קאווע שטיבל

berlbalaguleh האט געשריבן:קרן זוית: איך וויל דא מאכן א זייטיגע אבזערוואציע. שלא כמו בזמן הבית איז היינט זיך צו באניצן מיט דיספאוזעבל דישעס א סימן פון עשירות. אן ארעמאן קען זיך נישט ערלויבן די באקוועמליכקייט פון ניצן נאר דיספאוזעבל (פלעסטיק) דישעס און עסצייג. ספעציעל אין ארץ/מדינת ישראל. ווייל די פרייזן פון פלעסטיק דיספאוזעבלס איז ארויף צו אסטראנאמישע פרייזן. איז אבער בזמן הבית ואחריו געווען דיספאוזעבלס א סימן עניות. ווייל דער ארעמאן האט נישט געקענט ברענגען ביכורים און א גאלדענעם קארב.

צומאל איז אויך כדי איבער צולאזן עכטע כלים צוליב עשירות וואס ווארט אפ ערגעץ אנדערש

יוסף צו די ברודער'ס.

ועינכם אל תחס על כליכם, כי טוב כל ארץ מצרים לכם הוא׃

קרן זוית האט געשריבן:

מען האט דא בעיקר ארומגערעדט ווער ס'איז א loser בעיני אחרים, אבער אין אמת'ן איז נישט שייך א גרעסערע לוזער ווען איינער איז א Loser בעיני עצמו. לדוגמה, א חכם וואס ער איז פארשפארט געווארן פון באקומען נאך חכמה, דער לוהט אחר כסף וואס איז נישט ביכולת דאס צו באקומען, דער חסיד וואס דארף מיטגיין מיט א מנהיג וואס ער איז נישט מסכים, ועוד הרבה דוגמאות כעין זה. זיי זענען נעבעך די גרעסטע losers

אזוי שרייבענדיג טראכט איך אז אולי איז דא נאך גרעסערע loser's . מענטשען וואס האבן נישט גוטע זאכען בגשם וברוח. און זיי ווייסען ניטאמאל אז עס פעלט זיי די זאכען.

אדער אדער. ביידע זענען זיכער נישט לוזערס צו די זעלבע מענטש. אפשר איינער זעט אלץ לוזערס די ערשטע און איינער די צווייטע.

אין אַן אינטערוויוּ וואס דזשאַן האָרגען האט אפגעהאלטן מיט דר. קאַרל פּאַפּער בסוף ימיו: ויוסיף דעת יוסיף מכאוב (קהלת א חי) (וואס די מדרש זאגט, שהש"ר א י, אז שלמה המלך ע"ה האט טאקע געשריבן בסוף ימיו).

ובענין זה האט טאקע דער שרייבער ערנעסט העמינגוועי געזאגט: וכעין מה שהבאתי מפיאָדאָר דאָסטאָיעווסקי. (אבל ידוע מאמרו של זיגמונד פרויד.)

און דער פסיכאלאג דר. אירווין יאַלאָם האט געשריבן: עס איז סתם אזוי מן הראוי לציין צו וואס ער שרייבט דארט:

ר׳ יוסף אבן כספי שרייבט אין זיין הקדמה לספר איוב:

אמר אריסטו במאמר הראשון מספר המדות כי אנשי המעלה יתוארו כמצליחים כל ימיהם, ואף על פי שיקרו להם פגעים רעים כאיוב.

‏דא ברענגט @צוזאמגעדרייט ארויס א נקודה, אז פון אַן עוואלוציאנערישע מבט האבן די דזשיִנס פון האָמאָסעקשועל מענטשן (ואפילו חכמים) א שווערערער מעבר דורכצוגיין אויף כדי צו רעפּראדוסן און איבערלעבן. דאס קען מען אויסברייטערן נאך מער לחכמים בכלליות, ווייל ווי איך האב צוגעברענגט איז דא א נעגאטיווע קאָרעלעישאן צווישן חכמים און וויפיל קינדער א מענטש האט - ווי א גרעסערער חכם, אלס ווייניגער זיין דראנג צו איבערלאזן מער דורות (הגם דאס איז מער לגבי האבן ווייניגער קינדער, אבער ל״ד בכלל נישט). ועכ״כ אז ניטשע, וועלכער האט טאקע נישט געהייראט און נישט איבערגעלאזט דורות (ווי אסאך אנדערע חכמים), האט גע׳טענה׳ט אז אַן אוהב חכמה ופילוסוף האט טאקע נישט חתונה צו האבן (ועיין בדברי דר. יונתן וואלף). וכמובן, גייט דאס נאך מער אין איינקלאנג מיט׳ן פילאזאפישן פאזיציע פון אנטינעטעליזם, וועלכעס נעמט אָן גאר שטארק דעם (עירובין יג:) נוח לו לאדם שלא נברא יותר משנברא, און אז עס איז גאר אומעטיש אראפצוברענגען מענטשן אויף די וועלט וועלכע זענען אויסגעשטעלט צו אירע צרות ועגמת נפש.

די געדאנק איז, אז ווי דער רמב״ם ברענגט ארויס (בסוף מו״נ ח״ג פנ״ד) אין זיין היערארכיע פון מיני שלימות, איז מעלת החכמה די העכסטע ווייל דאס איז לו לבדו זולתו ע״ש. מיינענדיג, אז החכמה והמושכלות שקנה האדם, איז נישט קאנטינדזשענט ותלוי אין קיין שום פאל אין א צווייטן, נישט אויף דאס מעריך צו זיין כנגדו און נישט אויף דאס קענען מפסיד זיין ממנו וכדומה. משא״כ כל שאר שלימיות, ווערט נערך און איז אָנגעוואנדן רעלאטיוו צו אנדערע. דאס איז בפרט נוגע לגבי די שלימות פון קונה זיין נכסים און ריסאָרסעס, וואס, פון אַן עוואלוציאנערישן מבט זיכער, איז די סאָקסעס דערפון על הכלל כולו אָנגעוואנדן לבסוף אין אך ורק זיין אָוועראָל פיטנעס און די דזשיִנס וואס ער לאזט איבער נאך זיך אינעם דזשיִן פּוּל. און אויף דעם זאגט טאקע קהלת אז אויב נישט איז (ד ח) יש אחד ואין שני גם בן ואח אין לו ואין קץ לכל עמלו גם עיניו לא תשבע עושר ולמי אני עמל ומחסר את נפשי מטובה גם זה הבל וענין רע הוא (און דאס איז נישט לאנג נאכ׳ן זיין שרייבן פריער דארט בפסוק ב וג׳, ושבח אני את המתים שכבר מתו מן החיים אשר המה חיים עדנה, וטוב משניהם את אשר עדן לא היה אשר לא ראה את המעשה הרע אשר נעשה תחת השמש). כמובן, אז דער חכם וועלכער האט יא דורות, זוכט אריינצוגעבן זיין אידעאל פון אהבת ושאיפת החכמה אין צו זיינע דורות אז זיי זאלן דאס אויך נאכיאגן און קונה זיין, זייענדיג אז ער האלט דאס אלס די העכסטע אידעאל, אבער די חכמה לשלעצמה וואס ער האט קונה געווען איז לו לבדו זולתו און איז נישט אָנגעוואנדן אין וואס זיינע קינדער נעמען למעשה אָן. משא״כ ריִסאָרס סאָקסעס, וואס ביי מענטשן איז קניית ורכישת נכסים, ווערט למעשה לאחרי הכל נאר געשאצט לפי זיין אָוועראָל פיטנעס און ריִפּראַדאָקטיוו סאָקסעס; ביי דעם איז, ווי קהלת זאגט אויך (ג יט) ומותר האדם מן הבהמה אָיִן כי הכל הבל - זיין רכישת נכסים און ריִסאָרסעס איז נאר חלוק במדריגה מהבהמות לפי ערכו וערכם, אבער נישט במין כמו בקניית חכמה ומושכלות.

‏ואולי קען דער העדאניסט טענה׳ן דאס זעלבע לגבי תענוג; דאס איז אויך ל״ד אָנגעוואָנדן אין אנדערע וכמו כעין חכמה, און ווי די פסוק פריער זאגט ״ולמי אני עמל ומחסר את נפשי מטובה״, און ער קען פארשטיין אז ער האט זיך נישט צו מוטשענען און ענדערש ליגן ברכישת תענוגים. הגם אבער אז זיין ווינדוֺי צו דעם אין לעבן דאס קונה צו זיין איז למעשה היבש קלענער. ווי אויך איז ניתן להיאמר אז ער איז סתם אזוי אין דעם קרוב להפסד ורחוק מן השכר, זייענדיג אז קניית צער איז אים אינעוויטעבּל און איז כאטש באלאנסירט נגד התענוגים שיקנה וירווה. משא״כ ביי חכמה וסכלות. דאס רירט סתם אזוי אָן צום שמועס איבער חכמה ויחסה לתענוג.

עכ״פ עס איז נישט גרינג פארצוהאלטן דער חכם אויף דעם אז ער איז ווייניגער אומשטאנד צו זיין סאָקסעספול לגבי רעפּראַדאָקטיוו סאָקסעס און פיטנעס, טאמער ער איז נישט מסכים מעיקרא צו דעם אלס אַן ערך חשוב בכלל. ער באטראכט דאס מער ווי א בחינה ״אז איך בין שוין ממילא דא טוה איך דאס מערסטע וואס איך קען לגבי מיין קאַנסטיטושאן פון חומר להישאר אני לבדי״, אבער נישט אז אט די עוואלושינערי געים, בכל אגפיה, איז אַן עיקר פאר אים באיזה אופן, לבד ממה שצריך אליו בהכרח להישאר כדי לקנות המושכלות.

וואס מ׳קען יא פרעגן איז צי די דראנג און טרעיט זיינער פון דאס ארויסהייבן חכמה אלס די עיקר אידעאל, איז אליינס תלוי אין דעם אז דאס איז סעלעקטעד געווארן עוואלושינערילי, זייענדיג אז חכמה איז דאס וואס האט געהויבן די פיטנעס פונעם מין האנושי על הכלל? ואפילו פאר אַן אינדיווידואל איז, all else being equal, דער חכם מער אומשטאנד צו זיין עוואלושינערילי פיט? וממילא איז ער סוכ״ס פונקט אזוי משועבד מיט דאס וואס ער ״שפילט״ יא, צו וואס עוואלושאן דיקטירט אלס סאָקסעס ופיטנעס - דאס איז פשוט די כלי וועלכעס דער מין האנושי האט אלס אַן עדזש אין איר פיטנעס, וכעין די כלים וואס אנדערע בע״ח האבן עוואַלווד אלס אַן עדזש צו זייערס; דעם מין האנושי׳ס עדזש און כלי איז נאר פשוט בעסער (אבל עיין בדברי דר. דוד וואלפּערט שהבאתי). וואס מ׳קען זאגן איז אז איה״נ, אבער די חילוק איז אז ביי דעם איז דער חכם, זייענדיג א חכם, טאקע עוועיר דערצו אליינס, און זיין זיין עוועיר דערפון איז אט דאס וואס מאכט אים טאקע חלוק במין אין דעם דראנג וחשיבות דערצו, וועלכעס איז איה״נ טאקע מכח עוואלושאן כמו הרדיפה לרכוש נכסים וריִסאָרסעס; ער דערזעהט זיך פון א דרויסענדיגער מבט אלס א חלק פון די סיסטעם. ואולי ליגט דאס אינעם באקאנטן מימרא פון סקראט אז ״די אָנעקזעמינד לעבן איז נישט ווערט געלעבט צו ווערן.״ והיינו, אז ער דארף זיך דערזעהן, בחכמתו על חכמתו, אז דאס אליינס און די חשיבות וערך וואס חכמה האט, איז לבסוף נובע פונעם זעלבן מקום ומקור פון וואו יעדעס מענטשליכע דראנג וערך צו ערנערונג, דורות, און ריִסאָרסעס איז נובע. די סעלף-רעפערענשאל הכרה, וועלכע איז דורך חכמה, איז וואס איז מחלק ערך וחשיבות החכמה משאר ערכי חומריים.

האמיר עכ"פ נאך א תירוץ אויף דוד המלך'ס חקירה פארוואס עס זענען דא נער'נים אויף די וועלט...

דער אבודרהם שרייבט אז דאס וואס מ׳זאגט מזמור לד בתהלים בשבת, וואס די מזמור האט דוד המלך געזאגט ווען ער האט זיך געמאכט ווי א שוטה און דאדורך געראטעוועט געווארן פון אכיש/אבימלך, איז כנגד המאמר של יהי רקיע ביום שני של ששת ימי בראשית ע״ש. (דער ילקוט מעם לועז בשמואל א כא ברענגט אראפ אז די מעשה האט פאסירט בשבת, ולכן זאגט מען די מזמור אויף שבת ע״ש.) וידוע אז ביום שני שטייט נישט ״כי טוב״, ופירש״י (בראשית א ז) אז דערפאר איז נכפל ״כי טוב״ ביום השלישי ע״ש.

ואפשר לומר אז דאס איז די געדאנק וואס נאך די פסוק בקהלת פון למי אני עמל ומחסר את נפשי מטובה וגו׳, וואס דאס איז פון א ריִסאָרס עקוויזישאן מבט ווען מ׳הייראט נישט און מ׳האט נישט קיין קינדער כנ״ל, איז ער גראד דערנאך ממשיך (שם ט) טובים השנים מן האחד וגו׳ וחוט המשולש וגו׳ וועלכעס מיינט לנישואין ובנים ע״ש בהמפרשים. והיינו, אז ווי געשמועסט איז די געדאנק פון נישואין ולידת בנים ל״ד ממקור החכמה, און נאַראָנים ושוטים גליסטן מער דערצו. וואס אויף די געדאנק פון תועלת השטות האט דוד פארפאסט מזמור לד בתהלים וועלכעס איז בשבת כנגד המאמר ביום שני של ששת ימי בראשית, וואס וועגן די מאמר איז נכפל געווארן כי טוב, ״טובים השנים״, ביום ״המשולש״. ‏ואגב, עיין ברלב״ג עה״פ (משלי חי כב) מצא אשה מצא ״טוב״, אז דאס גייט ארויף אויף כוחות הנפש כשמשרתים כראוי את שכלו האנושי ע״ש.

ואפשר לומר עוד אז די גמרא פארציילט בכתובות יז.

רב שמואל בר רב יצחק מרקד אתלת א"ר זירא קא מכסיף לן סבא כי נח נפשיה איפסיק עמודא דנורא בין דידיה לכולי עלמא וגמירי דלא אפסיק עמודא דנורא אלא אי לחד בדרא אי לתרי בדרא א"ר זירא אהנייה ליה שוטיתיה לסבא ואמרי לה שטותיה לסבא ואמרי לה שיטתיה לסבא

והיינו, אז ער האט מרקד געווען אתלת, לרמז על יום השלישי שנכפל בו כי טוב מחמת שנחסר ביום השני. וואס די מאמר של יום השני איז כנגד מזמור לד בשבת שהוא כנגד השוטים, וואס פון דעם איז נובע די עוואלושינערי דראנג לדורות כנ״ל, ולכן בא הרמז דאהני ליה שטותיה ופירש״י שם שהיה מתנהג כשוטה ע״ש. און דאס איז דער רמז לחד בדרא אי לתרי בדרא, ווייל די שטות ברענגט צו אז מ׳זאל זיך מתקשר זיין לתרי, איש ואשה, כדי עס זאל זיין המשכת הדורות, ״בדרא״, והמין האנושי. (און די ״עמודא דנורא״ איז לרמז אז בלא זכו איז דאך ״אש״ אוכלתן, כדאיתא בסוטה יז.)

נואף אשה חסר לב (משלי ו לב). הגם אז כדי להוליד בנים איז דאס יא למלא רעבונו, ואינו ״נואף״.

עס איז אויך מערקווידיג וואס דער רס״ג איז מפרש עה״פ (בראשית ב חי) לא ״טוב״ היות האדם לבדו:

דבר זה [בדידותו] לא היה טוב לגמרי, כי היה נשאר בלי זרע ונכרת.

ועיין ברמב״ן שם דה״טוב״ הוא הקיום ע״ש.

***

ואגב, איז מערקווידיג די שיר פון יהודה ליב גורדון ״למי אני עמל?״ (דאס איז עפ״י די געדאנק פון ״עם ההולך ומת״, וועלכע דר. שמעון רבידוביץ שרייבט אז יל״ג איז אויך געווען געשלאגן דערמיט. און ווי קהלת אליין שרייבט (ז י) אל תאמר מה היה שהימים הראשנים היו טובים מאלה כי לא מחכמה שאלת על זה.)

לגבי דעם אז פילאזאפן זענען מער דיפּרעסד וכו׳, האב איך די וואך געטראפן אינעם לייבּרערי די בוך און עס געבארגט פאר מיין זוהן: זאגט מיר מיין ווייב אז צום ערשט הייבט זיך עס אָן מיט׳ן ארויסנעמען ספרי חכמה ופילאזאפיע פונעם לייבּרערי, און דערנאך קומט עס טאקע צו ‏צו דעם: מ׳איז (ח״ו) קובל אויף דעם יום הולדת און מ׳זאגט (חלילה) אז מ׳האט צופיהל…

וה׳ יאריך ימינו ושנותינו בטוב.

למעשה קען מען אנפילן נאך פילה פיליזאפישע חקירה'שע בלעטער איבער וואס פונטקליך האט די פסוק געמיינט מיטן אנרופן איינעם לוזער, אבער לדעתי איז פיל מיט סוציאלאגישע טערמינען ווי קלוג, לוזער, אפענער,אא''וו, וואס האט נישט קיין דעפעניציע, נאר איז עפעס וואס סאסייעטי איז מחליט אויפן מינוט, און א מינוט דערנאך קען עס שוין מיינען גאר אנדערש.

די עיקר איז א מענטש זאל שפירן גוט מיט זיך, און שוין.

העפענס טו בי אז כ'האב ליב פיליזאפיע, ענזשוי איך טאקע צו ליינען די אשכולות...

די פּסיכאלאג דר. סוּסען נאלען-האקסעמאַ האט דורכגעטוהן טעמים וסיבות אין וויאזוי דעפּרעסיוו עפּיזאדן גייען צו. זי האט דאס אראפגעשטעלט אז עס איז תלוי אין די רומינעישאן פונעם מענטש, וואס זי האט באטיטלט די רעספּאַנס סטיילס טעאריע. והיינו, אז מענטשן וואס טוהן און טראכטן דורך די סיבות וטעמים פארוואס און וויאזוי זיי זענען טרויעריג און דעפּרעסד, טוהט אט דאס אליין שטארקן און פארלענגערן זייער דעפּרעסיוו עפּיזאד. משא״כ מענטשן וואס זענען מסיח דעת פון דעם. דאס איז וואו overthinking טוהט שאדן להמכאוב. ונמצא מזה אז קלוגערע מענטשן, וואס גייען חוקר זיין זייער דעפּרעשאן, גייען ליגן לענגער אין דעם.

עס איז אויך מן הראוי לציין אז דער ענגלישער פייטן שמואל טעילאר קאָלרידזש האט געזאגט אז שׁעיקספּיער האט אויסגעשטעלט זיינע כאראקטארן צו אדער האבן צי ווייניג אדער צי סאך פון עפעס א מדה (וידוע הרמב״ם בריש הל׳ דעות), און קלערן וואו דאס וועט זיי פירן. זיין כאראקטאר העמלעט האט ער אויסגעשטעלט אלס׳ן זיין צי סאך א חושב ובעל מחשבה; א חושב הרבה ועשה מעט. און דאס שטערט אים לגבי מאכן החלטות און מאכט אים טאקע א דעפּרעסטע סארט כאראקטער.

און דאס איז די געדאנק פון (יומא עה.) דאגה בלב איש ישחנה (משלי יב כה) רבי אמי ורבי אסי חד אמר ישחנה מדעתו ע״ש. (ולכן ג״כ דארף דער תלמיד חכם אשר עקיצתו עקיצת עקרב באבות פ״ב מ״י, וויסן אז ענין עקרב דארף צו זיין בהיסח הדעת כבסנהדרין צז.)

עס איז מיר גראדע געווען אינטרעסאנט צו זעהן ווי ר׳ יוסף אבן כספי איז מפרש אויף דעם פסוק במשלי:

ואמר רבינו משה כי העתיד האפשרי אין ראוי לחכם לדאוג עליו, אחר שטבע האפשרי שכמו שהוא אפשר שיהיה כן הוא אפשר שלא יהיה, ועל כל פנים הדאגה תבלבל העצה, לכן הנכון להכניע הדאגה ושלא תגבר עליו

דאס איז אבער ווען עס האט א פּראַבּעבּיליטי פון 50%. משא״כ אויב די דבר שהוא דואג עליו האט א העכערע פּראַבּעבּיליטי, איז ער דאך לכאורה יא קרוב להפסד. ואולי איז דאס די רמז וואס שלמה האט טאקע דערנאך געשריבן בקהלת (ז כט) אשר עשה האלקים את האדם ישר והמה בקשו חשבנות רבים - די פראבלעם הייבט זיך אָן ווען מ׳מאכט חשבונות בפּראַבּעבּיליטי און עס איז נישט ״ישר״ אויף ״ישר״…

זיין צווייטע טעם, אז דאס שטערט דאס טיכוס עצה, איז יא גילטיג.

יוסיף דעת יוסיף מכאוב

רש״י בב״ב יד: ד״ה שיר השירים האלט אז שיר השירים האט שלמה המלך ע״ה געשריבן לעת זקנתו ע״ש, און עס איז משמע בדבריו אז דאס איז די לעצטע ספר ער האט געשריבן, לאחר שכתב משלי וקהלת, און דערפאר איז דאס נאך משלי וקהלת בסדרן של כתובים. דאס איז כנראה דלא כהמדרש אז קהלת איז געווען דאס לעצטע ספר וואס ער האט געשריבן, ועיין ברש״ש שם בב״ב. איך האב געקלערט אז מ׳קען דערמיט זאגן אז לאחר וואס שלמה איז צוגעקומען צו דעם רעאליזאציע פון הכל הבל ויוסיף דעת יוסיף מכאוב בקהלת, קומט מען דערנאך צו צום הכרה אז תיפלות ודביקות איז א מטרה פאר זיך. והיינו, מ׳טוהט קוואַליפייען אז די העדאניזם וואס קען משמע זיין אז ער שטיצט אינעם ספר, איז בענין חיבור וריעות ע״י אהבה.

איך האב אויך געקלערט אז עס איז דא א סיפור אז א גרופע אידן זענען אָנגעקומען קיין אמעריקע אזא 100 יאר צוריק ווען עס איז געווען גאר שווער צו האלטן שבת אָן ארבעטן אין געשעפט. זיי האבן צוזאמען אפגעמאכט אז יעבור עליהם מה אבער זיי גייען בשו״א נישט ארבעטן אויף שבת וכן עשו; זיי זענען אפגעזאגט געווארן פון די ארבעט וואך נאך וואך, אבער שבת האבן זיי געהאלטן. עס האט זיך אבער ארויסגעשטעלט אז נאר די קינדער פון איינע פון זיי האבן געהאלטן דערנאך שבת. דאס איז געווען וויבאלד אלע פון זיי זענען אהיימגעקומען בעצבות וכדומה ווען זיי זענען אפגעזאגט געווארן, און האבן אראפגעלייגט בהתנהגותם צו זייער משפחה (עכ״פ בלא יודעים) אז שבת איז אַן עול און א משא וואס מ'האט נישט קיין ברירה און מ'מוז האלטן אלס איד. און זייערע קינדער האבן דאס אינטערנעלייזד און נישט געוואלט האבן מיט׳ן שבת א שייכות. משא״כ דער איינער פון די גרופע פלעגט אהיימקומען פרייליכערהייט אז ער איז אפגעזאגט געווארן וועגן דעם הייליגן שבת, און דאס האבן זיינע קינדער אינטערנעלייזד.

דאס זעלבע חשש קען זיין לגבי דעם אז עס זאל זיין שווער לחכמים לצאת חכמים מבניהן (ועיין בנדרים פא.). והיינו, ווייל זייערע קינדער זעהן ווי די חכמה ברענגט און איז גורם אַן עצבות ודיפּרעסיע פאר זיי, וממילא ווערט דאס פאר זיי אַן אַווערסיוו סטימיולוס מיט וועלכעס זיי ווילן נישט האבן קיין שייכות. זיי זעהן נישט די משמחי לב דערפון. (ובכלל טוהן חכמים פילוסופים טאקע רופן אנדערע ״חמרי״ כדאיתא התם בנדרים.)

איך האב געזעהן וויאזוי איינער שרייבט א וויץ בנוגע די ריעמאן היפּאטעזיע: און עס איז מיר בייגעפאלן אז עס ליגט טאקע א טיפקייט אין דעם. והיינו, ווייל לגבי שיפלות האדם איז דער מענטש בכל אופן א ״לוּזער״ און א ״0״. די חילוק איז נאר לגבי די קאנטעקסט פון וויאזוי בני אדם כמותו, זעראָס כמותו, באטראכטן אים: צי ער איז געווען א 0 וועמען מ׳האט געקעירט איבער און האט אויסגעמאכט צו זיי וכו׳ [נישט טריוויעל], צי נישט [יא טריוויעל].

די סקאָלפּטור פון טאמאס לערוּי, "די וואג פון מחשבה", קען אויך ארויסברענגען די געדאנק אינעם אשכול, און דעם (קהלת א חי) ויוסיף דעת יוסיף מכאוב: