויסהערענדיג די דיעפּ טרענס מיקס), ובפרט ווען איך האב געקוקט בילדער פון מיין יוגענט, אז אט די געפיהל און קאַנשׁעסנעס האט טאקע א קינד. עס וועפּט צוביסלעך צוביסלעך גאר גרעדועלי אויס, אזוי אז ווען מ׳ווערט עלטער געדענקט מען נאר די מאורעות אבער נישט ממש די געפיהל דארונטער. (און אט וועגן דעם טאמער האט א קינד ל״ע טראומא, גייט דאס נאך טיפער אריין בנפשו, ווי ווען דאס געשעהט ווען מ׳איז מער ערוואקסן.) עס איז א צייט פון ריין הארה ע״י נפש המדמה, וועלכע פיהלט גאר גוט און איז גאר גאר שטארק, אבער מ׳האט נאך לגמרי נישט דאס נפש השכלי דאס דורכצולייגן דעם כור המבחן של השכל. (איך פארשטיי אז ס׳איז יתכן אז איך האב פשוט פּראַדזשעקטעד מיין יעצטיגע קאַנשׁעס סטעיט בשעת׳ן זיין אויף קאַנאַבּיס, אויף דעם אז דאס איז ביי א קינד אין אלגעמיין. אבער עס איז דא אבּיעקטיווע דאטא פון ניוראלאגיע אז עס איז מעגליך טאקע אזוי וכדהבאתי.)

דאס האט מיר געמאכט קלערן פון וואס דער מהר״ל שרייבט טאקע אויף די באקאנטע גמרא (ב״ב יב:) א"ר יוחנן מיום שחרב בית המקדש ניטלה נבואה מן הנביאים וניתנה לשוטים ולתינוקות:

פי׳ כי הנבואה היא מן השמים ומפני כן השוטה שאין לו דעת ואין פועל בשכלו, לכך מקבל הדבר הנעלם מעליונים. אבל החכם, מפני שפועל בשכלו, דבר זה מבטל מה שהוא מקבל עליונים. ומטעם זר, ג״כ אמרו שנתנה רשות לבהמה, לראות יותר ממה שנתן לאדם, וכל זה מצד נפש המדמה, כמו שבארנו בב״ק (דף ס:) אצל כלבים שוחקים אליהו בא לעיר כלבים צועקים מלאך המות בא לעיר, כי בע״ח מוכנים לקבל דברים כמו אלו מצד שהם תמימים, ולכן הם יותר מקבלים, וכן התינוק ג״כ שאינו פועל בשכלו מקבל נפש המדמה שלו ידיעת העתידות מעליונים, מאחר שאינו פועל בשכלו והוא תמים מקבל נפש המדמה העתידות. אבל הפועל בשכלו אין נפש המדמה פנוי לקבל הידיעה כי הוא פועל בשכלו וזה מבטל הקבלה. ובודאי כאשר היה בית המקדש קיים, יותר היה מוכן לנבואה החכם ממה שהיה מוכן לנבואתו הבלתי חכם, כי היה הש״י קרוב אל העולם, והוא יתברך קרוב אל החכמים יותר מאשר הוא קרוב אל הבלתי חכם. אבל כאשר חרב ב"ה, והנבואה באה לעולם מצד שכך גזר הש״י על העולם, והגזירה הזאת מסר אל העליונים הממונים על זה, לדבר הזה קרובים השוטים והתינוקות מן הטעם אשר אמרנו.

דער חת״ס שרייבט דארט אויך:

כי לפעמים נשמת אדם רואה דברים ולבו אומר לו אלא שנראה לו כדברים רחוקים ואין שכלו מניח לו להוצא דברי שטות כאלו מפיו, ובאמת הם דברים נגדרים למעלה ובעיניה כדברים רחוקים. והשוטה אשר יראה יגיד.

ואגב דער ריטב״א שרייבט דארט בע״א לגבי וואס די גמרא זאגט דארט:

אמר רבי אבדימי דמן חיפה מיום שחרב בית המקדש ניטלה נבואה מן הנביאים וניתנה לחכמים. אטו חכם לאו נביא הוא? הכי קאמר אע"פ שניטלה מן הנביאים מן החכמים לא ניטלה. אמר אמימר וחכם עדיף מנביא

אז דאס שטימט למעשה מיט די קאנסעפּציע פונעם רמב״ם בנבואה, אז עס קען נישט זיין קיין נביא וואס איז נישט קיין חכם (ועיין במו״נ ח״ב פמ״ה):

וחכם עדיף מנביא. פירוש מאותו נביא שיש לו כח לראות עתידות, ואין לו דרכי הנבואה שהם מצד החכמה, שרוח שכינה שורה עליו. וכמו שביאר הרמב״ם ז״ל בספרו הידוע כי הנבואה ההיא אינה שורה אלא על חכם.

וכן הוא ברבינו גרשום שם. דער מהר״ל שרייבט דערויף:

ומה שאמרו חכם עדיף מנביא כי הנבואה הוא בחידה ובמראה ואילו החכם יודע הנעלם והבלתי ידוע לאחרים לא במראה ולא בחידות רק שהוא משיג השגה ברורה, אשר הש״י מוציא שׂכל האדם מן הכח אל הפעל. והחכם יודע העתידות ג״כ שהרי יודע ומשיג דרכי ה׳ ואם רואה לפניו רשע משיג שכך יהיה לו לעתיד, וכן כל הדברים, עד שאם הוא חכם וגדול יכול לדעת העתידות שיבואו יותר מן הנביא, כי אין דבר במקרה רק הכל הוא מסודר ממנו יתברך, והוא יתברך בא ממנו בסדר השכלי, ולכך האדם שהוא חכם יודע אף העתידות.

ובכלל האב איך ביי דעם געזעהן ווי אזוי די בּיהעיוויאריסט מהלך, וועלכע קוקט אך ורק אויף ההתנהגות הניכרת פונעם מענטש, האט השלכות דערצו. מיינענדיג, איך האב עטליכע מאל געזאגט פאר מיין ווייב זאל מאכן מיט מיר אזא כעין טורינג טעסט אויף מיר בשעת איך בין ״הויך״. דאס איז ווייל איך וויל נישט זיין צו לאַסט אויף איר בשעת איך בין אזוי (און דערפאר נעם איך דאס נאר ביינאכט ווען די מצב ערלויבט). א טורינג טעסט איז צו זעהן צי א קאמפיוטער איז ״אינטעלידזשענט״. און דאס איז אויב א מענטש רעדט דערמיט דורך טעקסט, נישט וויסענדיג מעיקרא אז דאס איז נאר א מאשין, און ער קען נישט כאפן אז דער מיט וועמען ער רעדט איז נישט קיין מענטש, האט די קאמפּיוטער געפּעסט די טעסט. (כמובן האט דאס השלכות לגבי די דיון איבער דאס ״קאַנשׁעסנעס״ פון מאשינס און דאס פארנעפעלטע הגדרה דערפון בכלל. וידועים דברי דר. דוד טשאַמערס.)

און ענליך איז דא. מיין ווייב זאגט מיר אז חוץ פון דעם אז איך האב ווייניגער ענקזייעטי בהתנהגותי, דערקענט מען נישט אז איך בין ״שיכור״ און הויך ווי א קייט. ונמצא מזה אז פון א בּיהעיוויאריסט אין כאן כלום, עכ״פ אין טערמינען פון שיכרות. (עכ״פ אָן סקינער׳ס ״ראדיקאלע״ בּיעהעיוויאריזם און זיין געדאנק פון פּריוואטע עווענטס, וואו עס זענען פארהאן ״התנהגות׳ן״ במוחו/בשכלו של האדם וואס זענען נאר בתוכו פונעם מענטש, און דרויסענדע קענען נאר וויסן דערפון ע״י זיינע שפראך אקטן.) עכ״פ איך האב (אין אלגעמיין) נאך די קאנטראל אויף די שׁולגין סקעיל.

‏ומדי דברי בה, איז מיין ווייב טאקע ממש א חד במין (תרתי משמע). שלי ושלכם שלה הוא, ושמחת לבו של אדם היא אשתו (עיין בשבת קנב.). ומה׳ אשה לאיש (מו״ק חי:), ווייל איך דיזערוו איר נישט (ועיין בסוטה ב.). ועיין כאן. און אויב איז אשה רעה מער ווי כל רעה (שבת יא.), איז יתכן אז אשה טובה איז מער ווי כל טוב. אשרי לי שזכיתי, ואשת חיל ״‏מי״ ימצא.

***

מי אני האט געשריבן: ↑מוצ"ש יאנואר 20, 2024 7:09 pmולגבי דעם געדאנק פון ״האומר״ שאין וכו׳, זאגט דר. תמרה מאָרסעל-אייזענבערג לגבי ההתייחסות של הרבנים באותה תקופה של פולמוסו של היעב״ץ נגד ר׳ יהונתן אייבשיץ:

As some historians have shown, many of the sort of establishment rabbis were not at all keen on rooting out heretics if they weren't openly breaking Jewish law or openly associating with Christianity or Islam, depending on the kind of heresy we're talking about - they'd rather not create any issues

‏אין אנדערע ווערטער, מ׳קען באטראכטן אז אפען זאגן און האלטן ״שוואנצאנעס״ איז ערגער ווי זיין א באהאלטענער שבתאי בדעת גרידא.

ס'איז אינטרעסאנט וואס וויקיפידיה ברענגט צו פון דר. משה אריה פרלמוטר בנוגע די פולמוס:

יחס זה, של אהדה לחלק מהרעיונות השבתאיים, אך תוך דחיית שבתי צבי עצמו, יכולה להסביר את התנהגותו של רבי יהונתן אייבשיץ עצמו, בהשקעת מפעל חיים של החמרה ודקדוק במצוות, הנוגדות לכאורה את השבתאות. וכפי שתמה החוקר ד"ר משה אריה פרלמוטר בספרו: לא נפתרה הבעיה הפסיכולוגית - איך שבתאי באמונתו עוסק כל ימיו בהלכה ובהרבצתה? איך אדם המאמין באמונה אנטינומיסטית ברורה וקיצונית ומפיץ אותה ברבים, עסקו הוא בהלכה דווקא?

דער נצי"ב שרייבט עה"פ (במדבר טו לט) ולא תתורו אחרי לבבכם ואחרי עיניכם:

לימדנו בזה מעשה המצוות שלא נחשבו למצוה אלא אם עושה ומאמין עכ״פ שהוא מצווה ועושה, לאפוקי אם לבבו פונה אחרי מינות שאינו מאמין במצוה כלל, אין בעשייתו נחשב למעשה, וזהו אחרי לבבכם, ופירשו בגמרא ברכות (יב:) זו מינות.

כמובן, איז די געדאנק אין די גדר פון "אינו מאמין במצוה כלל". ולכאורה אפשר להעמיס אז עס מיינט אז ער וויל נישט טוהן די מצוה כלל וכלל און איז געצווינגען דאס צו טוהן ברבים וכדומה. אויב ער איז "מאמין בהמצוה" מחמת אַן אייגענע טעם וואס ער געבט דערצו וועלכעס געבט אים מיענינג און ער מיינט עס ערענסט, דאן איז יתכן אז דאס ווערט פונקט אזוי גערעכענט ווי "מאמין בהמצוה", ואפילו אז עס שאפט אים א "מצִווה ועושה", וואס כמובן איז די געדאנק פון א "מְצַוֶה" על המצות בלשון מושאל, וככל הנ"ל בהאשכול.

ובענין זה ‏האב איך דא אראפגעברענגט דער אור ה׳ (מאמר ב כלל ה פ״ה) אז די שכר פאר אמונה איז נאר אויף די חריצות ושמחה וואס מ׳האט פונעם האבן די אמונה, וואס נאר אויף דעם איז שייך לשבח האדם, לעומת די אמונה גופא וואס איז נישט תלוי בבחירתו ע״ש. האב איך אין דעם געהערט ביי א שיעור פון דר. זאב האַרווי, אז לפי״ז קומט אויס אז לפי האור ה׳ איז דער אטעאיסט וואס מוטשעט זיך מיט אמונה און פרובירט און וויל באמת נאר קען נישט מחמת זיין שכל געבן די ראציאנאלע אסענט דערצו, שטייט אבער דאך חשוב׳ער ווי דער מאמין וועלכע גלייבט טאקע, אבער האט א נעגאטיווע וועליוּעישאן אויף די אמונה זיינער.

***

דער אור ה׳ דינגט זיך במאמר ד דרוש יג (די סוף פונעם ספר) מיט׳ן רמב״ם. ער זאגט אז ס׳איז נישט מוכרח צו זאגן אז דאס אז א מענטש קען נישט עומד זיין על אמיתת מהות הא-ל איז א לאגישע נמנע, ולכן נמנע אף מיכולתו של הא-ל ע״ש. דר. זאב האַרווי שרייבט דערויף ובנוגע הגותו של האור ה׳ לגבי מהות הקב״ה וידיעת תואריו בכלליות:

מדבריו של קרשקש בדרוש יג מתברר שפיתוח תפיסתו בעניין "התארים העצמיים" לא שיקף שחיקה באפיסטמולוגיה הביקורתית שלו. נהפוך הוא. בצעירותו הוא הסכים עם הרמב"ם שאין ביכולתו הטבעית של האדם לדעת את מהות האלקים, אבל גם נטה לעמדה של אקווינס, שלפיה בכל זאת אפשר לדעת את מהות האלקים באופן על־טבעי. לאחר שפיתח את תורת התארים העצמיים שלו, הוא הקצין את האפיסטמולוגיה הביקורתית שלו וטען שידיעת אלקים נמנעת מן האדם אפילו "על צד הפלא".

בסופו של דבר, קרשקש הבחין הבחנה ברורה בין מהותו של אלקים ובין נוכחותו. אלקים במהותו הוא טרנסצנדנטי, ואין האדם יכול לדעת אותו בשום אופן. אולם אלקים בתאריו העצמיים, כלומר "הכבוד", הוא אימננטי ואפשר לדעתו. כך הוא פירש את דברי הנביא: "קדוש קדוש קדוש ה' צבאות מלא כל הארץ כבודו" (ישעיה ו ג). כמו כן, הוא כתב בדיון בתארים האלוקיים: "מציאותו נגלה ומפורסם, מציאותם נגלה ומפורסם, ומהותו נעלם תכלית ההעלם" (מאמר א, כלל ג, פ״א).

קרשקש נשאר נאמן לתורת הרמב"ם השוללת את ידיעת המהות האלקית, אבל לא נשאר נאמן לתורתו השוללת את הדיבור על אודות אלקים. בעזרת פילוסופים סכולסטיקנים כמו דונס סקוטוס ומקובלים כמו ר' עזריאל מגירונה, הוא פיתח את תורת התארים העצמיים שלו, שביקשה להסביר באיזה מובן נוכל לדבר באמת על אלקים שמהותו נסתרת באופן מוחלט.

*

ולגבי דעם וואס אונז האבן געשריבן דורכאויס דעם אשכול איבער דעם קשר צווישן אלקות ומשגל ושהקב״ה הוא שורש ומקור התענוגים, האלט דאך דער אור ה׳ (מאמר ב כלל ו), ואפילו פון א פילאזאפישן שטאנדפונקט, אז תכלית הבריאה איז אהבת ה׳ ועי״ז לדבק בו הנפש בפועל ממש ע״ש באריכות.

‏און עס זענען דא וואס זענען גורס און לערנען אם דעם ברית מנוחה (דרך האהבה, נקודה החמישית) אז שם ״אהו-ה״ איז מתיבת ״אהבה״. ועפי״ז קען מען זאגן לפי מש״כ המהרי״ד מבעלזא זצ״ל דהר״ת של (בראשית כד מב) ו׳אבא ה׳יום א׳ל ה׳עין היא שם ״אהו-ה״ שהיא השם של קפוצת הדרך, שזה רמז אליעזר עבד אברהם אָז שבא בקפיצת הדרך וכדפירש״י שם ע״כ ע״ש. והיינו, אז ביי ענין זיווג ואהבה, שעל זה בא אליעזר לשדך רבקה ליצחק, איז דא דעם שם שבא מאהבה. וידוע אז ״אהבה״ גימטריא ״אחד״.

ועיין באשכול זו של @שעפטאל. ואולי רירט דאס אלעס אביסל אָן אויף די טעזע פון דר. האַוּערד איילבערג-שווארץ שהבאתי לעיל.

***

לגבי דעם אז די מצות זענען בעצם אויך בהסכמה, איז אינטרעסאנט וואס ר' יוסף אבן כספי איז מפרש ביי מצות יבום עה"פ (דברים כה י) ונקרא שמו בישראל בית חלוץ הנעל:

לגנאי, כי החביב אצלם הוא היבום כי כן היה מנהג פשוט ביניהם גם לפני מתן תורה, ואם הוא דבר נתעב בארץ הזאת, ואין בעולם רק הסכמה.

***

לגבי די קשר צווישן קאַנאַבּיס און נבואה, זענען דא שטודיעס וואס צייגן אז קאַנאַבּיס העכערט די ריזיקע פאר הארץ קראנקייטן. ווי אויך, אז טאמער ליידט מען ל"ע אויף נירן קראנקייט, קען דאס ערגער מאכן. וכידוע איז דאס אויך א סכנה פאר נשים מעוברות צו נעמען פאר'ן עיבור, וכנ"ל אפילו פאר די זרע בהזכרים. האב איך געקלערט לפי"ז אז דאס איז וואס ירמיהו הנביא איז מרמז (ירמיה כ יב-יד) וה' צבקות בוחן צדיק רואה כליות ולב אראה נקמתך מהם כי אליך גליתי את ריבי וגו' ארור היום אשר ילדתי בו יום אשר ילדתני אמי אל יהי ברוך. וע"ש באברבנאל דקאי בין על האב ובין על האם. ולרמז אז דאס וואס העלפט לנבואה קען שאטן פאר די זאכן.

דעם שב"ק האב איך געקלערט א פשט אינעם באקאנטן מימרא וואס מ'זאגט נאך פונעם בעש"ט אז פאר זיין פטירה האט ער געזאגט, "אז נאך אלע מדריגות, בין איך א נאַר און איך גלייב." סתם אזוי פארטייטשט מען די מימרא אז עס איז כעין טערטוליען'ס מימרא פון "קרעדאָ קוויאַ אבּסורדום", וועלכעס באדייט "איך גלייב דאס (טאקע) וויבאלד דאס איז אבסורד/אוממעגליך." מיינענדיג, אז מ'אנערקענט אז דאס איז נאַריש און דאך, צי גאר דערפאר, גלייבט מען דאס.

אבער די געדאנק קען זיין אז נאך אלע השגות, קומט מען צו צו א פארשטאנד והכרה אז אין דעם ענין פון אלקות איז נאר שייך נאַן-קאַגניטיוויזם וכמו שאמרנו בהאשכול אז מ'קען ניטאמאל רעדן דערפון - ס'איז נאר שייך צו זיין א נאַר דערין. איז דאן דאס וואס מ'גלייבט און עסענט צו וואס אימער בנוגע אלקות, קען נאר האבן א שחר וואו ס'איז נוגע למעשה; וויאזוי מ'פירט זיך בּיהעיוויארילי אינעם טאג-טעגליכן לעבן מיט א רעליגיעזן לעבנסשטייגער. און דאס איז פשט: "איך בין א נאַר", און צוגעקומען לההכרה אז בעניני אלקות איז נאר שייך נאַן-קאַגניטיוויזם, "און איך גלייב", אינעם זין פון מיינע מעשים ווי אזוי מ'פירט זיך טאג-טעגליך בחיי היומיומית.

און ענליך קען מען זאגן בנוגע דעם געדאנק פון (תהלים קטז ו) שומר פתאים ה׳. והיינו, אז די געדאנק איז צוצוקומען צו א הכרה אז נישט קיין חילוק ווי ווייט א חכם א מענטש טאקע איז, איז ער אבער אין די גרענד סקיִם אָוו טיִנגס דאך א פתי אין וויפיל קאנטראל ער האט אויף צו פארשטיין און זיך צו היטן אא"וו. פונקט אזוי ווי זיין הכרה אין מהו "ה'" ומציאותו איז ער אָלטימעטלי א פתי.

***

אויך האב איך געקלערט דעם שב"ק לגבי דעם קשיא פונעם אור ה' המוזכר בריש האשכול, אז עס איז נישט שייך א לצוות לאדם שיאמין באיזה דבר, איז אבער אפשר יא שייך לצוותו שלא יאמין באיזה דבר. ולכן איז די קשיא בעיקר אויפ'ן ערשטן מצות עשה של הרמב"ם שֶׁמָנָה אמונה במציאות ה' למצוה, וכדכתבנו. משא"כ אויפ'ן ערשטן ל"ת שֶׁמָנָה, שהוא שהזהירנו מהאמין באל אחר זולתו ע"ש.

והיינו אז 'מילא אויף דעם אז דער מענטש זאל געבן א פּאזיטיווע עסענט צו עפעס, גייט תלוי זיין צי ער איז איבערגעצייגט און זעהט דאס איין אלס איבערווייזענד. משא"כ לגבי א פּראפּאזישאן וואס מ'וויל ער זאל נישט אָננעמען, קען מען פארלאנגען פון אים אז ער זאל דארפן מער עווידענס דערצו; ער זאל מטיל ספק זיין דערין. און דאס איז דאך אסאך גרינגער און אולי מער ניתן לרצונו (ועיין בחתימתי). אין קורצן, עס איז נישט סימעטריק: אָננצונעמען עפעס אויף זיכער איז נישט שייך צו פארלאנגען, וויבאלד די בּאַר דערצו פאר'ן איש פרטי איז גענוג הויך אז אדער איז עס אָנגעקומען אהין ומוכרח להאמינו אדער נישט. משא"כ אז מ'זאל עפעס נישט אָננעמען איז יא שייך צו פארלאנגען, וויבאלד ביי דעם איז די בּאַר דערצו גענוג נידעריג צו זאגן "נעם נאך נישט אָן". ואולי אפשר להעמיסו במש"כ האור ה' (מאמר ב כלל ה פ"ה), וואו ער באציהט זיך בעיקר צום פראבלעם און שוועריקייט פון מְצַוֶה זיין אז מ'זאל געבן דאס עסענט, אין א פּאזיטיוון סענס, צו עפעס א פּראפּאזישאן, ווי איידער אויף דאס'ן מְצַוֶה זיין אויף נישט גלייבן עפעס און אין א נעגאטיוון סענס ע"ש.

וואס עס קומט אבער אויס דערפון איז אז די ל"ת פון האזהרה מהאמין באל אחר זולתו איז אז מ'זאל נישט מעלה זיין על דעתו שיש שם אלוה אחר חוץ מזה וכמו שכתב הרמב"ם בהל' יסודי התורה (פ"א ה"ו), און שלא לפנות אחריה במחשבה וכו' וכדכתב באריכות בהל' ע"ז (פ"ב ה"ג) ע"ש. מיינענדיג, אז די מצוה איז נישט אז מ'זאל האלטן דייקא, אין א פּאזיטיוון סענס, צו יא האלטן אז "עס איז נישט אמת", ווי איידער די מצוה איז אין א נעגאטיוון סענס צו "נישט האלטן אז עס איז יא אמת". אין אנדערע ווערטער, אז אין די סארט זאכן (ועיין להלן בהל' ע"ז פי"א הט"ז) זאל מען זיין כעין א נעגאטיווע אטעאיסט, וואס אויף דעם קען מען מְצַוֶה זיין כנ"ל, אבער נישט דייקא קיין פּאזיטיווע אטעאיסט, וואס אויף דעם קען מען נישט מְצַוֶה זיין (דלא כהרמב"ם עצמו).

***

איך האב אויך געקלערט אז דאס בעצם קען זיין די חילוק אין די ווערק פונעם רמב״ם: די משנה תורה איז (רובו) אויף די חלק המעשה, בשעת די מו״נ, אויף וועלכע די אלגעמיינע געזעלשאפט ליידט נישט קיין געוויכט איז אויף די חלק המחשבה. און די צוויי דארפן נישט דוקא גיין ביחד. ועיין כאן וואו איך האב צוגעברענגט מהגר״ח מבריסק אז ״כלל גדול אצלינו שאין להקשות על סתירה שבין ספר היד לספר מורה נבוכים״. (ועיין במשך חכמה בפ׳ יתרו.)

ואגב בזה, זאגט דר. נח פעלדמאן אין דעם מאידך גיסא אז די בריסקער דרך הלימוד פונעם גר״ח, איז דאך א קאנסעפּשועל אנאליז וואו מ׳מאכט חילוקים אין קאנצעפּטן כדי להשוות סתירות. און זייענדיג אז מ׳איז געוואוינט דערצו, טוהט מען בעצם דאס זעלבע ביים לערנען דעם מורה להשוותו עם היד החזקה.

ער ברענגט אויך ארויס ווי דער רמב״ם האט געסטרעסט דערויף אז אויב מ׳קען נישט אויפווייזן אז עפעס איז אמת, איז עס בהכרח נישט אמת. דאס איז בתוך דעם געדאנק פונעם ארגומענט פון אינאראנץ לאגישע שטרויכלונג. און אז עס איז יתכן אז די סארט פונדאמענטאלע שאלות זענען נישט במציאות צו ווערן אויפגעוואוזן אדער אפגעפרעגט. ועיין כאן במה שהבאתי מדר. דזשעימס סטיין ודר. עלווין ריינעס.

ולגבי דר. גד פרוידענטאל'ס שאלה איבער דאס נוצליכקייט פונעם מורה כהיום, זאגט ער:

Maimonides explained many commandments in the guide on the basis that God was speaking to people who lived in a specific cultural context. So for those who are troubled with the change between the beliefs of the ancient period and the beliefs of today, Maimonides has some richness and some depth and is worth exploring in that way. But just as Maimonides himself believed that God was teaching Eternal truths, similarly we who go back to read Maimonides in this way, we're not going to find every answer corresponding to exactly what today's moral values might be - you're not going to get magic solutions there. But Jews with problems have looked in this way for many many years and many of them have reached very different conclusions on the basis of reading Maimonides. For example, in the 19th century many Jewish reformers liked Maimonides' idea that God spoke to a specific cultural milieu, but rejected Maimonides' idea that we're stuck with the law nevertheless and we shouldn't be able to change the law on our own whims. So people can take different things from Maimonides in different moments. So my short answer is that it's very much worth reading; it will answer some kinds of questions; it will help you approach some other kinds of questions; and then there's a whole set of questions that Maimonides just wasn't focused on because they weren't the questions for the perplexed of his day

***

ולגבי די חשיבות פון שאלות וקושיות בעניני שכליים, און ווי אזוי א גוטע תירוץ ומהלך איז מוליד נאך שאלות וספיקות, שרייבט דער חת"ס בתורת משה בדרוש לז' אדר:

וכל מה שאדם מברר ההלכה, כל עוד יותר נולדות לו ספיקות כמובן לכל מבין ויודע.

***

לגבי די קשר צווישן קאַנאַבּיס און נבואה, איז דא א שטודיע ווי קאַנאַבּיס איז גורם א שנעלערע זקנה (בעיקר ווען מ׳רייכערט דאס). און מ׳טרעפט ביי שמואל הנביא, בתענית ה:, אז קפצה עליו זקנה ע״ש.

***

דר. נענסי מורפי און דר. בּרעד קעלענבערג שרייבן:

Philosophy of religion suffers from a confusion: believers insist, and atheists deny, that “God exists.” But the grammar of “exists” shows that the sentence engenders confusion. We ordinarily say, “For how long has this institution existed?”, “When did dinosaurs cease to exist?”, and “Sadly, racism still exists in the world today.” In each case, it makes sense to speak of something’s coming into existence and passing out of existence – a mode of reality that Christian believers rightly say does not apply to God. If the grammar of “exists” means that the word applies to the furniture of the universe, then we ought to agree with the atheist that God does not “exist.” As Kierkegaard put it, “God does not exist, He is eternal”

A similar analysis could be made of the grammar of the word “God.” What does the word “God” mean? The word becomes meaningful by its use in a complicated form of life: we pray to God, we witness about God, we confess our sins to God, and so on. If practice gives the word its sense, then the word “God” spoken from within an atheistic form of life and the word "God" spoken by Christian believers are simply homonyms. It is no wonder that the theist–atheist debate has been interminable. The question of God’s existence is inappropriate because the grammar of “God” does not admit questions of existence, for that puts matters too hypothetically

For postmodern theologians there is no general question of whether or how theology is possible – many do it before breakfast! There is no need to answer the question, “does the word ‘God’ refer?” The question is instead, “what is our God really like?” There is no need for them to begin with the question, “is religion true?” The question is rather, “are there good reasons to be religious, to engage in this form of life?” and this is as much a moral question as an epistemological one

עס איז מן הראוי לציין צו וואס דר. ליִאוׂ סטראַוּס האט געשריבן:

If orthodoxy claims to know that the Bible is divinely revealed, that every word of the Bible is divinely inspired, that Moses was the writer of the Pentateuch, that the miracles recorded in the Bible have happened and similar things, Spinoza has refuted orthodoxy. But the case is entirely different if orthodoxy limits itself to asserting that it believes the aforementioned things, i.e. that they cannot claim to possess the binding power peculiar to the known

דאס זאגט דאך דר. שׁענא סוואַן סתם אזוי לגבי די זרע פון זכרים (ואולי איז דאס העכערונג אין דאס וואס מ'נעמט די באשטיינדלען א חלק פונעם טעם). ועיין סתם אזוי באשכול זו ובאשכול זו.

ומאידך גיסא הא'מיר דאך צוגעברענגט אז די באשטיינדלען זענען דאך עפראָדיזיעקס וועלכע הייבן די תאוות המשגל. איז קען זיין אז זיי שאטן פאר די קוואליטעט ואיכות פון די זרע וכו', אבער זיי ברענגען דערצו אז מ'זאל וועלן געבן מער דערפון בכמות...

ואגב, אז מ'איז מקשר סייקעדעליקס מיט נבואה ועבודה, און דאס שטארקט דאך די תאוות המשגל, איז דאס וואס קען ליגן אונטער דעם וואס מ'טרעפט די געדאנק פון (מעגליכע) "הייליגע" זונות וזנות ביי עבודה ובמות בתקופת הברזל. ‏(עס איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז ביי די במות בא״י מימי תקופת הברזל וואו מ׳האט געטראפן די קאַנאַבּיס, האט מען געטראפן אז דאס איז געווען געבאקן אויף צואה. ועיין בספר יחזקאל בפרק ד בפסוק יב ופסוק טו.)

דר. ריק סטראַסמאן שרייבט אז בעצם טוהט די גוף ‏אליינס פראדוצירן די סייקעדעליק מאלעקיול פון DMT הנמצא באייאוּוואַסקאַ. ולכן ביי נביאים קען זיין אז זייער גוף האט עס פראדוצירט אזוי (אזא סארט מיוּטעישאן) אז זיי זאלן צוקומען לענין נבואה, כאילו מ׳נעמט סייקעדעליקס מחוצה. ועיין כאן וואו עס איז דא א השוואה צווישן סייקעדעליק סטעיטס און רעליגיעזע עספּיריענסעס. דר. סטראַסמאן זאגט אז די מיוטעישאן קען זיין ע״י הקב״ה (בלשון מושאל) אזוי ווען ער איז בוחר אין דעם מענטש בנבואה. ואולי קען דאס זיין פשט בדברי הרמב״ם במו״נ ח״ב פל״ב, פון א נאטורליכע ראציאנאלע פּערספּעקטיוו, אז אפילו א חכם המכין עצמו לנבואה, איז אבער דאך יתכן אז ער זאל נישט מנבא זיין ברצון הא-ל ע״ש (ועיין בלחם משנה בהל׳ יסודי התורה פ״ז ה״א). און ער דארף זיין א חכם מעיקרא אז די מיוטעישאן זאל אים ברענגען צו טיפע אינסייט ונבואה ‏בכור המבחן של שׂכלו, און נישט סתם (סקיזאפרעניק) העלוסינעישאנס אין די וועלט אריין.

*

ולגבי דעם אז נבואה איז מיוסד אויף וואס ס'איז שוין דא מעיקרא אינעם שׂכל פונעם מענטש און זיינע עקספּיריענסעס, איז מוצ"ש האב איך גענומען 35 מ"ג קאַנאַבּיס. זייענדיג אויף דעם האב איך אויסגעהערט די רימיקס פון סעבּאַסטיען בּאָהם אויף די באקאנטע "סוויִט דריִמס" ניגון פון די 80's "סוויִט דריִמס" פון יוּריטמיקס. איך האב געהאט געהערט די ניגון עטליכע מאל אלס קינד אזוי בעקיפין, וממילא האב איך מורא'דיג קאנעקטעד צום רימיקס בשעת'ן זיין "הויך" (בפרט ביי די חלק). כ'האב דאס אויפצומארגענס געלאזט הערן פאר מיין 15-יעריגער זוהן, וועלכער (אלס טינעידזשער) גלייכט DJ און בּיעטס וכדומה. ער האט אבער נישט געקענט פארשטיין פארוואס איך "vibe" אזוי מיט די ניגון, מ'האט שוין געהערט אזאנס. דאס איז פשוט וויבאלד איין מענטש האט נישט די עקספּיריענסעס פון א צווייטן, וככל הנ"ל.

***

די גמרא בב״ק עט: נוצט די אויסדרוק וואס יחזקאל הנביא דערמאנט (יחזקאל ח יב, שם ט ט) עזב ה׳ את הארץ, אין א בּיהעיוויארעל קאנטעקסט; אזוי ווי יחזקאל הנביא אליינס נוצט דאס. והיינו, ווי די גלויבונג איז פועל על התנהגות האדם להרע ע״ש. ואולי קען דאס זיין דאס וואס די רמב״ם איז זיך מתבטא במו״נ ח״ג פי״ז כנגד דעת אפיקורוס היווני בהשגחה אז עס איז די גלויבונג פון ״עזב ה׳ את הארץ״. והיינו, אז די פראבלעם מיט די דעה איז אז מ׳דארף דאס אפווארפן אלס אַן אמונה הכרחית, מכח דעם וואס ס׳קען פועל זיין על ההתנהגות; וואס דאס איז די קאנטעקסט וואו די אויסדרוק ווערט גענוצט.

ומענין לענין באותו ענין בקשר בין עניני משגל ועד נבואה אלוקית, טרעפט מען שוין דעם געדאנק פון שטארקע עניני משגל אפילו בנבואה ובנבואת יחזקאל. וכדברי דר. דוד זוקער און דר. משה רייס אויף די פרקים טז וכג בספר יחזקאל:

His words there straddle the divide between misogyny and outright pornography

ועיין כאן. וידוע המשנה במגילה פ״ד מ״י ושם בדף כה: וואו ר״א האט טאקע נישט געוואלט מ׳זאל דאס לערנען. ‏ולפי״ז אז די פראבלעם מיט׳ן לערנען די פרק איז ווייל עס איז (אויך) מרמז לביקורת אויף פון וואו אידן שטאמען, פארשטייט מען שוין פארוואס מאנכע האלטן אז ביקורת המקרא קען גאר ערגער ווי פּאָרנאָגראפיע.

***

לגבי ביקורת המקרא און ווי פרשנות טוישט זיך, שרייבט דר. מאַרק צבי בּרעטלער:

As both a scholar and as a Jew, however, I recognize that the Bible interpreted has been central to Jewish tradition, and that often what it means in a later period is not identical to what it once meant

To me, this is part of the beauty of the Bible within Judaism — the manner in which, through interpretation, it takes on ever-new meanings, remaining ever-relevant. But it is crucial for scholarship to recognize the difference, and frequently the distance, between means and meant — and, for those of us who are both scholars and committed Jews, between meant and what I wish it meant

***

ולגבי הרב דר. שמואל לעבּענס' געדאנק אז די וועלט וכל היקום איז בתוך די "שכל" פון "ג-ט", זאגט דר. לען גודמאן אז די געדאנק וואס דער רמב"ם ספראוועט זיך בהמו"נ, איבער התיחסו של אלוק הבלתי מוגבל להעולם המוגבל וכו', איז טאקע דומה צום מיינד-בּאַדי פראבלעם, אין וויאזוי די נפש הרוחני איז פועל און זיך מתייחס צום מח וגוף הגשמי.

‏ואגב, דר. פרענקאָ וואַזאַ און דר. אַלבּערטאָ פילעטי צייגן טאקע אויף ענליכקייטן אין וויאזוי די ניורעל נעטווארקס אין א מענטשליכע מח׳ס דענסיטי וכו׳, זענען ענליך צום נעטווארק און פארשפרייטונג פון שטערענס וחומר וכו׳ אין ספּעיס און די קאַסמאָס. ועיין כאן איבער דאס אז די דזשיאמעטריק מיִען פונעם גרעסטן מאס לענג וואס מ׳מעסט, דעם האָבּל לענג [אזוי גרויס ווי 14.4 ביליאן ליכט-יארן], און דעם קלענסטן מאס לענג וואס מ׳מעסט, דעם פּלאנק לענג, קומט דאס אויס צו דאס בערכ׳דיגע גרויסקייט פון א יוּקעריאָט צעל; די צעל וועלכע שטעלט צאם דאס לעבן פונעם מענטש ובע״ח.

לגבי דר. גד פרוידענטאל'ס שאלה צי כהיום וואו די אַריסטאטעליען הנחות זענען אפגעפרעגט, צי די מורה האט נאך אלס א ווערט? זאגט דר. גודמאן:

The idea that divine causality is not just a matter of mechanical causation, that's eternal. The problem of evil is a problem we still grapple with, and what Maimonides has to say about it is still germane. The problem of the possibility of Revelation, how can we know God and how could God know us, these are perennial problems. And on problems like that we still profit from Maimonides - the method that he uses of taking the text seriously enough that you're you're not playing games with it and trying to make it mean whatever you want it to mean, but seeing levels of depth in the text - that's still going on

דר. גודמאן דינגט זיך בכלל מיט די הנחה פון דר. ליִאוׂ שטראַוּס און אנדערע אז דער רמב"ם האט מסתיר געווען זיינע אמת'ע דיעות. ער האלט אז דער רמב"ם האט גערעדט באהאלטן כדי צוריקצוהאלטן דער וואס יאגט זיך צי שנעל אריין אין די עניני אלהיות. ער דינגט זיך אויך מיט דעם אז דער רמב"ם האט נישט געהאלטן אז מ'קען זאגן "אמת ושקר" אויף מאראלישע פּראַפּאַזישאנס.

***

ולגבי דעם געדאנק פון ״האומר״ שאין וכו׳, זאגט דר. תמרה מאָרסעל-אייזענבערג לגבי ההתייחסות של הרבנים באותה תקופה של פולמוסו של היעב״ץ נגד ר׳ יהונתן אייבשיץ:

As some historians have shown, many of the sort of establishment rabbis were not at all keen on rooting out heretics if they weren't openly breaking Jewish law or openly associating with Christianity or Islam, depending on the kind of heresy we're talking about - they'd rather not create any issues

‏אין אנדערע ווערטער, מ׳קען באטראכטן אז אפען זאגן און האלטן ״שוואנצאנעס״ איז ערגער ווי זיין א באהאלטענער שבתאי בדעת גרידא.

***

בנושא האשכול, האב איך דא צוגעברענגט אז דר. האַוּערד איילבערג-שווארץ טענה'ט אז דאס וואס האט געשטופט יהדות צוביסלעך אָנצונעמען אי-הגשמת הא-ל איז דאס אז ג-ט איז באטראכט געווארן ווי א זכר. והגם דאס האט טאקע מחזק געווען דעם פּאַטריאָרכישען אויסשטעל פון דאס געזעלשאפט וואו זכרים זענען די עיקר, האט דאס אבער מאידך גיסא באדייט אז וויבאלד אין תנ"ך האט ג-ט/ער נישט קיין בת-זוג נקיבה, אזוי ווי די ארומיגע געטער פון כנען, זענען עם ישראל זיין בת-זוג, ווי ארויסגעברענגט במשלי הנביאים. דאס האט באדייט אז אדער זענען אפילו די זכרי ישראל אויך בבחינת נקיבות ותשש כוחם כנקיבות לגביו, אדער אז די עיקר פון עם ישראל זענען די נקיבות און זייער רילעישאנשיפּ צו ג-ט. דאס האט געברענגט א שוואכקייט אין די מעסקיוליניטי פון די זכרי עם ישראל און האט געהאט האָמאָעראטישע קאנאטעישאנס וואס איז געווען א פראבלעם אין די פּאטריארכישע געזעלשאפט וואו דאס איז געווען אסור און גאר אראפגעקוקט. דערפאר זעהט מען קיינמאל נישט וואו מ'דערמאנט ג-ט אלס זכר וגיבור וכו', וואו מ'זאל דערמאנען די אבר זכרות - די טענשאן וואס זיי האבן געהאט פון די גאנצע געדאנק. דאס האט צוביסלעך געשטופט סיי דאס אוועקגיין פון ג-ט אלס א גוף בכלל, און סיי דאס מער מאַרדזשינעלייזן פרויען אין זייער קולטור, ווי אויך דאס׳ן ממאס זיין במשגל און ציהען צו מער אסעטיסיזם.

ווי ער הייבט אָן זיין בוך: עיין במו"נ ח"א פכ"ו ופמ"ו-מ"ז פארוואס ס'ווערט נישט דערמאנט ענין אכילה ושתיה ומישוש אצליו ית', ווייל דאס ווערט פארעכענט ווי א חסרון אף אצלינו ע"ש. וכן הוא בזה (אליביה). וידוע אז בקבלה קען מען יא טרעפן קלאנגן דערפון.

(ועיין כאן.)

מי אני האט געשריבן: ↑פרייטאג יאנואר 19, 2024 3:07 pm
ואגב, די שטודיע קוקט אויף די מהלך פון די לעגאליזיציע פון קאַנאַבּיס, און פּרעדיקט אז סייקעדעליקס וועלן לעגאליזירט ווערן אין רוב אמעריקאנער שטעט אין אזא 10 יאר.

לויט דעם, אפשר וועט מען זען א שטארקע דיקליין אין דער פאפולאציע אין די קומענדיגע יארן...

לגבי דעם קשר צווישן נבואה און מיני סייקעדעליקס ודומיהן, איז דא א שטודיע אז (עכ"פ ביי ראַטן) ווען דער זכר נעמט קאַנאַבּיס גייט די Δ9-Tetrahydrocannabinol מאלעקיול דערין (דאס וואס געבט די "היי") אריין אין זיין זרע אויך. דאס האט דערנאך שלעכטע אפעקטן אויף די סינעפּסעס פונעם עובר וואס ווערט נזרע דערפון. ועפי"ז קען מען אפשר זאגן א רמז אז אונז טרעפן ביי בני שמואל הנביא אז זיי זענען געווען שוואכער ווי ער (שמואל א ח ג; ועיין בשבת נו.), און אז יהונתן בן בנו של משרע"ה איז געווען א כומר לפסל מיכה (ב"ב קט:). ווי אויך אז אברהם ויצחק, וועלכע זענען געווען נביאים, האבן געהאט ישמעאל און עשו פאר קינדער. והרמז בזה אז קאַנאַבּיס (ואפשר ג"כ שאר סייקעדעליקס, אויף וועלכעס עס איז נאכנישט דא קיין ריסערטש דערין), וועלכעס ברענגט לענין נבואה, קען האבן נעגאטיווע עפעקטס אויף די קינדער וואס ווערן נזרע ווען עס איז אינעם סיסטעם פונעם פאטער. (אבל עיין ברש"י בריש ספר יואל שהביא המדרש בבמד"ר י ה, דיואל הנביא היה אכן יואל בן שמואל הנביא.)

ווי אויך איז דא א שטודיע אז די THC בתוך קאַנאַבּיס איז גורם אז די זרע ווערט קעפּעסיטעיטעד צי פרי. קעפּעסיטעישאן איז ווען איינמאל מ'האט מזריע געווען די זרע ברחם האשה, טוהן די מאלעקיולס וואס באדעקן און באשיצן איר שפיץ אראפפאלן, כדי עס זאל קענען גרינגער צאמפארן בביצת האשה (ועיין באשכול זו). אויב עס פאלט אראפ צי פרי, שאדט דאס פאר די שיצונג און די מאָטיליטי און שווימען דערפון אָנצוקומען למטרתה. ווי אויך איז דא א שטודיע אז סייקאָעקטיוו דראָגס, וביניהם סייקעדעליקס, שאטן פאר'ן זכר'ס רעפּראדאָקטיוו סיסטעם און צו קענען מעבר זיין א נקיבה.

ועכ"פ לפי"ז קען זיין די רמז אז די אבות הנביאים זענען געווען עקרות און געהאט שוועריקייטן מיט'ן האבן קינדער (עיין בב"ר מה ד וביבמות סד. ובפרט לגבי אברהם ושרה), און אויך אולי די געדאנק פון וואס רש"י שרייבט (בראשית כה כו) לגבי זרע יצחק במעי רבקה און ווי באמת איז יעקב נזרע געווארן תחילה ע"ש. והיינו, אז דברים המועילים לנבואה זענען פועל אויף די מאָטיליטי פונעם זרע.

ווי אויך איז דא א שטודיע אז די CB₁R רעסעפּטארס אויף וועלכע די קאַנאַבּינויד מאלעקיולס אין די קאַנאַבּיס זענען פועל, נעמען (כאטש) צוויי טעג צוריקצוקומען לחזקם אח"כ. און מ'קען זאגן אז רמז דערין אז לכן ביים מראה הנבואה של הסנה האט משרע"ה געזאגט (שמות ד י) ויאמר משה אל ה' בי ה' לא איש דברים אנכי גם מתמול גם משלשום וגו'. והיינו לרמז אז לאחר קאַנאַבּיס וואס געבט א געדאנק פון נבואה, נעמען די רעסעפּטארס צוויי טעג צוריקצוקומען שטערקער כמעט כמו שהיו מקודם.

‏ולגבי די יוּסיליען מיסטעריעס ויהדות, שרייבט דר. קארלאָס לעווי במשנתו של פילון:

The comparison with the Eleusinian mysteries is so precise that Moses is often called “hierophantos”, initiated in the Sinai to mysteries most obscure

ואגב, די שטודיע קוקט אויף די מהלך פון די לעגאליזיציע פון קאַנאַבּיס, און פּרעדיקט אז סייקעדעליקס וועלן לעגאליזירט ווערן אין רוב אמעריקאנער שטעט אין אזא 10 יאר.

לגבי דעם קשר צווישן נבואה און סייקעדעליקס, קלערט דר. בנימין שׁענאן (מזרע ישראל וועלכע וואוינט בא״י), וועלכער האט אליינס גענומען אייאָוואסקא 160 מאל, אז נבואת משרע״ה/כתיבת התורה איז געווען אונטערן איינפלוס פון אייאָוואסקא און ענליכע ענטעאָדזשענס/סייקעדעליקס. ער ברענגט צו אז דר. דען מערקור האלט אז ס׳איז מעגליך אז די מן איז א רמז צו די סייקעדעליקס (אלס די ערגאַט מאָשרום) וואס זענען גענוצט געווארן להשראת נבואה וכו׳ און די יסוד פון התגלות התורה. ‏(ועכ״כ אז מ׳קען טענה׳ן אז מ׳האט מצניע געווען די מן, עס געהאלטן אין ביהמ״ק, און נישט געלאזט נאכמאכן די שמן המשחה וקטורת, וויבאלד דאס אלעס האט געהאט סייקעדעליקס, מיט די לחם הפנים, וועלכע זענען געווען רעזערווירט פאר די עליטע כהנים.) דר. שׁענאן ברענגט צו אז ענליכע זאכן וואקסן אין יענע געגענט:

In the arid areas of the Sinai peninsula and Southern Israel there grow two plants containing the same psychoactive molecules found in the plants from which the powerful Amazonian hallucinogenic brew Ayahuasca is prepared.The two plants are species of Acacia tree and the bush Peganum harmala

און דאס וואקסט אויך נעבן וואו די כת האיסיים פלעגן זיין במערות קומראן בזמן בית שני. ער ברענגט סתם אזוי צו:

In his book Poisons sacrés, ivresses divines, Philippe de Félice puts forward the hypothesis that the use of psychotropic substances is deeply embedded in human culture and intrinsically intertwined with what he characterizes as the most basic human instinct — the search for transcendence. Thus, he proposes, the use of psychotropic substances is at the root of perhaps all religions. For instance, psychoactive plants and substances played a key role in the religions of the old world. Wasson (1968) proposed that Soma, the magical nectar of the Hindu Vedas, was actually an infusion of a hallucinogenic mushroom, Amanita muscaria. The sacred drink employed in ancient Zoroastrian religion, the Homa or Haoma, was also suggested to be a psychoactive agent, its constituent plant being the shrub Peganum harmala

ער ברענגט צו דר. אַלעגראָ׳ס טעזע אז די שורש פון נוצרות איז מיוסד בסייקעדעליקס, און ער ברענגט צו אז עס איז יתכן אז ביי איסלם איז אויך אזוי:

Similar suggestions were also made in conjunction with Islam. Studying Arab and Bedouin folklore in southern Jordan, the independent investigator Rami Sadji hypothesized that Islam and pre-Islamic Arab religion are grounded in the use of entheogens (Sajdi at www.acacialand.com). And just as this manuscript went to press, a most interesting scholarly work discussing entheogens in Islam appeared (see Dannaway, Piper, and Webster 2006

ער שרייבט אז דאס קען זיין פשט במראה הסנה:

I propose that this event involved no change in the real world, having nothing to do with either the bush or the fire. Rather, it reflected a radical alteration in the state of consciousness of the beholder—that is, Moses. Moses’ sense of time changed, and an actual moment in physical time was subjectively perceived as an eternity. Such altered perception of time is common with high levels of Ayahuasca inebriation (Shanon 2001a). Thus, gazing at the bush, Moses felt that much time had passed. In particular, he felt that enough time had passed for the bush in front of him to be burnt and consumed. But in the external physical domain, only a fraction of a second had elapsed, hence no actual change in the bush was perceived

Also of interest is a comment made by Feliks (1994) in a lexicon of plants of the Holy Land. He notes that various (uncited) investigators have proposed that the bush was either a plant that produces light scintillations or that it was a hallucinogen. In the latter case, he suggests the gum that grows on acacia trees

עצי שיטים זענען acacia, און דאס האט אין זיך DMT.

The acacia tree is mentioned again in later Jewish texts. In the Talmud (Tractate Gittin, 69b) it is noted that the sap of Acacia serves as a medicine. In another context, the Talmud explains that the word shittim is derived from the word shtut (nonsense) (Tractate Sanhedrin, 106a). Is this an allusion to the psychological modifications that this plant can induce? Curiously, after enumerating the medicinal qualities of the plant, one Talmudic interpreter notes that some say that this is the sneh [the aforementioned bush from the biblical story] in biblical language

ער טענה׳ט אויך אז בשעת מ׳איז אויף אייאָוואסקא זעהט מען אפט מראות פון נחשים ותנינים. ער זאגט אז דאס איז אויך אפשר די געדאנק פון ״רואים את הקולות״ ביי מעמד הר סיני, ווי סינעסטעזיע וואו חושים ווערן צאמגעמישט, איז א פענאמענאן וואס פאסירט ביי סייקעדעליק טריפּס. ווי אויך זאגט ער אז ס׳איז מעגליך אז דאס איז די ״קרן אור פניו״ וועלכע קומט נאך א סייקעדעליק טריפּ. (און עס איז מערקווידיג טאקע אז פאר מתן תורה איז געווען שלשת ימי הגבלה ואל תגשו אל אשה, ומשרע״ה נשא ק״ו מזה לפרוש לגמרי מציפורה אשתו כדאיתא בשבת פז., און סייקעדעליקס זענען דאך עפראָדיזיעקס וועלכע שטארקן תאוות המשגל.)

ער ברענגט ארויס אז פונקט ווי דער רמב״ם טוהט דורך מדריגות בנבואה (מו״נ ח״ב פמ״ה), זענען דא מדריגות אין סייקעדעליק טריפּס, ווענדענדיג זיך ווי עקספּיריענסד דער נעמער איז:

As every long-term user of Ayahuasca discovers, with experience one learns to handle the brew and the mental energies it generates. And with experience one can go farther and advance in one’s journeys in the regions of non-standard consciousness. As explained in detail in Shanon (2002a, 2002b), with experience one’s interaction with one’s visions becomes more active. At the beginning, one only sees ‘things’, later (or with higher levels of inebriation), one may step into scenes. With more experience, one can interact with the entities, creatures or objects that one sees in one’s visions. In the most advanced (hence, rare) cases, one might even direct (as does the director of a film) what is going to happen during the vision. Moreover, whereas the novice is utterly passive, advanced drinkers of Ayahuasca will often exercise more effort and attempt to penetrate the ‘Ayahuasca world’ more deeply. Some people may be more insistent than others. Facing a gate, some will venture to enter, others will be afraid to do so; seeing a door, some will attempt to open it, whereas others will pass by; if the door does not open, some will insist, implore, perhaps pray, hoping that it eventually opens, revealing more and more secrets. Indeed, many see the Ayahuasca experience as precisely that — an occasion to discover secrets — of this or other realities. My own investigations indicate that it is precisely the person with this attitude (as compared, for instance, to those who partake of the drink just in order to be cured and to gain well-being) who has the most powerful visions. Having such an attitude is symptomatic of certain personality traits; these include inquisitiveness, venturesomeness, courage, daring, determination, insistence, perseverance, as well as a propensity to be attracted to the magical and secretive. Reading the Scriptures reveals that Moses exhibited all these personality traits

ער זאגט אויך אז די דודאי ראובן זענען סייקאָעקטיוו [mandrakes], ווי אויך אז די עץ הדעת איז (בהרמז שבה) געווען מהמין של סייקעדעליקס. ער שרייבט ווייטער אז ס׳איז יתכן אז בהקטורת איז געווען קאַנאַבּיס, ״קנה בושם״, און אנדערע סייקאָעקטיוו זאכן:

For quite some time now, it has been suggested that the term ‘cannabis’ is a cognate of the Hebrew term knei bosem, which means fragrant reeds and is indicated as one of the ingredients of the sacred incense employed first in the tabernacle and later in the two temples of Jerusalem (for the original hypothesis, see Benetowa 1967 [1936]; for further discussion, see Bennett and McQueen 2001). Very recently, I have been told of a yet unpublished research project currently conducted by Mechoulam and Moussaieff (personal communication). These Israeli pharmacologists have discovered that the Boswellia resin is a mild psychoactive agent. This resin, levona in Hebrew, was a major component of the incense burned in the Jewish Temple in Jerusalem. It was also used in religious rituals by the ancient Egyptians and Greeks, as well as from the fourth century by Christians. Yet another curious piece of information is encountered in the writings of first-century Jewish historian Josephus Flavius who mentions that on the mitre of the Jewish High Priest there was golden image of the plant Hyoscyamus.This plant is known to be highly psychoactive (see Schleiffer 1979, pp. 169–70

Lastly, after this paper had been written, I asked an orthodox Jew well versed in the rabbinical and kabbalistic literature to read it. He directed me to the writings of Rabbeinu Be'cha'yei ben Asher, a medieval Jewish scholar (1255–1340) famous for his interpretation of the Torah. Rabbeinu Be'cha'yei writes that the purest of foods were created at the very beginning of Creation in order to allow for the attainment of higher knowledge. He explicitly relates this to the biblical tree of knowledge, and comments further that such higher knowledge can also be gained through the use of drugs and medicines available at his time. In addition he notes that the Manna had such qualities as well

ער איז מרמז בריש זיין בוך איבער די פענאמענאלאגיע, עקספּיריענס, און פסיכאלאגיע פון אייאָוואסקא, אז דאס קען זיין די אור הגנוז שגנזו הקב״ה (חגיגה יב.).

א חשוב׳ע מיטגליד האט מיר געפרעגט אויף דעם טעזע:

חשוב׳ע מיטגליד האט געשריבן:איין מענטשס טריפ/עקספיריענס איז איין זאך, אבער ס׳זאל ווערן פון דעם א נחלת הכלל מאכט נישט קיין סענס.

דאס גייט סתם אזוי אין איינקלאנג מיט ווי אזוי די מער ראדיקאלע מפרשי הרמב״ם האבן אפגעלערענט דעם רמב״ם אז מעמד הר סיני איז נישט ממש געווען ״אל כל קהלכם״, א נבואה/טריפ פאר כל כלל ישראל, ועפ״י דאס וואס ער שרייבט במו״נ ח״ב פל״ב אז עס איז נישט שייך אז איינער זאל האבן ״נבואה״ פשוט אלס ״רצון ה׳״. ולדרכינו, הגם אז יעדער קען נעמען סייקעדעליקס, איז אבער די ״נבואה״ והשראה וואס מ׳מיינט, איז דאך דאס אז ער איז א שוין א חכם מהכנה שוין מקודם, און ער האט סיי מער עקספּיריענס מיט דעם און סיי אז ער קען צאמשטעלן און דורכלייגן דעם כור המבחן של שכלו די אינסייטס בשעת מעשה מכח המדמה שלו עם חכמתו במה שקנה מקודם. איז דאך די נבואה ביי(ם געדאנק פון) מעמד הר סיני געווען מער פאר די מנהיג(י) העם (חוץ פון עפעס א מער נאטורליכע קול נברא, וואס אלע האבן געהערט/געזעהן זייענדיג מעגליך אונטער א סייקעדעליק רושם). ועיין במו״נ ח״ב פל״ג ובמפרשיו שם. און פון דארט, ווי יעדעס נבואה פרטי, איז דאס שוין געווארן נחלת הכלל.

‏{התנצלות: הגם עס זעהט אויס במושכל ראשון ווי דאס מאכט אוועק נבואה און די געדאנק פון נבואת משרע״ה, האלט איך אבער אז דאס איז נישט אזוי. להסביר, אפילו טאמער נניח אז דר. שׁענאן׳ס ספּעקיוליטיוו טעזע איז גערעכט, איז אבער אויב טענה׳ט מען קעגן די ״אמת״ און ״ריכטיגקייט״ פון חוקי התורה וכו׳ וויבאלד דאס שטאמט פון א סייקעדעליק אינפלוּענס, טוהט מען מיט די טענה באגיין א לאגישע דזשענעטיק פאָלאָסי - עס איז ״אמת/ריכטיג״ ווייל ס׳איז ״אמת/ריכטיג״, און עס איז ל״ד רעלעוואנט וויאזוי פונקטליך עס איז נתגלה און נקבע געווארן וכו׳; ווי אזוי עס איז נתגלה געווארן זאגט גארנישט לגבי די ״אמת״ און ״ריכטיגקייט״ דערפון. ‏וידוע הרמב״ם במו״נ ח״ג פכ״ו ופל״א אז די חוקי התורה זענען ראציאנאל און ״ריכטיג״ פאר זיך אליינס וטעמיהן, און דארפן נישט צוקומען דערצו אז זייער ״אמת״ און ״ריכטיגקייט״ איז מכח דעם אז זיי זענען ״רצון״ ה׳ און זיי זענען ״אמת״ און ״ריכטיג״ פשוט מחמת התגלותן ע״ש. אין אנדערע ווערטער, עס איז דאס זעלבע ווי דאס אז מ׳קען האלטן אז די תורה וחוקיה זענען ״אמת״ און ״ריכטיג״, ואפילו טאמער נעמט מען אָן שיטתיהן של מבקרי המקרא (און ווי דר. פראנז ראזענצווייג האט געזאגט אז די R פאר רעדאקטאר בתוך די דאקומענטערי היפאטעזיע, איז מרמז ל״רבינו״; ועיין בדברי דר. שמואל פליישהאקער).

ווי אויך געבט דאס בכלל א completely ראציאנאלע מהלך בנבואה, און נאך מער ווי דאס וואס דער רמב״ם געבט, וועלכע איז דאך מיוסד אויף אַן אריסטאטעליען מהלך, וואס איז דאך שווער אָנצונעמען כהיום. דאס איז לגמרי און גענצליך נאטורליך און פארשטענדליך, און קען העלפן דעם ראציאנאלן מענטש אָננעמען דעם זעקסטן און זיבעטן עיקרים פונעם רמב״ם, להאמין בנבואה ונבואת משרע״ה.}

***

לגבי יעוד האנושי בהעתיד, איז אינטרעסאנט ווי דר. דזשעי אָלסאן ברענגט ארויס אז לגבי ווערן א ציוויליזאציע וואס נעמט איבער גאלעקסיס וכו׳ דורכ׳ן ארויסשיקן וואן-ניומאן פּרוֺיבּס, קליינע ראָבּאטן וועלכע קענען מאכן קאפּיעס פון זיך מיט די מאטעריאלן אויף אנדערע פּלאנעטן וכו׳ און פון אונזערע די.ען.עי, אז דאס גייט דארפן צוגיין מיט אזא סארט רעליגיעזע‏/אידעאלאגישע סארט מענטאליטעט פון וואס ״די ריכטיגע מיינונג״ און ציהל פון קאַנשעס עקזיסטענץ דארף זיין. און עס איז שייך מחלוקת דערין.

***

‏דא ברענגט דר. סיימאן קריטשלי ארויס לגבי גלויבונג, אז לבסוף איז עס נישט ממש קיין נפק״מ וואס מ׳גלייבט יא אדער נישט, ווי איידער וואס זענען די השלכות למעשה פון ווי אזוי דער מענטש איז זיך מתנהג בפועל.

***

לגבי די געדאנק פונעם קשר בין תענוג לחכמה, שרייבט דער רלב״ג במלחמות ה׳ (מאמר א פי״ג) לגבי השארת הנפש:

וכל מה שיקרב יותר אחדות מושכליו לאחדות המושכלות אשר בנפש השכל הפועל היתר הצלחתו יותר עצומה, ותהיה שמחתו ותענוגיו במה שהשיג יותר חזק. וכבר ימצא בזה מהחלוף, עד שלא יחס לשמחה ולתענוג אשר ישיג האחד במה שקנה מהמושכלות אל מה שיהיה מהשמחה והתענוג אל האחר במה שהשיג אותו. וכבר נשער זה הערבות במה שנשיגהו בחיינו מאלו המושכלות, זהו השעור המעטיי אשר תכנע נפש הבהמית ויתבודד השכל בפעולתו, שנמצא בו מן הערבות מה שלא נעריכהו אל שאר הערבויות ואין לו אליהם יחס כלל. כל שכן שיהיה זה הערבות יותר אחר המות, כי אז תהיה השגתינו אלו המושכלות אשר קנינו אותם בחיינו בהתמדה, ונשיג יחד כל הדברים אשר בשכלנו, לפי שכבר סר אחר המות המונע אשר היה לנו בזה בחיינו מצד החומר.

מי אני האט געשריבן: ↑דאנערשטאג יולי 27, 2023 10:23 pmאיך האב צוגעברענגט דעם טייטש בענין (מגילה ז:) מיחייב איניש לבסומי בפוריא עד דלֹא ידע, אז די ווארט "ידע" אליינס איז ר"ת ע'ד ד'לא י'דע, ווייל די געדאנק דערין איז אז תכלית הידיעה שנדע שלא נדעך. און דאס גייט בעצם ווייטער און ווייטער אינפיניטלי, וויבאלד בתוך יעדעס "ידע" איז ווייטער דא אַן "עד דלא ידע", וכן הלאה.

דעם שב"ק האב איך געקלערט אז דער ארחות צדיקים (שער כג) און חת"ס (תורת משה על הגש"פ) זאגן אז "אהי-ה אשר אהי-ה", וואס די שם ווייזט אויף דעם געדאנק אז "ג-ט" איז דאס פּרינציפּ און מחוייב המציאות, איז אז "אהי-ה" פעמים "אהי-ה", 21x21, איז עולה מספר "אמת" [441] ע"ש. ונמצא מזה אז "אך" פעמים "אך", וואס אכין ורקין מיעוטין הן, ווייזט אויף דעם (ירמיה י י) וה' אלקים "אמת". והיינו הרמז, אז איין "אך" נאכ'ן צווייטן, וואס אין מיעוט אחר מיעוט אלא לרבות, אט דאס איז די ריבוי פון חכמה להחכם, וכדכתב הרמב"ם בח"א פנ"ט אז ווי מער מ'ווייסט און מ'פארשטייט שולל צו זיין, אלס א גרעסערע חכם איז מען אין דעם. ועוד יותר, איז ווי דער מלבי"ם שרייבט (מלכים א ח ט), איז די כלל פון אין מיעוט אחר מיעוט אלא לרבות, מכח די כלל הגיון פון דאָבּל נעגעישאן ע"ש. און ביי עניני טעאלאגיע און "ג-ט",איז דאך דאס נישט אזוי גילטיג, און דאס אליינס איז אויך עפעס וואס מ'דארף אנערקענען.

איך האב געקלערט נאך מער לפי די טייטש בדרך צחות אויפ'ן פסוק (דברים טז טו) וְהָיִיתָ אַך שָׂמֵחַ, אז עפ"י די פתח גנובה איז עס א מיעוט אחר מיעוט: "אַך" שָׂמֵ"אַך". ולענינינו, אז ענין "ג-ט" איז מקור התענוגים (מאור עינים ריש פ' וארא), איז די רמז אז ביי דעם איז ריכטיגע הכרה והשגה מיט ווי מער מ'איז שולל וממעט, און אט דאס איז די הכרה במקור התענוגים ושמחה.

ובזה האב איך געקלערט אז לפי די מכילתא דר' ישמעאל אז די דיבור פון לא יהיה לך אלהים אחרים איז כנגד הדיבור של לא תנאף, אז דאס איז די רמז בהפסוק (משלי ו לב) נואף אשה חסר לב. והיינו "חסר לב", טאמער איז מען מחסר איין אות פון ל', וואס איינס ווייניגער ווי דעם איז אות כ', און איין אות פון ב', וואס איינס ווייניגער ווי דעם איז אות א', ["חסר לב"] איז דאס תיבת "אך", וואס אט די מיעוט איז בהוגע הכרת ענין א-ל וכנ"ל. און דאס איז בתוך דעם ענין וואס דער נועם מגדים (פ' כי תשא) טייטשט (קהלת י ב) לב חכם לימינו ולב כסיל לשמאלו, והיינו אז דער חכם דארף קוקן צו די ״ימין״ פון די אותיות ״לב״, אותיות הקודמות להן, וואס דאס איז ״אך״ והיינו א מיעוט ע"ש.

***

מי אני האט געשריבן: ↑מאנטאג יולי 24, 2023 2:17 pmולכן טאקע, אז "ג-ט" = "מאראל" און = "חכמה", ענדיגט צו דער רמב"ם דער מו"נ (ח"ג פנ"ד) אז הגם "חכמה" לשלעצמה איז מער ווי מדות ומאראל, קען אבער נישט זיין א חכם וואס איז נישט מאראליש, כיון דאחד הם לבסוף (דר. מנחם קעלנער האלט אז דער רמב"ם איז נישט גערעכט געווען דערמיט און ער ברענגט זיך א ראיה פון מארטין היידעגער), ווי אויך פארקערט אויך נישט אז אין בור ירא חטא (אבות פ"ב מ"ה, וע"ש בפיה"ש להרמב"ם).

ומענין לענין באותו ענין, לגבי וואס דער רמב"ם האלט במו"נ ח"א פ"ב אז אויב ליגט מען במפורסמות או תאוות, קען מען נישט ליגן אין חכמה און זיין א חכם (וכעין מה דכתב בהל' איסורי ביאה פכ"ב הכ"א), שרייבט דער קרשקש דארט:

שהרי ראינו כמה חכמים מחוכמים משכילים בכל מדע ימשכו אחר התאוות במאכל ובמשתה ובמשגל ואעפ"כ יהיו מושכליהם רבים עמהם וחכמתם נובעת כמקור מים חיים מלבם על לשונם בכל עת שירצו

און אז מ'האט גערעדט פון קאַנאַבּיס ביחס לחכמה (ומשגל), איז דא א שטודיע וואס צייגט אז קאַנאַבּיס איז אַן עפראָדיזיעק וואס שטארקט תאוות המשגל; דר. טימאטי לירי האט אויך געזאגט לגבי די סייקעדעליק דראָג LSD:
There is no question that LSD is the most powerful aphrodisiac ever discovered by man
און דער קרשקש שרייבט דארט בפ"ב אז די עץ הדעת איז אפשר געווען אזא סארט בוים:

ומה יש הפסד בזה אם נאמר שהדבר הוא כמשמעו, שהיה שם עץ אחד הוזהר שלא לאכול מפריו מפני שיש בטבע אותו הפרי להרבות תאוות המשגל וכן בטבעו כי מי שיאכל ממנו יבחן בין המגונה והנאה, שהנה נראה כי יש סמים רבים מי שירגיל בם תוסיף תאותו תמיד בחוש המביא להולדה

(און אז ס'איז דא אין דעם סיי אַן ענין נבואה און סיי משגל, איז דעריבער בא הרמז אז (במדב"ר כ ט) בלעם פרץ הגדר בענין עריות.)

בשעת'ן האבן גענומען 35 מ"ג קאַנאַבּיס און בשעת'ן מיין דעמאלטס מקיים זיין דעם "וידע" את אשתי, האב איך "געפיהלט" דעם געדאנק פארוואס אריסטו, ובעקבותיו הרמב"ם, האבן גע'טענה'ט אז חוש המישוש חרפה היא לנו און פארוואס דער רמב"ם פארגלייכט אשה צו חומר (מו"נ ח"ג פ"ח). דאס איז וויבאלד איך האב געשפירט אז ווי מער תענוג איך באקום פון די מישוש, פעהלט זיך פאר מיר אלס מער אויס צו גענצליך פורש זיין מן הדעת (א נייעם טייטש אין דעם "נשים דעתן קלות עליהן"), און אט די קאַנאַבּיס האט מיר מער געהאלפן פארלוירן ווערן דערין. נואף אשה חסר לב (משלי ו לב).

***

לגבי דעם אז די עיקר געדאנק באמונות איז זיך אויפפירן כאילו זיי זענען אמת, שרייבן דר. משה הלברטל און דר. אבישי מרגלית:

The voluntary nature of religious belief does not constitute an evaluative difficulty for the view that what is required of us is not belief but acceptance. Acceptance, in contrast to belief, is within our control. We must distinguish between two concepts of acceptance that are relevant to our discussion. According to the first concept accepting a proposition means acting as if it were true, even if the person does not believe that it is really true. The good salesperson accepts the proposition that the customer is always right even if he or she does not believe it. The salesperson is obligated to act as if it were true. It is obviously not a religious ideal that the religious person should only accept the principles of belief in this sense of acceptance, without actually believing them. The religious believer is not supposed to be a salesperson. But the requirement of belief may nevertheless be understood as the minimal requirement of acting resolutely and decisively according to this belief, even without subjective conviction of its truth. (What is especially confusing in the relation between belief and acceptance is the fact that among the commandments of some religions is the obligation to accept the propositions of the form "I believe with total faith that etc

*

יאָהאַן האַמאַן האט געשריבן לגבי אמונה וגעפיהל:
Faith is not the work of reason, because faith arises just as little from reason as tasting and seeing does

דורכאויס דעם אשכול און אין אנדערע פלעצער האב איך דערמאנט און אָנגערירט דערויף אז א מעגליכע וועג ווי אזוי צו מבסס צו זיין שמירת התומו״צ בלי אַן אמונה אין א פּאזיטיוון ״ג-ט הפועל״ בלי שלילה כלל, איז ענליך צו די וועג ווי אזוי (אפילו פאזיטיווע) אטעאיזם קען נאך אלס אָנהאלטן נארמאטיווע מאראליטעט בכלליות, אף שאינו מבוסס על ״אֵ-ל הַמְצַוֶה״ עליהם והמחוקקם. מיינענדיג, אז מ׳איז דאך מודה אז אפילו דער (שטארקער) אטעאיסט, וועלכער גלייבט נישט אז עס איז פארהאן (אדער גלייבט בפירוש אז עס איז נישט פארהאן) אַן אֵ-ל הַמְצַוֶה, קען אבער דאך האלטן אז מאראלן זענען ״עכט״ ומחייבין את האדם לציית אליהם (ועכ"כ אז לפי דר. עריק ווילענבערג קען דער אטעאיסט נאך אלס זיין א דוגל במאראלישע ריעליזם).

אין אנדערע ווערטער, דער אטעאיסט קען רואיג זיין א מאראלישער מענטש, ואפילו ביים דריטן און העכסטן שטאפל פון קאהלבּערג׳ס שטאפלען פון מאראלישע אנטוויקלונג. דאס איז וואו דער מענטש טוהט דאס ריכטיגע מאראלישע זאך, נישט מחמת יראת העונש וכדומה [דעם ערשטן שטאפל], אדער א ״שמור לי ואשמור לך״ וכדומה אז ״עס לוינט זיך אים בכלליות״ [דעם צווייטן שטאפל]. נאר ער טוהט עס ״לשמה״, פשוט וויבאלד דאס איז ״דאס ריכטיגע זאך צו טוהן״ (וכעין פ"א מ"ג באבות). כמובן, אז דאס מיינט נישט אז פאר אזא סארט מענטש גייען קיינמאל נישט נוגע זיין קיינע דיונים אינעם מאראלישער זאך גופא, לדוגמא צי רציחה איז יא מותר כשקמים עליו להורגו. אבער דאס וואס באגרונדעט דאס מעיקרא פאר אים זענען נישט קיינע פילפולים פון ווי אזוי און פארוואס זיי זענען צושטאנד געקומען וכדומה, נאר דאס ריכטיגקייט וואס ער פיהלט דערצו איז דאס דאס וואס באגרונדעט דאס מעיקרא, וכדברי דוד הום. און נאר לאחר מזה קומען אריין די דיונים שכליים דערין ווען און אויב שייך.

והשתא דאתית להכי, קען מען זאגן אַן ענליכע צוגאנג צו די דעסקריפּטיוו מאראלישער קוֺיד פון יהדות. והיינו, אז דאס וואס אָלטימעטלי גראַוּנדט אזא מענטש׳נס שמירת הלכה וקיום המצות איז בּעיסיק און בתוך די אקט אליין. מיינענדיג, אז ער זעהט/פיהלט דערין אַן ״אלקות״ (וואס ער איז לגמרי מודה אז דאס קומט מיט מיט א ״וואָטעווער דעט מיִנס״) און פיהלט אז דאס איז ״ריכטיג״ (ווייטער מיט א ״וואָטעווער דעט מיִנס״). דאס באדייט אז עס איז, אין א וועג, ענליך צו דעם פארוואס ער, צב״ש, הרג׳עט נישט. מיינענדיג, מ׳קען דאס ראציאנאליזירן און צונעמען די פאקטארן פון וואו און פארוואס די היסטארישע און אנטראפּאלאגישע סיבות וואס האבן געברענגט דערצו אז מ׳האט דאס אָנגענומען אלס ״ריכטיג״ בכל קצוי תבל זענען למעשה צושטאנד געקומען, אבער די ענדגילטיגע סיבה פון זיין זיך אפהאלטן דערפון איז, ועכ״פ דארף צו זיין, ״ווייל הרג׳ענען איז אומריכטיג״ - פּינטל און אָן קיינע פּשט׳לעך. דאס מיינט נישט אז מ׳קען נישט אריינגיין אין דיונים ווען עס איז יא מותר להרוג [הבא להורגך השכם להרגו וכדומה], אבער דאס וואס גראַוּנדט דאס למעשה איז אין זיך אליין. וכן היא (אדער עכ״פ ענליך) לגבי שמירת ההלכה. ווי געשמועסט האט דאס פּאראלעלן מיט פראפעסאר ישעיהו ליבוביץ׳ס מהלך ומחשבה בזה. ווי אויך האט דאס פּאראלעלן מיט קאַנפוּשׁעס׳ פילאזאפיע.

אין סומע, פאר אן אינטעליגענטער מענטש א בר דעת וואס איז רעליגיעז דארף דאס צו האלטן ביים דריטן שטאפל, וואו עס איז א פרינציפ באשר היא פרינציפ. נישט ביים ערשטן שטאפל פון יראת העונש (וואס אונז הא׳מיר ארומגערעדט אין מיין צווייטע מאמר על הרעות) אדער ביים צווייטן שטאפל אלס סתם ״[פארפאלן עס איז א] געזעץ״.

וואס מ׳וועט דארפן אויסקלארן איז צי דאס שטימט מיט’ן רמב״ם בשמונה פרקים (פ״ו). דארט מאכט ער א חילוק במאראליטעט צווישן נארמאטיווע און דעסקריפּטיוו מאראליטעטן - ביי נארמאטיווע מאראליטעט איז מגונה דער וואס דארף זיך מתגבר זיין קעגן זיין טבע כדי דאס צו טוהן, משא״כ ביי דעסקריפּטיוו מאראליטעט איז משובח דער וואס איז זיך מתגבר קעגן זיין טבע כדי לקיימם ע״ש. עכ״פ זעה'מיר אז זיי זענען אנדערש אין דעם לגבי דעם געפיהל ווי אזוי מ׳באטראכט דאס, און ווי ווייט עס איז און דארף זיין מושרש בנפשו.

דאס איז אבער ל״ד מנוגד צו דעם געדאנק מיינער, ווייל דאס פירט סתם אזוי אריין צו די מבוכה צי דער רמב״ם האט געהאלטן אז מאראל בכלל קען נאר זיין מהמפורסמות ומוסכמות. ווי דער רמב״ם שרייבט דארט בפ״ו, ״הענינים המפורסמים אצל כל בני האדם שהם רעות. ויקראו אותן קצת מחכמינו האחרונים אשר חלו חולי המדברים, מצוות שכליות.״ והיינו, אז בעצם זענען אפילו די גאר הארבע מאראלישע איסורים אויך מהמפורסמות ומוסכמות פונקט אזוי - עס איז נאר א חילוק אין ווי ווייט פארשפרייט די הסכמה דערצו איז און ווי טיעף די געפיהל למעשה גייט דערצו. אין אנדערע ווערטער, ביי די הארבע איז פשוט די הסכמה דערצו מער און ווייטער במדריגה, מיינענדיג אז עס איז חלוק במדריגה ול"ד במין. וממילא, הגם ביידע סארטן זענען באגרונדעט אין ״זיך אליינס״ און אין די געפיהל דארונטער, איז דאס אבער נישט קיין סתירה מיט דעם אז עס איז פארט שייך צו זיין חילוקים בתוך זייער געפיהל און גרונט, אזש אז איין סארט איז מגונה טאמער דארף מען זיך שטארקן דאס צו טוהן, און דאס אנדערע פארקערט. (דאס איז אין איינקלאנג מיט וואס איך האב טאקע געשריבן, אז איך האלט אז נארמאטיווע מאראליטעט מוז זיין שוין זיין נכלל און העכער בתוך די דעסקריפּטיוו מאראליטעט קוֺיד גופא וואס מ׳האט.)

עס דארף אויך באטאנט ווערן אז לפי דר. עריק ווילענבערג הנ"ל, וואס האט אַן אטעאיסטישער מהלך במאראלישע ריעליזם, גייען נארמאטיווע קוׂידס און דעסקריפּטיוו קוׂידס פון עטיקס יא זיין חלוק במין; די ערשטע זענען מושכלות ומבוסס על שכל, בשעת די צווייטע זענען נאר מפורסמות ומבוסס על הסכם. אבער אפילו דעמאלטס, אימפּלייט דאס נאר אויף למעשה אז די נארמאטיווע קוׂידס זענען אסאך אסאך הארבער ווי די דעסקריפּטיוו קוׂידס. דאס איז עפעס צו וואס מ'איז ממילא מודה. דר. ווילענבערג'ס פאזיציע זאגט נישט אז ביסוס על הסכם איז לא שמיה ביסוס, ווי איידער נאר אז ביסוס על שכל (גרידא) איז א שטערקערע מין ביסוס ווי דעם.

***

פריער האב איך מדמה געווען דעם געדאנק פון נבואה, וואס איז לפי הרמב"ם (מו"נ ח"ב פל"ב ופל"ו) ע"י שלימות בנפש המדמה ביחד עם שלימות בלימוד ובנפש השכלי, אז דאס איז דומה צו א סייקעדעליק טריפּ וואו מ׳האט אבער נאך לגמרי דעם כח השכל. איז מיר בייגעפאלן בשעת'ן אליין האבן גענומען 50 מ"ג קאַנאַבּיס אז מטין משמיה פונעם שרייבער ערנעסט העמינגוועי אז "מ'זאל שרייבן שיכור און רעדאגירן ניכטער." די געדאנק דארונטער איז אז גילויים קען מען האבן ווען מ'איז אין אַן אָלטערד סטעיט פון קאַנשעסנעס און די כח המדמה נעמט איבער; די מוׂיד פון טראכטן איז ברייטער על כל המוח. אבער דאס דארף מען דערנאך ארורכלייגן די כור המבחן פונעם שכל, די שמעלערע טיעפערע מוׂיד פון טראכטן (וידועים דברי דר. דניאל כהנמן בזה), און דאס איז די קו המכריע צו זעהן צי זיי זענען טאקע גילויים צי טאקע הוילע דמיונות שטותים והזיות. בלא זה איז די טענה פון דר. דזשעימס פּרעסטאן ענדרוּ במקומה עומדת - עס "זעהט אויס" ווי גילויים, אבער נישט מער.

וממילא קען מען זאגן אז די מדריגות במעלת הנבואה (מו"נ שם פמ"ה) זענען בעצם אין ווי סאך צייט עס איז פארהאן צווישן דעם נפש המדמה און דעם נפש השכלי המבחין אותה. (ועיין לעיל שם בריש פל"ו, וואו עס איז בעצם פארקערט, ועיין לעיל במה שהבאתי. ועיין שם במו"נ ח"ב פל"ז.) ווי נענטער און שנעלער די שפע פון איינע צו דאס אנדערע איז כדי להבחין אותה, אלס א גרעסערע נביא איז ער. דאס איז אלס עס איז דאך ווי א חלום, וואו עס איז שווערער צו געדענקען (זייענדיג אז עס איז דאך נישט בתוך נפש המשכלת והזוכר של האדם) וואס מ'וויל און מ'דארף מבחין זיין. וממילא ווי נענטער די מרחק צווישן די צוויי זענען, ווען מ'קען שוין נוצן דעם נפש השכלי, ווי קלארער איז די מבחן הצודק פון די גילוי וואס מ'האט געהאט.

ואגב, לגבי דעם געדאנק פון שפע השופע משכל הפועל לשכל של האדם וואס פון דעם קומט חכמה ונבואה וכדכתב הרמב״ם שם, זאגט די פסיכאלאג דר. ליסא מילער אז אפילו לפי סייענס איז יתכן אז ס׳איז נישט די מח וואס פון דעם קומט קאַנשׁעסנעס, ווי איידער אז די מח איז א כעין רעסעפּטאר פאר קאַנשׁעסנעס וואס איז בעצם שׁעירד און יעדער קען ״אריינטעפּן״ דערצו. דאס איז ״פּאָסט-מאטעריעליזם״ אין די פילאזאפיע פונעם נפש. (דאס דערמאנט פון שיטת אבן רשד.)

ביים נעמען נעכטן א 50 מ״ג עדיבּל פון קאַנאַבּיס האב איך געקלערט אז עס קען זיך אפשר שטעלן א קשיא, אז אויב איז ״ג-ט״ נישט קיין אגענט כלל וכלל ומושלל מהכל וככל הנ״ל בהאשכול, דאן פארוואס איז דא די איסור און הארבע פראבלעם פון ברכת השם? עס איז דאך ניטאמאל חל אויף ״עפעס״ בכלל, איז ווי אזוי קען זיין א פראבלעם בדיבור רע קעגן די מושג ווען עס איז ממילא נישט שייך דערין און דערויף קיין דיבור, הן לטוב והן לרע? קען דען זיין א פראבלעם מיט׳ן שעלטן גð:]שוga<4ץי?

מ׳זעהט למשל פונעם רס״ג בהאמונות והדיעות (מאמר ג פ״א) אז די איסור דערפון אליביה גייט יא צוזאמען מיט דעם קאנסעפּשאן פון ״ג-ט״ אלס אַן אגענט. ווי ער שרייבט דארט:

והשכל מחייב עוד שהחכם לא יתיר לגדפו ולקללו

און דער שבילי האמונה איז דארט מפרש:

השכל מחייב שהחכם, עם כי נפשו יודעת מאד שקללת חנם לא תבוא, בכל זה לא יתיר לבני אדם שיגדפוהו ויקללוהו (וכמו שמצינו שהקפיד על זה גם אבינו הזקן, כי על כן נאמר לו (בראשית יב ג) ואברכה מברכך ומקללך אאור), ויתחייב מזה שימנע אותנו הבורא ית׳ מזה מהקביל אותו בחירופים וגידופים.

אבער דעם איסור ברכת השם קען מען פארשטיין אליבא דהרמב״ם, אז אט דאס איז טאקע די פראבלעם דערין, ווייל ער איז מיט דעם טאקע גראָסלי מגשים דעם געדאנק פון ״ג-ט״! טאמער ער איז מברך (בלשון סגי נהור) דעם געדאנק, טוהט ער דאך בהכרח אָננעמען אז די ברכה בזה האט אויף וואס חל צו זיין.

און דאס אליין וואלט בעצם נאך נישט געווען קיין פראבלעם, וויבאלד ביי געהעריגע עכטע ברכה מעג מען דאך יא כמובן, הגם דאן נעמט ער דאך ווייטער אָן, כנראה, אז עס האט אויף וואס חל צו זיין. און דער ‏תירוץ אויף דעם איז דאך אז עס איז פשוט לשבר את האוזן און א כעין ״כאילו/כביכול״ ארויסצוברענגען תפילה ומטרתה מיט׳ן געפיהל שבה. אבער דאן קען מען דאך זאגן ענליך אויף ברכת השם, אז עס ברענגט נאר ארויס זיין כעס קעגן די מציאות וכדומה.

נאר ביי ברכת השם איז אויך דא (מאידך גיסא) א סאציאלע פראבלעם וואס די עפעקט דאס האט אויף זיין חברותא רינגסט ארום. דאס איז אלס׳ן זיין בעצם די גרעסטע סארט ״האומר״ פראבלעם וואס איז נאר שייך, קעגן דעם סאָשׁעל קאַנסטראָקט אין דעם געדאנק פון ״ג-ט״ וביסוס המאראלי של החברותא. (און דאס איז אחוץ די בין אדם לחבירו אספּעקט דערין פונעם דיסרעספּעקטן און טרעהטן אויף די קאַנסטראָקט המבסס למעשה הילוך חייהם של החברה. און דאס איז אפילו ווען יעדער בהחברה אנערקענט אז דאס איז באמת למעשה נאר א קאַנסטראָקט און נישט מער (כיון דהוא בהכרח משולל מכל תואר שהוא וככל הנ״ל בהאשכול).) און דאס איז די הארבקייט און די פראבלעם דערין.

און דאס קען טאקע זיין פשט בהרס״ג, וועלכע איז דאס מדמה צו דעם אז א חכם לאזט נישט מ׳זאל אים שעלטן ואפילו טאמער יענער איז א שוטה, הגם ער ווייסט אז דאס האט נישט קיין שום עפעקט און אז ער איז אינגאנצן נישט מקנא אין יענעם (ועיין בע״ז נה.). מיינענדיג, אז דאס׳ן דאס צוגלייכן ״ג-ט״ אין די קאנטעקסט צו אַן אינפיניט חכם, איז ממבטינו אין דעם, און וויאזוי אונזער קאַנסטראָקט און צוגאנג דערצו אין דעם איז.

דער רמב״ם בהל׳ עבודה זרה (פ״ב ה״ו) שטעלט דאס טאקע צאם מיט׳ן איסור עבודה זרה אין אלגעמיין, וואס איז דאך לויט אים א פראבלעם בשכליות:

כל המודה בעבודת כוכבים שהיא אמת אף על פי שלא עבדה הרי זה מחרף ומגדף את השם הנכבד והנורא. ואחד העובד עבודת כוכבים ואחד המגדף את ה' שנאמר (במדבר טו ל) והנפש אשר תעשה ביד רמה מן האזרח ומן הגר את ה' הוא מגדף, לפיכך תולין עובד עבודת כוכבים כמו שתולין את המגדף ושניהם נסקלין, ומפני זה כללתי דין המגדף בהלכות עבודת כוכבים ששניהם כופרים בעיקר הם.

אין מו״נ (ח״ג פמ״א) שטעלט ער אויך צאם דעם ענין פון ״מגדף״ מיט ארויסגיין בּיעהעיוויארעלי קעגן סאָשׁעל קאַנסטראָקטס אין דאס אלעס:

אבל עושה ביד רמה הוא המזיד שיעז פניו ויעבור בפרהסיה, שזה אינו עובר לתאבון לבד ולא לעשות מה שמנעה התורה לעשותו לרוע מידותיו לבד אבל לחלוק על התורה ולעמוד כנגדה - ומפני זה אמר בו (במדבר טו ל) את ה׳ הוא מגדף, והוא יהרג בלא ספק. ולא יעשה זה אלא מי שעלה בלבו דעת אחר לחלוק בו על התורה ומפני זה בא הפרוש המקובל בעבודה זרה הכתוב מדבר, מפני שהוא חולק על פינות התורה, כי לא עבד אדם כוכב כלל אלא מי שהאמין בו הקדמות, כמו שבארנו בחיבורינו פעמים. וכן הוא הדין אצלי בכל עבירה שיראה ממנה סתירת התורה או המחלוקת כנגדה. ואפילו אכל אדם מישראל בשר בחלב או לבש שעטנז או הקיף פאת ראש לבזיון התורה מפני דעת שיתבאר ממנו שאינו מאמין שזאת התורה אמת הוא אצלי הנאמר עליו את ה׳ הוא מגדף, ויהרג מיתת כפירה לא מיתת עונש.

ולשון החינוך במצוה ע:

ומשרשי המצוה בברכת השם, לפי שמתרוקן האדם במאמר הרע ההוא מכל טובה, וכל הוד נפשו נהפך למשחית, והנה הוא נחשב כבהמות, כי באותו דבר ממש שהבדילו השם לטובה ובו נעשה אדם, והוא הדבור, שנבדל בו ממיני הבהמות, מבדיל הוא את עצמו לרעה ומוציא עצמו לגמרי מכל גדר הדעת ונעשה כשרץ נמאס ונאלח ולמטה ממנו, ועל כן הזהירתנו התורה על זה, כי האל הטוב יחפץ בטובתינו. וכל דבור ודבור הגורם מניעת הטובה ממנו יבא כנגד חפצו ברוך הוא.

און עס איז טאקע מערקווידיג אז דער חינוך שטעלט דאס בעצם צאם מיט׳ן פריערדיגן לאו דברכת הדיינים וואס איז אינעם זעלבן פסוק, ע״ש אין דעם אויסשטעל. והיינו, אז די לאו דברכת הדיינים איז דאך זיכער ווייל עס ברענגט אונטער דאס סאציאלע אָרדער און סטאבּיליטעט פון שופטים, משפט ודין.

ענליך איז בנוגע דעם רמב״ם׳ס דיון איבער יכולת הקב״ה לגבי דעם פראבלעם פון שלעכטס. אויב איז ״ג-ט״ נישט קיין אגענט בכלל, הייבט זיך דאך לכאורה די פראבלעם עניוועי נישט אָן? איז פארוואס איז ער זיך מתמקד דערמיט? איז, ראשית כל, קען די פראבלעם פונקט אזוי נוגע זיין מיט דעם הגדרה(?) רזה פון ״פּרינציפּ פון עקזיסטענץ״, וואס מציאות איז כעין נובע דערפון אטאמאטיש כצל, וכדומה. מיינענדיג, די קשיא ווערט ריפארמיולירט אלס ״פארוואס איז נישט נובע דערפון בעסער?״ וואס אויף דעם קומט די תירוץ אז ס׳איז נישט שייך בעסער. (ועיין לעיל בהגדרת הנרבוני על ״יכול״ אין א טעאלאגישן קאנטעקסט, אליבא דהרמב״ם.)

און צוויי, ווי ארויסגעברענגט מערערע מאל אין מיין צוגעלינקטן אשכול על בעית הרעות, איז דער רמב״ם זיך אויך מתמקד מיט׳ן סאָבּדזשעקטיוו עקזיסטענשאל פראבלעם אויך און פון א פּעסטאָרעל מבט. און דאס באדייט זיך מתמקד זיין מיט דעם ״כאילו״ קאַנסטראָקט און מאדעל וואס דער מענטש, ואפילו הפילוסוף, טוהט צו זיך (בהכרח) אויף עפעס עפעס עפעס א לעוועל פּערסאַניפייען די קאַסמאָס ומציאות און די מושג פון ״ג-ט״.

דער רמב״ם שרייבט במו״נ בהקדמתו לח״ג, לגבי וואו ער האט נישט בקבלה די פירוש על מעשה מרכבה און אז ער איז אליין צוגעקומען דערצו בסברתו, אז איבערגעבן איש מפי איש פנים אל פנים וואלט ווען טאקע געווען דאס בעסטע וועג, אבער חכמת מעשה מרכבה איז פארלוירן געגאנגען מבין עם ישראל, וויבאלד ס׳איז איבערגעגעבן געווארן איש מפי איש בפה בכעי״ז:

והנה בארו עומק מעשה מרכבה והיותו רחוק מדעות ההמון, והתבאר שאפילו מה שיבין ממנו מי שחננו השם תבונה, אסרה התורה ללמדו אלא פנים בפנים למי שיש לו המדות הנזכרות, ואין מוסרים לו ממנו אלא ראשי פרקים לבד. וזאת היא הסבה בהפסק ידיעתו מן האומה לגמרי, עד שלא נמצא ממנו דבר קטן או גדול. וראוי היה להעשות בו כך, כי לא נעדר מקבל מפי מקבל, ולא חובר בו ספר כלל.

ואחר שהוא כן, איך יש לי תחבולה להעירך על מה שאפשר שנודע לי, והתבאר אלי בלא ספק במה שהבינותיו מזה. אבל המנעי מחבר דבר ממה שנודע לי בו, עד שיהיה אבדו באבדי, אשר אי אפשר מבלעדיו, היה בעיני אונאה גדולה בחקך וחק כל נבוך וכאילו הייתי עושק האמת מן הראוי לו, או קנאת המוריש ביורש על ירושתו, ושתיהן מדות מגונות.

ואמנם ביאור דבריו כבר זכרנו מה שיש בו מהזהרת התורה, מצורף למה שנותן אותו השכל; מחובר אל היותי גם כן בעל סברא במה שנודע לי ממנו, ולא באתני בו נבואה אלקית להודיעני שכן נתכוון בענין, ולא קבלתי מה שאאמינהו בו ממלמד; אבל הוריני הכתוב בספרי הנבואה ודברי החכמים, עם מה שאצלי מן ההקדמות עיוניות, שהענין כן בלא ספק, ואפשר שיהיה הענין חלופו ותהי הכוונה דבר אחר.

והנה עוררתני בו המחשבה המיושרת והעזר האלהי אל ענין שאספרהו, והוא שאני אפרש לך מה שאמר יחזקאל הנביא עליו השלום, על דרך שיחשוב כל שישמע פרושי, שאני לא אמרתי דבר נוסף על מה שיורה עליו הכתוב, אבל כאילו אני מתרגם מלות מלשון אל לשון, או מבאר בקצרה ענין דברים גלויים. וכשיסתכל בו מי שחובר לו זה המאמר ויתבונן בפרקיו כלם בהשגחה שלמה, יתבאר לו הענין כלו אשר התבאר לי ונגלה עד שלא יעלם ממנו דבר. וזהו תכלית היכולת לקבץ בין התועלת לכל אדם ובין מניעת הבאור בלימוד דבר מזה הענין כמו שצריך.

און ווי דער אפודי איז דארט מסביר:

וזאת היא הסבה בהפסק ידיעתו - ר״ל שמצד שהוא אסור ללמוד אלו הסודות כי אם פנים בפנים, מפני זה נפסקה זאת הידיעה מן האומה לגמרי מצד הגלות וגם לא נמצא ממנה דבר קטן או גדול בספר.

‏וראוי היה להעשות בו כך כי לא נעדר - ראוי שלא ללמד זאת החכמה כי אם פנים בפנים, כי לא נעדר מקבל מפי מקבל והרב ילמד לתלמידו ותלמידו לתלמידו בצד שלא תשכח לעולם אילו לא היה הגלות, אבל סיבת הגלות חייבה שנעדר מקבל מפי מקבל וגם לא חובר לעולם ספר כלל מאלו הסודות העצומים.

ועכ״פ ס׳איז נישט משמע מדבריו אז ער פארלאזט זיך אויף אַן אָרעל איש-מפי-טראדיציע אויף ווייטער. (ואולי כל זה אכניס אז דאס אליין איז פון וואס ס׳שטייט אינעם ספר און אויף וואס מ׳קען זיך פארלאזן…)

*

ובענין זה איז מערקווידיג צוצוצייכענען צו וואס דר. מנחם קעלנער שרייבט לגבי דעם דרך הכתיבה פונעם רמב״ם:

אני נוהג לומר לתלמידיי, שהרמב״ם כתב למגוון קהלים, גם לחבריי החרדים גם לי, ואופן כתיבתו הוא כה מיוחד, עד שכל אחד מאתנו מאמין שפירושו הוא הנכון.

התפיסה השלטת, שלדעתי הופרכה, היא תפיסתו של ליאו שטראוס, הסבור שהרמב״ם הוא ביסודו אריסטוטלי אורתודוקסי (אדוק), ורק העמיד פנים שהוא מה שאנו מכנים כיום יהודי אורתודוקסי. גישה זו הובילה את שלמה פינס, בהקדמתו לתרגומו ל״מורה נבוכים״ לאנגלית, לכנות את מפעלו ההלכתי של הרמב״ם רק ״תחביב [האַבּי]״. איני מאמין שתלמיד המכיר היטב את ״משנה תורה״, ואין צורך לומר מי שמכיר גם את ״פירוש המשנה״ ו״ספר המצות״ וכתבי השאלות ותשובות של הרמב״ם, יכול לעמוד שווה נפש ולא להשתומם לנוכח היחס האדיש המבטל את התחום ההלכתי שהשקיע בו הרמב״ם את מירב כוחותיו ושכלו כל ימי חייו. יתר על כן, הרמב״ם הקדיש אנרגיה עצומה לניהול ענייני העולם הזה בקהילה היהודית שבמצרים של ימיו. האם זו התנהגותו של מי שמאמין שחיי נצח אפשריים, ושאפשרות זו תמומש אך ורק בפיתוח שכלו האנושי?! הלוא מבחינה זו, כל רגע שאינו מנוצל להירהור פילוסופי הוא רגע מבוזבז שלעולם לא ישוב. חשוב לציין שלאחר שסיים לכתוב את ״מורה הנבוכים״, בשנת 1191 לערך, לא הוסיף לכתוב חיבורים אחרים בפילוסופיה או במדעים, ומצד שני מעולם לא חדל מלהתעסק באותו ״תחביב״.

די שאלה איז אבער צי וואו א ״האַבּי״ איז כל מגמתו של אדם און וואס געבט אים א משמעות לחייו, צי דאן איז דאס דייקא א נעגאטיווע זאך בכלל, און צי עס זאגט גארנישט לגבי ״אמת״ באיזה משמעות של המילה.

***

לגבי תואר ״מציאות״ על הא-ל, איז מן הראוי לציין ללשונו של הרמב״ם במו״נ ח״א פ״ס, וואו ער זאגט אז אפילו די וואס וועלען יא וועלן זאגן א פּאזיטיוון תואר על ה׳, וועלן פארט מוזן צוקומען צו שלילה ווען געדרוקט צום וואנט:

אמנם תארו ית' במחייבות יש בו סכנה גדולה. כי כבר התבאר שכל מה שנחשבהו שלימות (אפילו אם היה השלמות ההוא נמצא לו לדעת האומרים בתארים) שאינו ממין השלימות אשר נחשבהו אבל בהשתתף יאמר לבד כפי מה שבארנו. הנה בהכרח תצא לענין השלילה. שאתה אם תאמר "יודע במדע אחד במדע ההוא שאינו משתנה ולא מתרבה ידע הדברים הרבים המשתנים התדירים להתחדש מבלתי שיתחדש לו מדע וידיעתו בדבר - קודם היותו ואחר היותו נמצא ואחר העדרו מן המציאות - ידיעה אחת אין שינוי בה" - הנה כבר גלית שהוא יודע לא במדע כמדעינו. וכן יתחייב שהוא נמצא ולא בענין המציאות בנו. הנה כבר באת בשוללות בהכרח ולא עמדת על אמיתת תואר עצמי אבל עמדת על הריבוי והיותך מאמין שהוא עצם אחד יש לו תארים נסכלים שאלו שתחשוב לחייבם לו אתה תרחיק מהם הדמיון באלו התארים הידועים אצלנו ואם כן - אינם ממינם. וכאילו הוציאך הענין בחייב התארים שאמרת שהאלוק ית' נושא אחד ינשאו עליו קצת נשואים לא הנושא ההוא כאלו הנושאים ולא הנשואים ההם כאלו הנשואים ויהיה תכלית השגתנו בזאת האמונה - השיתוף לא דבר אחר. כי כל נושא בעל נשואים בלא ספק והוא שנים בגדר - ואם הוא אחד במציאות - כי ענין הנושא בלתי ענין הנשוא עליו. והנה יתבאר לך בפרקים מזה המאמר המופת על המנע ההרכבה בו ית' אבל הפשיטות הגמורה בתכלית האחרונה.

ואיני אומר שמחייב תארים לאלוק ית' מקצר בהשגתו או משתף או השיגו בחילוף מה שהוא; אבל אומר הרחיק מציאות האלוק מאמונתו והוא לא ירגיש. וביאור זה כי המקצר בהשגת אמיתת דבר אחד הוא המשיג קצתו ויסכול קצתו כמי שישיג מענין האדם חיובי החיות ולא ישיג חיובי הדיבר - והאלוק ית' אין ריבוי באמיתת מציאותו שיובן ממנו דבר ויוסכל דבר אחר; וכן המשתף לענין אחד הוא אשר יצייר אמיתת עצם אחד כפי מה שהוא וחייב כאמיתות ההוא לעצם אחר - ואלו התארים לפי דעת מי שיחשבם אינם עצם האלוק אבל ענינים נוספים על העצם. וכן עוד אשר ישיג הדבר בחילוף מה שהוא אי אפשר בהכרח מבלתי שישיג ממנו דבר אחד כמה שהוא; אמנם מי שיציר שהטעם - כמות איני אומר שהוא צייר הדבר על חילוף מה שהוא אבל אומר סכל מציאות הטעם ולא ידע זה השם על מה זה נופל. וזה עיון דק מאד - והבינהו.

און ווי דער אפודי איז דארט מפרש:

כבר באת בשוללות בהכרח - ר״ל כבר הוצרכת לבוא אל השוללות בהכרח, כי אתה תצטרך שתאמר ״שאין ידיעתו כידיעתינו ושלא תשתנה בריבוי הידועים״, וא״כ מה שרצית לחייב לו יתעלה, והוא מה שאמרת ״שהוא יודע במדע״, לא תוכל לעמוד על התואר ההוא, אבל תאמר ״שאין מדעו כמדעינו״, וזהו ענין השלילות, וא״כ לא הרווחת מאומה בלייב לו תואר עצמי, אבל יגיעך נזק והפסד שאחר אשר תארת לו ית׳ ״יודע״ יהיה תואר חיובי והתואר ההוא נשוא על המתואר, ויגיע אל שהוא ית׳ נושא התוארים.

עס איז מן הראוי לציין אז דארט שפעטער אין פס״ג שרייבט דער רמב״ם אז שם ״אהי-ה אשר אהי-ה״ ווייזט אויף דעם אז הקב״ה איז מחוייב המציאות און (וואס דאס איז) ״נמצא ולא במציאות״ ע״ש. און ווי לעיל מהעיקרים במאמר ב פכ״ז אז ״עכטע אמת״ קען אויך נאר געזאגט ווערן אויף הקב״ה, לעומת ווען מ׳נוצט דאס ווארט ״אמת״ בסתם, כמו ב״עכטע מציאות״, איז דאך דאס דער רמז אז ״אהי-ה״ פעמים ״אהי-ה״ איז עולה מספר ״אמת״ וכמש״כ החת״ס בתורת משה על הגש״פ.

***

אז מ׳האט דערמאנט דעם געדאנק פון דזשאן סטוערט מיל, האב איך געקלערט אז מ׳קען טענה׳ן קעגן אים אז איה״נ: ס׳איז טאקע בעסער צו זיין א צופרידענער נאַר ווי איידער אַן אומצופרידענער חכם, און ס׳איז טאקע בעסער צו זיין א צופרידענער חזיר ווי איידער אַן אומצופרידענער מענטש. די שאלה איז אבער צי אויב אזוי גייט דאס נאך ווייטער, אז עס איז בעסער צו אינגאנצן נישט עקזיסטירן, וואס דעמאלטס איז דאך נישטא קיין צער בכלל, ווי איידער זיין דער צופרידענער חזיר. אבער מאידך גיסא איז דאס שוין אפשר שונה במין. וויבאלד מ׳זאגט אז ווי העכער ״צופרידענהייט״ איז, איז דאס וואס מ׳זאל נאכגיין. אבער בכלל נישט עקזיסטירן, אעז דאך נישטא קיין צופרידענהייט אויך נישט, הגם עס איז אויך נישטא קיין צער כלל. ולכן איז דאס נישט וואס פאַלוֺיט פון דעם אז מ׳איז אפילו גרייט צו זיין א צופרידענער חזיר, אבי מ׳איז צופרידן. אבער טאמער ווערט ״צופרידענהייט״ דעפינירט אלס נעגאטיווע קאנסעקווענטשעליזם, וואו פארמינערן צער איז די מטרה ווי איידער פארמערן תענוג, דאן איז דאך דאס נישט עקזיסטירן כלל, וממילא שיין פטור פון צער בכלל, יא דאס נעקסטע לאגישע סטעפּ.

ובזה האב איך אויך געהאט געטראכט לגבי די לימיטס פון לאגיק, אז מ׳קען טאקע מאכן א קעיס פאר די ראציאנאליטעט פון זעלבסטמארד, ואולי אפילו אז דאס איז וואס מ׳דארף ווען צו טוהן לפי שכל, אבער אויף דעם איז דא די באקאנטע מימרא פון יונתן סוויפט:

Reasoning will never make a man correct an ill opinion, which by reasoning he never acquired

והיינו, בע״כ אתה חי אָן דעם וואס מ׳האט דיר דא געשטעלט עפ״י דיין ריִזען וסברא (ואפילו מכח די ריִזען פון די עלטערן איז אויך תלוי בספק, וויבאלד הריונו איז צושטאנד געקומען דורך פּעשאן ול״ד סברא), און ארויסנעמען פון דעם בסברא איז שווער פון עפעס ווטס דו ביסט אריינגעקומען שלא בסברא.

***

איך האב געהאט גענומען מוצ״ש 50 מ״ג פון קאַנאַבּיס. בשעת׳ן טריפּ דערפון איז מיר בייגעפאלן אז איך וועל בעצם נישט קענען געדענקען דעם עקטשועל געפיהל פון דאס אלעס (סיידן אולי אז איך פרוביר דאס בשעת מעשה אראפצושרייבן אין ווערטער. וכולי האי ואולי). וואס איך וועל געדענקען איז אז ״ס׳איז געווען עפעס א גוטע געפיהל״ וואס מ׳וויל איבערגיין. ואם כנים אנחנו בזה, איז דאס אולי, ווי געשריבן, אז מ׳זוכט צוריקצוגיין כשהיה במעי אמו און וואס ער האט פארגעסן מחמת סטרו של המלאך (נדה ל:) - מ׳געדענק נישט ״וואס״ עס איז געווען, ווי איידער דאס אז מ׳געדענק/שפירט (סאָבּקאַנשׁעסלי) ״אז״ עס איז געווען.

***

דר. ארנע נאעס האט מסביר געווען (במשנתו של שפינאזע וואו "ג-ט = נאטור") אז די וועלט/בריאה קען נישט האבן קיין תכלית, וכדכתב המו"נ בח"ג פי"ג (מלבד עצמותו), וויבאלד דאן לייגט דאס דאך א הגדרה וגבול אויף די מושג פון "ג-ט" דורך דעם אז א "גרענד דיזיין" איז העכער דעם.

***

עס איז אויך מן הראוי לציין אז דר. ווילערד וואן אָרמען קוויין האט געשריבן אז ווען צוויי מענטשן טענה׳ן זיך ארום אין אנטאלאגיע צי עפעס עקזיסטירט צי נישט, האט דער וואס נעמט אָן אז נישט, א פראבלעם. והיינו, אז ער זאל פארמולירן צו א צווייטן די מחלוקת זיינער צווישן אים און זיין בר פלוגתא, וועט ער דאך זאגן אז יענער נעמט אָן אז עפעס עקזיסטירט און ער נישט. אבער אין דעם זאץ געבט ער דאך א ישות פאר׳ן זאך. ***

ולגבי דעם אז שאלות וקושיות זענען חשוב'ער ווי ענטפערס, האט וואלטעיר געזאגט: ***

ועיין כאן וואו איך האב צוגעגליכן דאס (היפּאטיזירטע) אומעגליכקייט פון א נאקעטע סינגולעריטי, צום העלם בענין השגת אחדות ומהות הקב"ה. דא איז מען מסביר וואו א סינגולעריטי אליינס קען מעגליך טאקע צוברעכן די געזעצן פון פיזיקס (ווי אונז פארשטטיען מיר זיי), וואס גייען נישט אָן דערביי.

***

לגבי דעם אור השם'ס קשיא אויפ'ן רמב"ם'ס מצוה פון אמונה אז עס איז נישט שייך בוחר צו זיין אין וואס צו גלייבן, איז דא אין עפּיסטעמאלאגיע א שיטה וואס רופט זיך דאָגזעסטיק/עפּיסטעמאלאגישע וואלונטעריזם. אין איר דירעקטע ווערסיע נעמט דאס אָן אז א מענטש קען יא בוחר זיין אין וואס ער גלייבט. (אזויפיל טענה'ט דר. בּאַס וואַן פראַסן, אז טאמער דער מענטש האלט אז אינעם עתיד וועט זיין פּראַבּעבּיליטי פאר די אמת פון דעם גלויבונג זיין א געוויסע נומער, מוז זיין פּראַבּעבּיליטי דערפאר יעצט אויך זיין אזוי.)

***

איך האב אויך געקלערט לפי די שוועריקייט וואס @אלפא ברענגט ארויס, איבער דאס צופאסן און צאמברענגען פארשידענארטיגע מימרות בהלכה אונטער איין גדר און פרעימווארק, אז דאס קען זיין א רמז צו וואס די באקאנטע גמרא זאגט אין ברכות ח. אז כהיום אין לו להקב"ה בעולמו אלא ארבע אמות של הלכה בלבד ע"ש. והיינו, אז פונקט אזוי ווי מ'קען נישט מגדיר זיין הקב"ה, דאס גאנצע מושג פון "ג-ט", אזוי אויך קען מען נישט געהעריג צאמברענגען אין איין קביעות'דיגע "מקום" די גדרי ההלכה. קוב"ה ואורייתא חד הוא (און אינעם רמב"ם'ס געדאנק פון "חד", והיינו פשטות הגמור וואס דערלאזט נישט קיינע הגדרות וכו').

***

http://www.kaveshtiebel.com/viewtopic.p ... 17#p534017

***

מי אני האט געשריבן:עפ״י חכמה קומט מען טאקע צו צו דעם ויוסיף דעת יוסיף מכאוב, און ווי מישעל דע מאַנטעין האט געזאגט אז ״צו לערנען פילאזאפיע, איז צו לערנען ווי אזוי צו שטארבן״, און ווי אלבּערט קאמוס האט געשריבן אז שאלת הפילוסופיה איז צי מ׳זאל באגיין זעלבסטמארד.

שפינאזע שרייבט אבער אין זיין עטיקס (פ"ה):

אז איך האב געהאט דערמאנט מיין עקספּיריענס מיט פּסילאסייבּין, איז מיר אויך געווען אינטרעסאנט אַן עקספּיריענס מיט קאַנאַבּיס. איך האב גענומען איין נאכט (איך נעם נאר ביינאכט ווען טירדות היום זענען שוין בעצם נישטא) א דוֺיס פון 30 mg עדיבּלס דערפון; א הייבּריד פון סעטיוואַ און אינדיקאַ. בשעת די טריפּ האב איך געשפירט/געזעהן(?) ווי תענוג און חכמה זענען נישט דאס זעלבע, נאר אין למעלה מעונג; לכאורה דלא כדברי כאן (הגם מ'קען זאגן אז כל זה אכניס: די הכרה אליינס איז אויך חכמה). עס האט מיר אויסגעזעהן ווי חכמה איז אַן אינפיניט סעט, אבער דאך בתוך א וואָן-סיידעד בּאָבּל וואס ווערט געבּאָרדערד ביי א סארט 3D שיפע ליניע (איך פארשטיי אז דאס מאכט נישט אינגאנצן קיין סענס). אלעס ארום דעם איז עונג וואס איז אסאך מער, א ״גרעסערע״ אינפיניטי, און די קלענערע אינפיניטי פון חכמה איז יונק דערפון.

איך האב דעמאלטס אויך משמש געווען מיט מיין ווייב (הגם אז ביי נבואה טרעפן מיר אז מ׳דארף פורש זיין מאשתו… ‏(ואולי וועגן דעם האב איך ״געזעהן״, בשקר ובטעות, א חילוק צווישן חכמה ותענוג…)), בשעת די טרענס מיקס האט געשפילט (בעיקר די ערשטע טרעק דערויף). איך האב געשפירט דעם געדאנק ווי אונז זענען אלס געווען איינס ובשר אחד (בנשמה) ממש בגן עדן מקדם a parte ante אינפיניטלי, און איך האב געשפירט א שאד אז יעצט זע׳מיר פארט נישט איינס ממש ממש בגוף, און אונז זע׳מיר פארט פאר זיך יעדע איינע א פלג גופא. די תשמיש גופא איז אָנגעגאנגען פאר א שעה אהאלב צייט אויפ׳ן זייגער. עס האט געפיהלט ווי היבש לענגער.

עס איז לכאורה נישט געווען קיין פראבלעם פון לשמש בשיכרות שאסור כמבואר באו״ח סימן רמ סעיף ג, ווייל מ׳קען מצדד זיין אז עס איז נישט געווען בגדר נתבלבלה דעתי (איך האב געקענט געהעריג פונקצאנירן ולהשיב על לאו לאו ועל הן הן געהעריג), וואס רק אז איז אסור וכדהביא המשנ״ב שם בס״ק חי בשם הפרמ״ג. און ווי הרב דר. ברוך פינקעלשטיין וויל מצדד זיין בכלל, איז שיכרות דוקא ביי אלקאָהאָל, וועלכע איז א גאנץ צווייטע סארט שיכרות ווי קאַנאַבּיס בכלל, וחלוק במין. אלקאָהאָל טרינק איך גאר גאר זעלטן. דר. ענדרוּ הוּבּערמאן איז שטרענגער ביי דעם לגבי געזונט, ווי ביי קאַנאַבּיס אדער פּסילאסייבּין. עס איז אויך נישט געווען זמן אַוויוּלעישאן אז כלל, ודי בזה.

צוויי טעג שפעטער, פרייטאג-צו-נאכט שבת חזון, האב איך גענומען מיין צווייטע ״העראָאיק דוֺיס״ פון פּסילאָסייבּין (ומכח שבת איז דאס געווען אָן מוזיק אין די זייט דאס מאל). די פטריות זענען א מאכל בריאים ואינם לצורך רפואה וממילא מותרים בשבת, ועיין באו"ח סימן שכח סעיף לז ובמ"א שם ס"ק מג. (און אויב די מחזה ווערט גערעכענט ווי לשאול מן השד בשבת, איז דאך דאס נאר מותר בשבת אויב ס'איז יא לצורך רפואה, וכדאיתא במ"א לעיל בסימן שז ס"ק כו... וכמובן איז דאס דאך בכלל נישט לנחוש ולסימן, וכדציין שם המ"א ליו"ד סימן קעט סעיף ד וסעיף טז. וע"ש וואו דער רמ"א איז דאס מתיר, בחול, אף כשאינו שואל על ענין פרטי דוקא, הגם ער זאגט אז דאס איז א סכנה ע"ש.) דאס מאל איז דאס געווען א שטערקערע עקספּיריענס ווי דאס ערשטע מאל (און ביי דעם איז יא, ווי נישט, נתבלבלה דעתי). מיין שאלה איז בשעת מעשה געווען צי דאס איז מכח ווייל די מאָשרומס זענען געווען שטערקער מיט א העכערע פּסילאָסייבּין קאנטענט, צי ווייל דאס ערשטע מאל צוויי וואכן צוריק האט מיר שוין מער ״גע׳עפענט״ דערצו (דר. הוּבּערמאן זאגט טאקע אז לגבי טעראפּי נעמט מען צוויי פּסילאָסייבּין דוֺיסעס אויף צוויי אנדערע טעג), צי ווייל עס איז געווען נאך נאר צוויי טעג וואס איך האב נאך געהאט קאַנאַבּיס אין מיין סיסטעם, צי אלע דריי סיבות צוזאמען. עס איז מיר געווען מסתבר אז עס איז אלע דריי, אדער עכ״פ א געמיש פון זיי, מכח ווייל איך האב שטארק געשפירט דעם געדאנק אז א מענטש איז די סומע פון אלע זיינע עקספּיריענסעס והרפקתי דעדי עליו.

אָנגעהויבן האט זיך דאס מיט׳ן שפירן ווי איך קען וועהלן א ״בּאַקס״ פון עקספּיריענסעס, מתוך אינפיניט עקספּיריענסעס, און דאס ווערט אָנגעפילט מיט א געפיל (אין די פארעם פון שׁעיפּס; א סארט סינעסטעזיע) וואס קען זיין שלעכט (א ״שלעכטע טריפּ״) אדער גוט. עס איז מיר אריינגעקומען און קאפ און איך האב געשפירט דעם באקאנטן געדאנק בספר יצירה (ב ז) אין בטובה למעלה מענג ואין ברעה למטה מנגע, און איך האב געשפירט אז ואין בין זה לזה אפילו כמלוא נימא; זיי זענען צוויי זייטן פון ממש די זעלבע מטבע ומעורבים זה בזה, און מ׳דארף פאקוסירן אויפ׳ן חלק הטוב פון עונג, שאין למעלה ממנו.

פון דארט האב איך געשפירט אז דער מענטש וכל היקום לעכצט צום תענוג להתקרב אל שורשו, וואס דאס איז דאס געדאנק פון ״ג-ט״. אבער וואס בּלאַקט אים פון דאס גרייכן/זעהן איז כעין א גרויסע דוֺים וכיפה וואס וואו ער דרייט זיך צו ״קוקן״ וכו׳ איז דאס אלעמאל ביי זיין צענטער און בּלאַקט אים. דאס מערסטע וואס ער קען טוהן איז פרובירן צו קוקן פּעריפערילי אויף די זייט העכער דעם (אזא סארט אספקלריא שאינה מאירה). די דוֺים איז מקושר לשורשו ועצמותו (מחמת חומרו) און דערפאר איז אים אומעגליך דאס מסלק צו זיין. עס איז טאקע כעין אזוי ווי די מאָשרום מ׳האט גענומען וואס די קעפּ איז אלס מחובר לשורשו די סטעם. אויב נעמט ער דאס אראפ כדי להתקרב אל השורש ותענוג, ווערט ער נתאפס לגמרי; (שמות לג כ) כי לא יראני האדם (זייענדיג אַן אדם חומרי) וחי. די וואס נעמען דאס יא אראפ ווערן אבער גראד צוריק מגולגל(?) פון פריש כמו שהיו מקודם. (איך האב געפיהלט ווי דאס איז די געדאנק ורמז ביי כמהין ופטריות טאקע, וואס איז די רמז פון דאס וואס ברענגט דעם טריפּ וממילא ההארה וההכרה, אז עס איז יונק מן האויר בברכות מ: ובנדרים נה: - איך קען דאס נישט געהעריג מסביר זיין, אבער דאס איז וואס איך האב געשפירט.)

פון דארט האב איך ווייטער געשפירט אז ישעיה האט געשפירט דעם תענוג פון לחזות בנועם ה׳ און די בּיעטיטוד פון (כביכול) לראות פני ה׳, וואס איז (מיר געווען) א געוואלדיגע תענוג בכל הגוף. אבער ער (און איך) האבן געשפירט די חומר המעכב פונעם מענטש׳נס גוף וואס לאזט דאס דאך נישט גרייכן און עס קומט מיט לעת עתה מיט א צער מחמתו (די פריערדיגע ״ואין בין זה לזה אפילו כמלוא נימא״). און אויף דעם האט ער געזאגט (ישעיה סד ג) עין לא ראתה אלקים זולתך יעשה למחכה לו, וידוע הגמרא בברכות לה: - ער און דאס מענטשהייט לעכצט און איז מחכה צו דעם און אז דאס זאל טאקע זיין די אמת צו וואס מ׳עווענטועל גרייכט.

לאחר מזה, נאך אזא דריי שעה אויפ׳ן זייגער, האב איך געשפירט ווי איך וויל אז די טריפּ זאל זיך שוין ענדיגן און עס איז שוין צי סאך; ס׳איז טאקע א געוואלדיגע גוטע טריפּ אבער (עכ״פ במצב החומרי העכשיו פונעם מענטש) איז אינן יכולין ברוב הטובה (דר. הוּבּערמאן זאגט טאקע אז עס זענען דא וואס זאגן אז דאס איז געווען דאס מערסטע profound עקספּיריענס אין זייער לעבן, מער ווי דאס געבורט פון זייערס א קינד, אבער זיי ווילן דאס בשו״א נישט איבערטוהן). אבער דאן איז מיר אריינגעקומען א געדאנק און געפיהל פון ״אז דו ביסט שוין ממילא דא, טריפּ אריין! לא׳דיך אפ!״ - געב דיך פולקאם דערצו און טראכט נישט פון קיין פרייזן דו וועסט צאלן דערויף שפעטער (אפילו 12 שעה נאכ׳ן דאס דורכגיין, האב איך געהאט א געוואלדיגע קאפוויי). איך בין געווען אויסגעשטרעקט אויפ׳ן קויטש און געסטרעטשט מיין גוף כסדר דאס אינגאנצן אריינצונעמען.

די געדאנק האט זיך נאכדעם אָנגעהויבן אויסברייטערן במוחי, אז די געדאנק דארף מען דזשענערעלייזן און עס גייט ארויף אויף אלעס. והיינו, עס איז מיר געקומען א הארה אז די געדאנק וואס קהלת ברענגט ארויס בספרו איז אז דער חכם טוהט טאקע פילאזאפירן, און מיט רעכט און עס איז טאקע וויכטיג אויך, אז הכל הבל, און אז ער האט נישט געבעהטן דא צו זיין און געבוירן ווערן, ובע״כ אתה חי ומת. אבער ״אז דו ביסט שוין ממילא דא״, בכל מצב שהיא (וואס געפעלט דיר נישט אינגאנצן), ״טריפּ אריין אין דעם! לא׳דיך אפ!״ - עמבּרעיס לייף! פאָקוס אויף די פּאזיטיוו שבה! דאס איז געשטארקט געווארן, ומסתמא מיוסד אויף דאס וואס איך האב צוויי טעג פריער געשפירט אונטער קאַנאַבּיס, אז תענוג, והאדם לא נברא אלא להתענג (על ה׳, וואס אלעס איז דאך געטליכקייט, אבל עיין במסילת ישרים פ״א שהיא לעוה״ב), איז למעלה מחכמה. עפ״י חכמה קומט מען טאקע צו צו דעם ויוסיף דעת יוסיף מכאוב, און ווי מישעל דע מאַנטעין האט געזאגט אז ״צו לערנען פילאזאפיע, איז צו לערנען ווי אזוי צו שטארבן״, און ווי אלבּערט קאמוס האט געשריבן אז שאלת הפילוסופיה איז צי מ׳זאל באגיין זעלבסטמארד. אבער אויף דעם זאגט קהלת, דער חכם מכל האדם, ״שוטה איינער! לא׳דיך אפ!״ - ״סוֺי וואַט אז חכמה זאגט?! עמבּרעיס לייף! דו ביסט שוין ממילא דא!״ גיי מיט א דאַוּאיסט סארט מהלך פון גיין מיט די פלוׂי פון לייף, און קאנטראל נאר וויפיל דו קענסט קאנטראלירן; די איבעריגע עמבּרעיס.

איך האב דאס איבערגעזאגט צו מיר נאכאמאל און נאכאמאל מיט טרערן פון סיי פרייד וצער (ווי געזאגט, ואין בין זה לזה אפילו כמלוא נימא). דאס איז געווען צוזאמען מיט׳ן לאכן פונעם חכם וואס איז סטאָק בתוך זיין חכמה און זעהט דאס נישט בשעת׳ן ארומחוש׳ן אין חכמה און מיסן די פּוינט. מיין ווייב האט זיך אויפגעוועקט פון מיין לאכן, און ווען איך האב איר דאס מסביר געווען (הויכערהייט) האט זי מיטגעלאכט מיט מיר דערויף. איך האב דאן געשפירט ווי דאס איז די בינה יתירה שניתנה לאשה (נדה מה:), והיינו אז זי אינטוּאיט שוין אט די אמת וואס דער זכר דער חכם זעהט נישט בחכמתו, ולכן דעתן ״קלה״ עליהן, מיינענדיג אז זייער דעת שווימט ארויף גרינגער העכער אט די בּאָבּל פון חכמה כדי דאס צו איינזעהן. און אבי (געוויסע) זכרים חכמים האלטן זיך גרעסער פון זיי אז זיי זענען קליגער. שוטים. (נישט ״טיפש״, ווייל ער איז למעשה א חכם. ס׳איז ״שוטה״ מיט דעם אז טראץ, דורך, און מיט זיין חכמה, איז ער נאך אלס (חגיגה ג:-ד.) א מאבד דאס פרייד פון לעבן מה שנותנין לו, און איז א לן בבית הקברות פון כסדר לעבן מיט׳ן טויט כנ״ל, בשעת׳ן פרובירן כסדר לקרע את כסותו החומרי און ארויסגיין דערפון און דערגיין מער ווי מה שהרשית להתבונן, וואס ברענגט אים דאך צער. והיינו נמי אז המשמרת דבר אחר מחמת גיטה (גיטין סד:), עפעס אנדערש אנשטאטס דעם כריתות פון "לא'דיך אפ", איז א שוטה.) און דאס איז וואס קהלת איז מרמז (ז כח-כט) אדם אחד מאלף מצאתי ואשה בכל אלה לא מצאתי וגו׳ אשר עשה האלקים את האדם ישר והמה בקשו חשבונות רבים. והיינו, אז ער האט נישט געטראפן דעם מענטש וואס זוכט און מאכט חשבונות אויף חשבונות וואס זאל האבן די הכרה און אינטואישאן פונעם פרוי אז ״לא׳דיך אפ!״ און עמבּרעיס דעם פשוט׳ן ישרות וואס דו האסט שוין ממילא מיט'ן פשוט שוין דא זיין בהעולם. (ואגב, אז איך האב פריער מדמה געווען דעם געדאנק פונעם טריפּ צו לשאול בשדים, האט דאך קהלת דערמאנט שדים בספרו, סיי זכרים און סיי נקיבות, ועיין בגיטין סח.)

ובזה קען מען זאגן אז דאס זאגט ער מיט (קהלת ט ט) ראה חיים עם אשה אשר אהבת כל ימי חיי הבלך אשר נתן לך תחת השמש כל ימי הבלך כי הוא חלקך בחיים ובעמלך אשר אתה עמל תחת השמש. והיינו, ווייל סקראט זאגט אין אפלטון'ס סימפּאָזיאום אז וואס טרייבט "אהבה" איז דאס וואס מ'וויל לעבן לנצח. זאגט קהלת אז "לא'דיך אפ" פון אריינ-פילאזאפירן איבער טויט והיפיכו: ראה חיים, און לעב יעצט דא, עם אשה אשר אהבת, וואס קומט ממילא דערפון פון חיים לנצח (און איז דאך להוליד, וואס איז א פארעם פון אָנגיין. ועיין בב"ב קטז.).

עס איז מיר פארגעקומען אז דאס איז די געדאנק פונעם נביא, וועלכער אינטוּאיט און טרענסענד די חכמה פון דעם חכם (ואפילו לפי שפינאזע וואס האט זיך געדינגען מיט׳ן רמב״ם און געהאלטן אז דער נביא איז ל״ד א חכם).

לגבי וואס איך האב אלס געשריבן דא מסביר צו זיין (עטוואס) מיין עקספּיריענס, זאגט דר. מעטיו דזשאנסאן, וועלכער שטודירט סייקעדעליקס, בדרך צחות: על דרך אפילו שיחתן צריכה לימוד (סוכה כא:) גייט דאס אין איינקלאנג מיט דעם וואס איך האב פריער געשריבן, אז מ'קען נישט געהעריג רעדן ולהסביר משגל, און (להבדיל) מ'קען אויך נישט רעדן פון (עקספּיריענסן) ג-ט. וואס א סייקעדעליק טריפּ איז דאך כעין א רעליגיעזע עקספּיריענס. ולכאורה איז דאס טאקע סתם אזוי אַן עפּיסטעמעקלי טראנספארמאטיוו עקספּיריענס, וואס מ'דארף אליינס דורכגיין צו ריכטיג פארשטיין.

*

ומענין לענין באותו ענין, איז מיר געווען אינטרעסאנט צו זעהן וואו די דעקל פון א בוך ווי פילאזאפן טוהן דורך דאס געדאנק פונעם טויט וחיים לנצח, ווייזט ווי א זאמד זייגער, וואס ווייזט אויף די חיי זמני פונעם מענטש און זיין ענדגילטיגער טויט, ווען מ'דרייט דאס 90⁰ און מ׳שטעלט אפ דעם לויף פון זמן, ווערט עס פארוואנדעלט אין צו ∞, די סימבאל פון אינפיניטי: